Fundacja - jak ją założyć i co się z tym wiąże?

5.1.2007

Założyć fundację może każdy, niezależnie czy jest obywatelem polskim czy nie; może to zrobić osoba fizyczna jak i prawna mająca siedzibę w Polsce lub za granicą. Ważne jednak jest, żeby fundacja miała siedzibę w Polsce oraz realizowane przez nią cele zgodne były z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej. Inaczej bowiem organ rejestrowy może odmówić zarejestrowania takiej fundacji. Ponieważ u podstaw działalności fundacji leży najczęściej altruistyczna potrzeba wspierania wyższego dobra, regulacje prawne przewidują szereg ułatwień, szczególnie finansowych, co więcej, zwolnienia podatkowe dotyczące źródeł przychodów fundacji (nabycie przez fundację w drodze spadku, zapisu lub darowizny pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych albo praw majątkowych jest wolne od podatku od spadków i darowizn) realnie umożliwiają skuteczne działanie w imię wyższego interesu. Te same przyczyny, które mają ułatwić wykonywanie celów fundacji, każą stosować zwiększone środki ostrożności, nierzadko bowiem instytucja fundacji może być sposobem na ominięcie uciążliwych obowiązków wynikających z danin publicznych. Dlatego też regulacje prawne szczególną wagę przywiązują do formalnych kwestii związanych z zakładaniem i prowadzeniem fundacji, a także do ich kontroli przez organy państwowe. Jest to tym bardziej uzasadnione, gdyż ustawa nie zakazuje prowadzenia działalności gospodarczej fundacjom, a to może być źródłem nadużyć.

Jakie cele mogą przyświecać fundacji?

Za społecznie lub gospodarczo użyteczne i zgodne z interesem Rzeczpospolitej uznano w ustawie następujące cele:

ochrona zdrowia,
rozwój gospodarki i nauki,
oświata i wychowanie,
kultura i sztuka,
opieka i pomoc społeczna,
ochrona środowiska,
ochrona środowiska i zabytków.

Tak określone w statucie cele zakładanej fundacji nie wzbudzą wątpliwości sądu rejestrującego przedsięwzięcie. W innych przypadkach, trzeba będzie udowodnić, że wskazane cele służą interesom RP i są społecznie lub gospodarczo użyteczne.

Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?

Jak już wspominano ustawa nie zabrania prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację. Istnieją jednak dwa warunki:

rozmiary tej działalności winny służyć celowi, dla którego fundacje założono;
wartość środków majątkowych przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 złotych.

Ideologiczny problem wzbudza możliwość założenia fundacji jedynie dla celów gospodarczo użytecznych. Ustawa nie wyłącza takiej możliwości, realizacja celów gospodarczo użytecznych może mieć charakter działalności głównej i jedynej. Wydaje się jednak, że właściwym dla fundacji celem winien być cel nie gospodarczy lecz idealny, natomiast działalność gospodarcza winna mieć charakter uboczny, pomocniczy, a nie główny. Postulowane są zmiany przepisów dotyczących możliwych celów dla działania fundacji, obecnie często na ten rozdźwięk reaguje sąd, który wskazuje, iż tylko darowizny dokonane na rzecz fundacji społecznie (a nie gospodarczo) użytecznych, podlegają odliczeniu od podatku, póki co jednak mogą funkcjonować fundacje o charakterze wyłącznie gospodarczym. Trzeba jednak pamiętać, że jeżeli sąd dojdzie do przekonania, iż zakładana fundacja ma na celu ominięcie prawa, może odmówić rejestracji takiej fundacji.

Jak założyć fundację?

Aby powołać fundację na początku trzeba się udać do notariusza i tam w jego obecności złożyć oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji oraz o celu i składnikach majątkowych przeznaczonych na jego realizację. Notariusz na tę okoliczność sporządzi akt notarialny, za który trzeba będzie uiścić taksę notarialną. Nie jest konieczne sporządzenie aktu notarialnego, gdy fundację powołuje w testamencie spadkodawca – podstawą złożenia wniosku o wpis do rejestru jest wówczas oświadczenie fundatora w testamencie, które powinno zawierać wskazanie celu fundacji oraz jej składników majątkowych, służących do jego realizacji.

Następnym krokiem będzie złożenie w sądzie rejestrowym, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy, wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Wniosek o wpis podlega opłacie w wysokości 500 zł, jeśli natomiast jeśli wniosek dotyczy jednocześnie wpisu do rejestru przedsiębiorców - 1000 zł. Sąd dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu (akt notarialny z oświadczeniem fundatora, testament z wolą zmarłego) zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Postanowienie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa. Od tego momentu fundacja uzyskuje status osoby prawnej.

O wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji, a gdy terenem działalności fundacji ma być jedno województwo - także właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie statut.

Co powinien zawierać statut fundacji?

Zasadniczo fundator ustala statut fundacji, chociaż może odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do tego inną osobę fizyczną lub prawną. Statut musi zawierać:

nazwę, siedzibę i majątek fundacji,
cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji,
skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków (działalnością fundacji oraz reprezentowaniem jej na zewnątrz powinien kierować zarząd).

Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Ponadto fundator może wskazać ministra właściwego ze względu na cele fundacji. Oświadczenie fundatora w tej sprawie powinno być dołączone do statutu i przekazane sądowi prowadzącemu rejestr fundacji. Trzeba pamiętać, że podjęcie przez fundację działalności gospodarczej nie przewidzianej w statucie wymaga uprzedniej zmiany statutu, którą to zmianę trzeba zgłosić sądowi rejestrowemu, aby odpowiednio zmodyfikował zapisy w KRS oraz poinformował właściwego ministra i starostę.

Jakie obowiązki ciążą na fundatorze?

Oprócz ustalenia statutu, bardzo ważnym obowiązkiem fundatora, z punktu widzenia obowiązków podatkowych, jest sporządzanie corocznego sprawozdania z działalności fundacji, które musi być przez fundację udostępnione do publicznej wiadomości. Minister sprawiedliwości w stosownym rozporządzeniu nie określił wzoru takiego sprawozdania, natomiast wskazał na niezbędne elementy, jakie powinno ono zwierać, które to elementy pozwolą ocenić prawidłowość realizacji przez fundację celów statutowych. Zatem, sprawozdanie powinno zawierać:

nazwę fundacji, jej siedzibę i adres, datę wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym i numer KRS-u wraz ze statystycznym numerem identyfikacyjnym w systemie REGON, dane dotyczące członków zarządu fundacji (imię i nazwisko według aktualnego wpisu w rejestrze sądowym i adres zamieszkania) oraz określenie celów statutowych fundacji,
zasady, formy i zakres działalności statutowej z podaniem realizacji celów statutowych, a także opis głównych zdarzeń prawnych w jej działalności o skutkach finansowych,
informację o prowadzonej działalności gospodarczej według wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego,
odpisy uchwał zarządu fundacji,
informację o wysokości uzyskanych przychodów, z wyodrębnieniem ich źródeł (np. spadek, zapis, darowizna, środki pochodzące ze źródeł publicznych, w tym z budżetu państwa i budżetu gminy), odpłatnych świadczeń realizowanych przez fundację w ramach celów statutowych z uwzględnieniem kosztów tych świadczeń; jeżeli prowadzono działalność gospodarczą, wynik finansowy tej działalności oraz procentowy stosunek przychodu osiągniętego z działalności gospodarczej do przychodu osiągniętego z pozostałych źródeł,
informację o poniesionych kosztach na:
- realizację celów statutowych,
- administrację (czynsze, opłaty telefoniczne, pocztowe itp.),
- działalność gospodarczą,
- pozostałe koszty,
dane o:
- liczbie osób zatrudnionych w fundacji z podziałem według zajmowanych stanowisk i z wyodrębnieniem osób zatrudnionych wyłącznie w działalności gospodarczej,
- łącznej kwocie wynagrodzeń wypłaconych przez fundacje z podziałem na wynagrodzenia, nagrody, premie i inne świadczenia, z wyodrębnieniem całości tych wynagrodzeń osób zatrudnionych wyłącznie w działalności gospodarczej,
o wysokości rocznego lub przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego łącznie członkom zarządu i innych organów fundacji oraz osobom kierującym wyłącznie działalnością gospodarczą z podziałem na wynagrodzenia, nagrody, premie i inne świadczenia,
- wydatkach na wynagrodzenia z umów zlecenia,
- udzielonych przez fundacje pożyczkach pieniężnych, z podziałem według ich wysokości, ze wskazaniem pożyczkobiorców i warunków przyznania pożyczek oraz z podaniem podstawy statutowej udzielania takich pożyczek,
- kwotach ulokowanych na rachunkach bankowych ze wskazaniem banku,
- wartości nabytych obligacji oraz wielkości objętych udziałów lub nabytych akcji w spółkach prawa handlowego ze wskazaniem tych spółek,
- nabytych nieruchomościach, ich przeznaczeniu oraz wysokości kwot wydatkowanych na to nabycie,
- nabytych pozostałych środkach trwałych,
- wartości aktywów i zobowiązań fundacji ujętych we właściwych sprawozdaniach finansowych sporządzanych dla celów statystycznych,
dane o działalności zleconej fundacji przez podmioty państwowe i samorządowe (usługi, państwowe zadania zlecone i zamówienia publiczne) oraz o wyniku finansowym tej działalności,
informację o rozliczeniach fundacji z tytułu ciążących zobowiązań podatkowych, a także informację w sprawie składanych deklaracji podatkowych.

Ponadto w sprawozdaniu zamieszcza się informację, czy w okresie sprawozdawczym była przeprowadzona w fundacji kontrola, a jeśli była - to jej wyniki. Sprawozdanie podpisuje co najmniej dwóch członków zarządu fundacji, jeżeli statut fundacji nie stanowi inaczej. Sprawozdanie obejmuje okres roku kalendarzowego i składa się je każdego roku z działalności za rok ubiegły.

Co się dzieje w sytuacji gdy fundacja działa wadliwie?

