Po co i jak ubiegać się o Kartę Polaka?

28.3.2009

Od 29 marca 2008 r. obowiązuje ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka. Określa ona uprawnienia osoby, której przyznano Kartę Polaka (tzw. posiadacza Karty Polaka), zasady przyznawania, utraty ważności i unieważniania Karty Polaka oraz właściwość i tryb postępowania organów w tych sprawach.

Komu może być przyznana Karta Polaka?

Wedle nowej ustawy Karta Polaka może być przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni łącznie następujące warunki:

wykaże swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów;
w obecności konsula Rzeczypospolitej Polskiej (lub upoważnionego pracownika organizacji pozarządowej posiadającej osobowość prawną i prowadzącej działalność w zakresie pomocy osobom narodowości polskiej zamieszkałym na terenie poniżej wskazanych państw, uprawnionej do przyjmowania i przekazywania właściwemu konsulowi wniosków o przyznanie Karty Polaka na mocy być może w przyszłości wydanego rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, który został upoważniony do jego wydania), złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego;
wykaże, że jest narodowości polskiej lub posiadała obywatelstwo polskie, lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało obywatelstwo polskie, albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na terenie jednego z poniżej wymienionych państw, potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej przez okres co najmniej ostatnich 3 lat.

Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie posiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie Karty Polaka obywatelstwo: Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy lub Republiki Uzbekistanu albo posiadającej w jednym z tych państw status bezpaństwowca.

Karta Polaka może być także przyznana osobie będącej obywatelem jednego z ww. państw, której polskie pochodzenie zostało prawomocnie stwierdzone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji.

Karta Polaka może być przyznana wyłącznie osobie nieposiadającej obywatelstwa polskiego albo zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Jakie uprawnienia daje posiadanie Karty Polaka?

Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność do Narodu Polskiego. Poświadcza ona uprawnienia wynikające z omawianej ustawy.

Posiadacz Karty Polaka może ubiegać się o zwolnienie z opłaty za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy pobytowej krajowej lub o refundację tej opłaty. Refundacja ta będzie finansowana z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw zagranicznych. Refundacja ma być dokonywana za pośrednictwem właściwego konsula.

Jak stanowi ustawa, posiadacz Karty Polaka ma prawo do:

zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej;
podejmowania i odbywania studiów, studiów doktoranckich oraz innych form kształcenia, a także uczestniczenia w badaniach naukowych i pracach rozwojowych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym; Posiadacz Karty Polaka podejmujący takie kształcenie zachowuje prawo do ubiegania się o stypendia i inną pomoc przewidzianą dla cudzoziemców w odrębnych przepisach; Obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i członkowie ich rodzin oraz osoby, które posiadają ważną Kartę Polaka, posiadający środki finansowe niezbędne na pokrycie kosztów utrzymania podczas studiów, mogą podejmować i odbywać studia, studia doktoranckie oraz inne formy kształcenia, a także uczestniczyć w badaniach naukowych i pracach rozwojowych:
- na zasadach obowiązujących obywateli polskich, z tym że osobom tym nie przysługuje prawo do stypendium socjalnego, stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych, stypendium mieszkaniowego, stypendium na wyżywienie i zapomóg,
- albo na zasadach określonych w ust. 3 i 4 art. 43 Prawa o szkolnictwie wyższym (tj. obowiązujących cudzoziemców);
korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;
korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, chyba że umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, przewiduje zasady bardziej korzystne; Koszty świadczeń opieki zdrowotnej są przy tym finansowane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw zdrowia, na zasadach określonych w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; Takie uprawnienie nie dotyczy osób uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego;
ulgi 37 % przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów jednorazowych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego;
bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych.

Korzystanie z uprawnień, o których mowa w ww. pkt 3-5, wymaga okazywania Karty Polaka oraz ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość jej posiadacza.

Ponadto posiadacz Karty Polaka lub osoba, której stwierdzono pochodzenie polskie zgodnie z ustawą o repatriacji, korzysta z pierwszeństwa przy ubieganiu się o pomoc finansową udzielaną osobom fizycznym ze środków budżetu państwa lub budżetów samorządów terytorialnych przeznaczonych na wspieranie Polaków za granicą.

