Kwestia przerwania biegu przedawnienia roszczenia wynikającego z bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności

Rynek wierzytelności w Polsce rozwija się niezwykle dynamicznie. Jego wartość nominalna w połowie 2016 roku wynosiła w przybliżeniu 85 mld złotych. Wierzytelności sprzedają zarówno banki, jak i przedsiębiorstwa telekomunikacyjne, ubezpieczeniowe oraz w coraz większym stopniu dostawcy energii.

Znaczną część rynku stanowią bankowe wierzytelności konsumenckie; ich liczba na rynku wierzytelności stale rośnie. Wierzytelności bankowe, z uwagi na  trudną ściągalność, sprzedawane są przede wszystkim przedsiębiorstwom windykacyjnym. Przyczyną masowej sprzedaży wierzytelności przez banki jest uchylenie przepisów o bankowym tytule egzekucyjnym (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 kwietnia 2015 roku, sygn. akt P 45/12 oraz art. 1 ust. 4 ustawy z dnia 25 września 2015 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) oraz wprowadzenie podatku od aktywów bankowych.

Istotne znaczenie dla rynku wierzytelności ma uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2016 roku (sygn. akt III CZP 29/16). Zgodnie z jej treścią, nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności (art. 123 § 1 pkt 2 Kodeksu Cywilnego). W związku z faktem, że bankowe tytuły wykonawcze, na mocy art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 25 września 2015 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, nadal zachowują swoją moc, uchwała ma znaczący wpływ na obrót wierzytelnościami.

 Przywilej wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego przysługiwał jedynie bankom. Po opatrzeniu go klauzulą wykonalności przez Sąd, na jego podstawie możliwe było wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Także klauzula wykonalności nadawana była tylko na rzecz banków; nadanie klauzuli na rzecz cesjonariusza (nabywcy) innego niż bank było niedopuszczalne (uchwały Sądu Najwyższego sygn. akt III CZP 9/04, III CZP 129/05, III CZP 103/14). Cesjonariusz nie mógł również kontynuować egzekucji wszczętej przez bank. W celu egzekwowania roszczenia wynikającego  z bankowego tytułu wykonawczego przez podmiot inny niż bank konieczne było ustalenie roszczenia w drodze procesu sądowego i uzyskanie nowego tytułu wykonawczego. Zróżnicowanie sytuacji prawnej banku i cesjonariusza niebędącego bankiem przekłada się również na przerwanie biegu przedawnienia roszczenia objętego bankowym tytułem wykonawczym.

Instytucja przedawnienia regulowana jest przez art. 123 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią, bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W kontekście wyżej wymienionego przepisu, za czynność przerywającą bieg przedawnienia roszczenia należy uznać między innymi wniesienie o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Jak wspomniano wyżej, podmiotami uprawnionymi do wniesienia o wszczęcie egzekucji w oparciu o bankowy tytuł wykonawczy były tylko banki. W obrocie wierzytelnościami często pojawiają się sytuacje, w których postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte na wniosek banku w oparciu o bankowy tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, następnie umorzone z uwagi na bezskuteczność, po czym cesjonariusz wierzytelności niebędący bankiem powołuje się na przerwanie biegu przedawnienia roszczenia będące skutkiem czynności egzekucyjnych dokonanych wcześniej przez bank. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2016 roku (sygn. akt III CZP 29/16): „wniosek o wszczęcie egzekucji wywołuje skutek przerwania biegu przedawnienia wtedy, gdy pochodzi od wierzyciela wskazanego w tytule egzekucyjnym, na rzecz którego została wydana klauzula wykonalności; nie jest wystarczająca tożsamość wierzytelności, lecz konieczna jest również identyczność osób, na rzecz których czynność ta została dokonana”. Jako uzasadnienie tego poglądu Sąd Najwyższy przyjął fakt, że cesjonariusz nabywa samą wierzytelność, natomiast nie wstępuje w pełni w sytuacje prawną banku sprzedającego wierzytelność. W związku z tym przerwa biegu przedawnienia wywołana czynnościami banku nie wywołuje skutków prawnych w stosunku do cesjonariusza niebędącego bankiem, a tylko wobec wierzyciela objętego tytułem wykonawczym. Uprzywilejowanie banku w przepisach prawa procesowego cywilnego w postaci wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego powinno przekładać się również na kwestie materialnoprawne z nim związane. Skoro tytuł jest wystawiany tylko przez bank, to również wszystkie skutki materialnoprawne wynikające z bankowego tytułu wykonawczego powinny przysługiwać tylko bankom, które je wystawiły, lub ewentualnie innym bankom –  następcom prawnym pierwotnego wierzyciela. Konkludując, przerwanie biegu przedawnienia roszczenia wynikającego z bankowego tytułu egzekucyjnego poprzez wszczęcie postępowania egzekucyjnego przez bank  nie dotyczy nabywcy wierzytelności niebędącego bankiem.

Omawiana uchwała Sądu Najwyższego wywoła dalekosiężne skutki na rynku wierzytelności. Przedsiębiorstwa windykacyjne będą musiały zmierzyć się z problemem przedawnionych wierzytelności wynikających z bankowego tytułu egzekucyjnego. Szansa na wyegzekwowanie części wierzytelności sprzedanych przez banki znacznie zmaleje, gdyż dłużnicy  z pewnością będą powoływać się na przysługujący im zarzut przedawnienia.

Patrząc z perspektywy dłużnika, uchwała Sądu Najwyższego zapewnia ochronę przed ciągłym ryzykiem wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub prowadzenia innych form windykacji należności przez firmy windykacyjne. Uchwała ma szczególnie doniosłe znaczenie dla dłużników, na których wystawiono bankowe tytuły egzekucyjne. Podniesienie przez nich zarzutu przedawnienia w zasadzie uniemożliwia skuteczną windykację należności stwierdzonej bankowym tytułem egzekucyjnym przez innych wierzycieli niż banki.

Łukasz Raczyński

aplikant radcowski