Jeżeli działanie zarządu fundacji w istotny sposób narusza przepisy prawa lub postanowienia jej statutu albo jest niezgodne z jej celem, właściwy minister albo starosta może wyznaczyć odpowiedni termin do usunięcia tych uchybień w działalności zarządu albo może żądać dokonania w wyznaczonym terminie zmiany zarządu fundacji. Po bezskutecznym upływie tego terminu albo w razie dalszego uporczywego działania zarządu fundacji w sposób niezgodny z prawem, statutem lub celem fundacji, minister lub starosta może wystąpić do sądu o zawieszenie zarządu fundacji i wyznaczenie zarządcy przymusowego. Zarządca przymusowy reprezentuje fundację w sprawach wynikających z zarządu, w tym również w postępowaniu sądowym; jest on obowiązany wykonywać czynności potrzebne do prawidłowego działania fundacji. Jeżeli działania, na podstawie których podjęto interwencję zostaną zaniechane, wówczas sąd uchyli swe postanowienie o zawieszeniu zarządu fundacji i wyznaczeniu zarządcy przymusowego. Zrobi to jednak tylko na wniosek zawieszonego zarządu fundacji.
Ponadto właściwemu ministrowi lub staroście przysługuje doraźny środek kontroli w postaci wystąpienia do sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, pozostającej w rażącej sprzeczności z jej celem albo z postanowieniami statutu fundacji lub z przepisami prawa. Organy kontroli mogą jednocześnie zwrócić się do sądu o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu rozstrzygnięcia sprawy.

Kiedy fundacja podlega likwidacji?

Jeżeli fundacja:

osiągnie cel, dla którego była ustanowiona lub
wyczerpie środki finansowe i swój majątek,

podlega wówczas likwidacji w sposób wskazany w statucie.

Jeśli zaś statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane, w wypadkach wyżej wymienionych właściwy minister lub starosta, zwraca się do sądu o likwidację fundacji. Jeżeli statut fundacji nie określał przeznaczenia środków majątkowych pozostających po jej likwidacji, sąd orzeka o przeznaczeniu tych środków z uwzględnieniem celów, którym fundacja służyła.

Czy zagraniczne fundacje mogą tworzyć przedstawicielstwa na terenie Polski?

Fundacje zagraniczne, mające siedzibę za granicą, mogą tworzyć przedstawicielstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pod warunkiem, że uzyskają stosowne zezwolenie. Zezwolenie wydaje minister właściwy ze względu na zakres swego działania oraz cele utworzenia przedstawicielstwa. Zezwolenie może być wydane, jeżeli utworzenie przedstawicielstwa ma służyć realizacji tych samych celów, które stanowią podstawę założenia w Polsce fundacji; jeżeli przedstawicielstwo ma prowadzić także działalność gospodarczą – podlega ona ograniczeniu do rozmiarów służących realizacji celów. Ponadto przedstawicielstwo jest obowiązane przestrzegać przepisów prawa obowiązującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zezwolenie może być cofnięte, jeżeli przedstawicielstwo:

nie dotrzymuje warunków określonych w zezwoleniu lub
w istotny sposób narusza przepisy prawa obowiązującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo
narusza interes państwa.

Jeżeli przedstawicielstwo lub reprezentowana przez nie fundacja naraża na szkodę bezpieczeństwo lub inny ważny interes państwa, właściwy minister może zawiesić zezwolenie. Zawieszenie zezwolenia powoduje - do czasu podjęcia decyzji w sprawie cofnięcia zezwolenia - bezzwłoczne zaprzestanie działalności objętej zezwoleniem bez odszkodowania z tego tytułu.

Pamiętaj, że:

Fundację w Polsce może założyć każdy, niezależnie od obywatelstwa; ważne jednak jest żeby fundacja miała siedzibę w Polsce i miała społecznie lub gospodarczo użyteczny cel, zgodny z interesem Rzeczpospolitej Polskiej,
Aby złożyć fundację trzeba udać się do notariusza oraz do sądu rejestrowego; gdy jednak realizujemy wolę spadkodawcy, w sądzie rejestrowym wystarczy przedłożyć stosowny zapis testamentu,
Źródła finansowania działalności fundacji zależą od przedsiębiorczości i aktywności samego fundatora; ustawa jedynie zwalnia z podatku środki nabyte w drodze spadku, zapisu czy darowizny,
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w zakresie uzasadnionym celem działania, która powinna być szczegółowo określona w statucie; każda zmiana rodzaju działalności wymaga zmiany statutu oraz wpisu w KRS,
Fundacja podlega corocznej kontroli – na fundatorze ciąży obowiązek sporządzenia sprawozdania z działalności i udostępnienia go do publicznej wiadomości,
Ffundacja podlega likwidacji, gdy osiągnie cel, dla którego została założona lub gdy wyczerpie środki finansowe i swój majątek, co uniemożliwia jej wykonywanie swojego celu.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jednolity: Dz. U. 1991 r., Nr 46, poz. 203 ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 maja 2001 r. w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji (Dz. U. 2001 r., Nr 50, poz. 529).