Przyznanie Karty Polaka nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa ani stwierdzenia polskiego pochodzenia w rozumieniu odrębnych przepisów. Karta Polaka nie jest też dokumentem uprawniającym do przekraczania granicy ani do osiedlenia się w Polsce.

Jak ubiegać się o Kartę Polaka?

Do postępowań w sprawach uregulowanych w ustawie o Karcie Polaka stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli omawiana ustawa nie stanowi inaczej.

Do postępowań w sprawach należących do właściwości konsulów stosuje się zaś przepisy ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej.

Konsul:

prowadzi postępowanie w sprawie przyznania Karty Polaka,
wydaje decyzje o przyznaniu, odmowie przyznania oraz unieważnieniu Karty Polaka,
wydaje Kartę Polaka,
przedłuża ważność Karty Polaka w przypadkach określonych w ustawie z dnia 7 września 2007 r. - o Karcie Polaka.

Przyznanie Karty Polaka następuje w drodze decyzji administracyjnej, na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o jej wydanie lub jej przedstawiciela ustawowego. Organem właściwym w sprawie przyznania Karty Polaka jest konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Czynności wykonywane przez konsula w związku ze złożeniem przez wnioskodawcę wniosku i wydaniem decyzji o przyznaniu Karty Polaka są wolne od opłat konsularnych.

Wniosek o wydanie Karty Polaka winien zawierać następujące dane:

imię i nazwisko;
datę i miejsce urodzenia;
płeć;
adres zamieszkania za granicą;
obywatelstwo albo status bezpaństwowca;
narodowość;
obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka.

Zob.: Wzór wniosku o przyznanie Karty Polaka

Wnioskodawca ma obowiązek przedstawić dokumenty i inne dowody potwierdzające spełnianie warunków co do swojego związku z polskością oraz złożenia pisemnej deklaracji przynależności do Narodu Polskiego. Takimi dokumentami i dowodami mogą być m.in.:

polskie dokumenty tożsamości;
akty stanu cywilnego lub ich odpisy, metryki chrztu, świadectwa szkolne lub inne dokumenty potwierdzające związek z polskością;
dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w polskich formacjach wojskowych;
dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu;
dokumenty o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu;
zagraniczne dowody tożsamości zawierające informacje na temat narodowości polskiej ich posiadacza;
zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej działającej na terenie jednego z państw wymienionych na początku potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej; Prezes Rady Ministrów ma ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski" wykaz organizacji polskich lub polonijnych uprawnionych do wystawiania takich zaświadczeń;
prawomocna decyzja w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia, wydana zgodnie z przepisami ustawy o repatriacji.

W przypadku osób, będących obywatelami jednego z następujących państw: Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Białoruś, Republiki Estońskiej, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy albo Republiki Uzbekistanu, których polskie pochodzenie zostało prawomocnie stwierdzone zgodnie z przepisami ustawy o repatriacji - właściwy organ wydaje decyzję o przyznaniu Karty Polaka na podstawie decyzji, o której mowa w ww. pkt 8.

W odniesieniu do wnioskodawcy szczególnie zasłużonego dla Rzeczypospolitej Polskiej konsul może wydać decyzję o przyznaniu Karty Polaka bez konieczności przedstawiania przez wnioskodawcę wymienionych powyżej dokumentów.

Oceny znajomości języka polskiego dokonuje, co do zasady, konsul podczas rozmowy z wnioskodawcą.

Do wniosku o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca dołącza kopię ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość.

Prezes Rady Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, wykaz organizacji pozarządowych posiadających osobowość prawną i prowadzących działalność w zakresie pomocy osobom narodowości polskiej zamieszkałym na terenie państw, o których wyżej była mowa, uprawnionych do przyjmowania i przekazywania właściwemu konsulowi wniosków o przyznanie Karty Polaka. W przypadku składania wniosku za pośrednictwem takiej organizacji, oceny znajomości języka polskiego dokonuje upoważniony pracownik organizacji podczas rozmowy z wnioskodawcą. Organizacja ta przekazuje niezwłocznie właściwemu konsulowi otrzymany wniosek wraz z oceną znajomości języka polskiego wnioskodawcy.

