Prawa obywatela Unii Europejskiej

8.4.2009

Każdy obywatel państwa członkowskiego jest jednocześnie obywatelem Unii Europejskiej. Z obywatelstwa unijnego wynikają zaś dlań pewne prawa. W tym opracowaniu wskazujemy, na czym polegają najważniejsze z nich.

Prawo swobodnego poruszania się i pobytu

Obywatel Europy może swobodnie poruszać się w większości państw europejskich (obszar z Schengen), bez kontroli czy okazywania paszportu. Ponadto każde państwo członkowskie musi jednakowo traktować obywateli własnych i obywateli innych państw UE, a to tylko ze względu na posiadanie przez tych ostatnich statusu „obywatela Unii” i fakt legalnego pobytu w danym państwie członkowskim.

Prawa wyborcze

Obywatele UE korzystają z prawa do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach do władz lokalnych w państwie członkowskim, na terytorium, którego przebywają, a którego obywatelstwa nie posiadają - na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa.

Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa członkowskiego

Każdy obywatel UE przebywający na terenie państwa trzeciego, w jakim państwo jego obywatelstwa nie ma własnego przedstawicielstwa, może korzystać z ochrony ze strony władz dyplomatycznych i konsularnych innego państwa członkowskiegoUE na takich samych warunkach jak obywatele państwa, którego władze udzielają ochrony.

Gwarantem tego prawa nie są ani WE, ani sama UE, ale wyłącznie państwa członkowskie, zaś skuteczne wykonywanie przez nie tej funkcji zależy tylko i wyłącznie od woli państw trzecich. Decyzją Rady z 1995 r. ochrona ta ma być tylko ochroną typu konsularnego. Eurokonstytucja miała ponownie rozszerzyć to prawo.

Zob.: O czym warto pamiętać wyjeżdżając za granicę?

Każdy obywatel ma zapewnioną możliwość uzyskania swobodnego dostępu do potrzebnych informacji

Obywatel UE ma prawo zwracać się do instytucji i organów doradczych Unii w swoim języku i otrzymywać odpowiedzi w tym samym języku (np. dokumenty instytucji wspólnotowych).

Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego

Prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego przysługuje każdemu obywatelowi UE, a także każdej osobie fizycznej lub prawnej zamieszkałej czy mającej siedzibę w państwie członkowskim. Obejmuje ono sprawy należące do kompetencji UE i bezpośrednio dotyczące osoby składającej petycję.

Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich

(Ombudsmana)

Przysługuje ono wszystkim obywatelom UE, jak również wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym w państwie członkowskim lub mającym w nim swą siedzibę. Przedmiotem skargi mogą być nieprawidłowości w działaniu organów i instytucji wspólnotowych (I filar UE). Skarga powinna być wniesiona w ciągu 2 lat od powzięcia wiadomości o stanie faktycznym będącym jej podstawą.

Prawo do domagania się od WE naprawienia wszelkich szkód wyrządzonych przez jej instytucje lub funkcjonariuszy

Każda osoba fizyczna lub prawna (zatem nie tylko obywatel UE) może, na warunkach wskazanych w przepisach Traktatu, kontrolować i korygować zachowania: państw członkowskich oraz instytucji WE.

Podstawa prawna:

Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE 2006 C 321E, s. 1);
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską [dawna nazwa: EWG] z dnia 25 marca 1957 r. (tekst skonsolidowany: Dz. Urz. 2002 r., UE C 325)
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, podpisany w Rzymie 25 marca 1957 r. (Dziennik Ustaw, Załącznik nr 2 do numeru 90, 30.04.2004, poz. 864, T. I, s. 10);
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, podpisany w Rzymie 29 października 2004 r. (Dz. Urz. UE 2004 C 310, s. 1) - nieobowiązujący ze względu na brak ratyfikacji przez wszystkie państwa UE