Małoletniemu przyznaje się Kartę Polaka na wniosek rodziców, gdy:

oboje rodzice posiadają Kartę Polaka;
jeden z rodziców posiada Kartę Polaka - za zgodą drugiego z rodziców wyrażoną w oświadczeniu złożonym przed konsulem, chyba że drugiemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska.

Przyznanie Karty Polaka małoletniemu, który ukończył 16 lat, może nastąpić jedynie za jego zgodą.

Kartę Polaka osobie, której ją przyznano, wydaje konsul. Wręcza ją konsul lub inna upoważniona przez niego osoba; jeżeli jest to możliwe, wręczenie Karty Polaka następuje w sposób uroczysty.

Rada Ministrów określać ma, w drodze rozporządzenia: wzór wniosku o przyznanie Karty Polaka oraz wzór Karty Polaka. Zob.: Wzór Karty Polaka

Przez jaki okres jest ważna Karta Polaka?

Karta Polaka w zasadzie jest ważna przez okres 10 lat od dnia jej przyznania. Karta Polaka przyznana osobie, która ukończyła 65 lat, jest natomiast ważna na czas nieoznaczony.

Jeżeli najpóźniej na 3 miesiące przed terminem utraty ważności Karty Polaka jej posiadacz złoży wniosek o przedłużenie ważności, ważność Karty Polaka jest przedłużana na okres kolejnych 10 lat.

Jednak Karta Polaka przyznana małoletniemu traci ważność po upływie roku od dnia uzyskania przez niego pełnoletności. Jeśli po uzyskaniu pełnoletności, najpóźniej na 3 miesiące przed terminem utraty ważności Karty, posiadacz złoży wniosek o przedłużenie ważności, ważność Karty Polaka jest przedłużana na okres 10 lat.

W przypadku zagubienia lub zniszczenia Karty Polaka konsul, na wniosek posiadacza, wydaje duplikat Karty Polaka.

Karta Polaka traci ważność z chwilą nabycia obywatelstwa polskiego albo uzyskania zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Kto nie otrzyma Karty Polaka?

Konsul wydaje decyzję o odmowie przyznania Karty Polaka w przypadku, gdy:

wnioskodawca nie spełnia warunków jej wydania (wyjątek dotyczy tylko wspomnianego wcześniej wnioskodawcy szczególnie zasłużonego dla Rzeczypospolitej Polskiej);
w postępowaniu o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca złożył wniosek lub dołączył do niego dokumenty zawierające nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje, jak również gdy zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo, w celu użycia jako autentycznego, podrobił lub przerobił dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego użył;
wnioskodawca repatriował się z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944-1957 przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, do jednego z państw będących stroną tych umów;
wnioskodawca nabył obywatelstwo polskie albo uzyskał zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
przemawiają za tym względy obronności, bezpieczeństwa albo ochrony porządku publicznego Rzeczypospolitej Polskiej;
wnioskodawca działa lub działał na szkodę podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej.

Przed wydaniem decyzji o przyznaniu Karty Polaka właściwy konsul może zwrócić się do Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a w razie potrzeby także do innych organów administracji publicznej, z wnioskiem o przekazanie informacji, czy wobec wnioskodawcy zachodzą okoliczności, o których mowa w ww. pkt 5 lub 6. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i inne organy administracji publicznej przekazują takie informacje w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku o ich przekazanie. Nieprzekazanie informacji w tym terminie uznaje się za równoważne z brakiem ww. okoliczności.

Kiedy Karta Polaka zostanie unieważniona?

Konsul, w drodze decyzji administracyjnej, z urzędu unieważnia Kartę Polaka w przypadku:

gdy po otrzymaniu Karty Polaka jej posiadacz zachowuje się w sposób uwłaczający Rzeczypospolitej Polskiej lub Polakom;
gdy zachodzi jedna z przesłanek odmowy wydania Karty wskazanych w ww. pkt 2 i 4-6;
zrzeczenia się Karty Polaka.

W razie unieważnienia, posiadacz Karty Polaka niezwłocznie powinien zwrócić Kartę Polaka konsulowi, który ją wydał.

Czy służy jakieś odwołanie?

Organem odwoławczym od decyzji o odmowie przyznania bądź o unieważnieniu Karty Polaka, jest Rada do Spraw Polaków na Wschodzie. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem konsula w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji.

Czym ma się zajmować Rada do Spraw Polaków na Wschodzie?

Na mocy ustawy o Karcie Polaka tworzy się Radę do Spraw Polaków na Wschodzie. Jest ona organem administracji publicznej rozpatrującym odwołania od decyzji konsula o odmowie przyznania Karty Polaka bądź o jej unieważnieniu. Radzie przysługują uprawnienia organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego.

Jest ona także organem właściwym w sprawach wznowienia postępowania, uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności wydanych przez siebie decyzji lub postanowień.

Obsługę administracyjną i kancelaryjną Rady zapewniać ma Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Działalność Rady jest finansowana z budżetu państwa, z rozdziału dotyczącego Rady do Spraw Polaków na Wschodzie, z części dotyczącej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. W skład Rady ma wchodzić 6 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na 5-letnią kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem z zakresu spraw dotyczących Polonii i Polaków za granicą. Co najmniej połowa członków Rady powinna posiadać wyższe wykształcenie prawnicze. Członkiem Rady może zostać osoba posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw publicznych oraz niekarana za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego.

Prezes Rady Ministrów może odwołać członka Rady przed upływem kadencji. Obowiązkowo odwoła członka Rady w przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego. W razie odwołania członka Rady lub jego śmierci Prezes Rady Ministrów uzupełni skład Rady, powołując, na miejsce opróżnione, nowego członka Rady na okres do końca kadencji.

Jakie rejestry i ewidencje będą prowadzone?

Nowa ustawa stanowi, iż konsul ma prowadzić, w zakresie swojej właściwości, rejestr złożonych wniosków o przyznanie Karty Polaka, decyzji wydanych w tych sprawach oraz przyznanych i unieważnionych Kart Polaka. Rejestr ten ma zawierać informację o wydanych decyzjach oraz następujące dane osób, którym przyznano albo odmówiono przyznania Karty Polaka, albo których Kartę Polaka unieważniono:

imię i nazwisko;
datę i miejsce urodzenia;
płeć;
adres zamieszkania za granicą;
obywatelstwo albo status bezpaństwowca;
narodowość;
obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka.

Konsul przekazuje Radzie te dane. Rada prowadzi zaś centralny rejestr przyznanych oraz unieważnionych Kart Polaka. Centralny rejestr zawiera również wyżej wymienione dane.

Dane z rejestru złożonych wniosków o przyznanie Karty Polaka, decyzji wydanych w tych sprawach oraz przyznanych i unieważnionych Kart Polaka są udostępniane za pośrednictwem urządzeń teleinformatycznych, bez konieczności składania pisemnych wniosków, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefowi Agencji Wywiadu, konsulom oraz organom Policji i Straży Granicznej, w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań ustawowych tych organów.

Rada Ministrów ma określać, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia rejestru i centralnego rejestru.

Obowiązuje 10-cioletni okres przechowywania danych w rejestrach.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. 2007 r., Nr 180, poz. 1280, ze zm.);
Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. 2004 r., Nr 53, poz. 532, ze zm.);
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r., Nr 98, poz. 1071, ze zm.);
Ustawa z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2002 r., Nr 215, poz. 1823, ze zm.);
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, ze zm.);
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2007 r., Nr 155, poz. 1095);
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. 2005 r., Nr 164, poz. 1365, ze zm.);
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004 r., Nr 256, poz. 2572, ze zm.);
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2004 r., Nr 210, poz. 2135, ze zm.);
Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. 2002 r., Nr 175, poz. 1440, ze zm.);
Ustawa z dnia 29 lutego 2008 r. o zmianie ustawy o Karcie Polaka oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2008 r., Nr 52, poz. 305);
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 21 marca 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodzajów dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. 2008 r., Nr 53, poz. 319)