Odszkodowanie za szkody związane z naruszeniem konkurencji

Co reguluje ustawa o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji? 

Ustawa z dnia 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji wprowadza od 27 czerwca szereg ułatwień dla poszkodowanych, którzy dochodzą roszczeń wobec sprawcy naruszenia prawa konkurencji, w tym nowy instrument w postaci wniosku o wyjawienie środka dowodowego. 

Ustawa ta określa zasady odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji oraz zasady dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji w postępowaniu cywilnym (tj. na drodze prywatnoprawnej, tzw. private enforcement). Nowe prawo dostosowuje polskie przepisy do unijnej dyrektywy dotyczącej dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia unijnego i krajowego prawa konkurencji. Obowiązuje zarówno w sprawach krajowych, jak w postępowaniach transgranicznych, obejmujących kraje Unii Europejskiej.

 Z nowych regulacji mogą skorzystać zarówno przedsiębiorcy, jak konsumenci (np. występujący w pozwach zbiorowych), którzy ponieśli szkodę z powodu poważnych naruszeń prawa konkurencji. Nowe przepisy zapewniają, że każdy kto poniósł szkodę wynikającą z naruszenia prawa konkurencji, będzie miał prawo do jej pełnego naprawienia. Dotyczy to poniesionych strat oraz utraconych korzyści (wraz z odsetkami), które poszkodowany mógłby osiągnąć. Pozwany przedsiębiorca musi wykazać, że winy nie ponosi. Nowe regulacje wprowadzają domniemanie, że naruszenie prawa konkurencji wyrządza szkodę. 

Ustawa przewiduje liczne ułatwienia dla poszkodowanych przez działania karteli i wskutek innych naruszeń prawa konkurencji. Najważniejsze to: 

  • wprowadzenie domniemania, że naruszenie prawa konkurencji, którego dopuścił się naruszyciel, jest przez niego zawinione (według obecnych przepisów, winę naruszyciela musi na ogólnych zasadach wykazać poszkodowany);
  • wydłużenie do 5 lat podstawowego terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (obecnie 3 lata);
  • zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń na czas trwania postępowania administracyjnego dotyczącego naruszenia prawa konkurencji;
  • ułatwienie w dostępie do dowodów, niezbędnych do wykazania odpowiedzialności odszkodowawczej naruszyciela: wprowadzenie możliwości złożenia przez poszkodowanego wniosku do sądu o nakazanie wyjawienia środka dowodowego znajdującego się w posiadaniu naruszyciela, osoby trzeciej lub organu ochrony konkurencji; wykonanie nakazu może być wymuszone w drodze egzekucji;
  • ułatwienie przy wykazywaniu przez poszkodowanego wysokości poniesionej szkody: na wniosek sądu pomocy w tym zakresie może udzielić organ ochrony konkurencji (w przypadku Polski – UOKiK).

Pozew może więc złożyć każdy, kogo dotknęły niedozwolone działania, np. kontrahent czy konkurent przedsiębiorcy, który naruszył prawo konkurencji, lub konsument (który np. musiał płacić więcej za towary objęte zmową cenową). Sprawy rozpatrywać mają sądy okręgowe, bez względu na wartość przedmiotu sporu. Pozwy mogą dotyczyć m.in. praktyk uznanych w decyzjach prezesa UOKiK za porozumienia ograniczające konkurencję, nadużywanie pozycji dominującej, a także naruszeń, odnośnie do których nie było prowadzone postępowanie i wydana decyzja organu ochrony konkurencji. Ustawa nie dotyczy zaś naruszenia przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Ponadto do polskiego wymiaru sprawiedliwości mogą zwracać się poszkodowani przez naruszenia prawa konkurencji stwierdzone przez Komisję Europejską oraz w niektórych przypadkach przez organy ochrony konkurencji innych państw członkowskich. Z powództwem mogą wystąpić nie tylko poszkodowani, ale też ich reprezentanci – organizacje zrzeszające konsumentów lub przedsiębiorców. 

O jakie naruszenie prawa konkurencji chodzi?

Zgodnie z ustawą o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, „naruszenie prawa konkurencji” - naruszenie zakazów określonych w art. 101 lub art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwanego dalej "TFUE", lub zakazów określonych w art. 6 lub art. 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów - tzn. zakazu porozumień ograniczających konkurencję oraz nadużywania pozycji dominującej. 

Kto może być sprawcą takiego naruszenia?

Według ustawy o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji za„przedsiębiorcę” uważa się przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów - a więc przez „przedsiębiorcę” rozumie się:

  1. przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej - tj. jest to osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą; za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej;
  2. a także:

a) osobę fizyczną, osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej,

b) osobę fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu,

c) osobę fizyczną, która posiada kontrolę (tj. wszelkie formy bezpośredniego lub pośredniego uzyskania przez przedsiębiorcę uprawnień, które osobno albo łącznie, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców) nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji (tj. podlegające obowiązkowi zgłoszenia zamiaru koncentracji),

d) związek przedsiębiorców (czyli izbę, zrzeszenie i inną organizację zrzeszającą przedsiębiorców, jak również związek tych organizacji), z wyłączeniem przepisów dotyczących koncentracji. 

Zasady odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji

Odpowiwedzialność

Do regulacji, które ułatwią dochodzenie roszczeń należą przewidzinane ustawą domniemanie winy sprawcy naruszenia oraz domniemanie wyrządzenia szkody przez naruszenie prawa konkurencji. Oznacza to, że to pozwany będzie musiał udowodnić, że nie naruszył prawa.

Mianowicie utawa wprowadza odpowiedzialność przedsiębiorcy, który dokonał naruszenia prawa konkurencji, na zasadzie winy. Według art. 3 sprawca naruszenia jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej komukolwiek przez naruszenie prawa konkurencji, chyba że nie ponosi winy.

Przewidziano domniemanie przerzucenia nadmiernego obciążenia (tzn. różnicy między ceną faktycznie zapłaconą a ceną, która obowiązywałaby, gdyby nie doszło do naruszenia prawa konkurencji) na nabywcę pośredniego. Mianowicie, jeżeli naruszenie prawa konkurencji skutkowało nadmiernym obciążeniem dla nabywcy bezpośredniego, a nabywca pośredni nabył produkty lub usługi, których dotyczy naruszenie, lub produkty lub usługi będące pochodnymi takich produktów lub usług, lub zawierające takie produkty lub usługi, domniemywa się, że nadmierne obciążenie zostało przerzucone na nabywcę pośredniego.

Na powyższe domniemanie może powołać się wyłącznie nabywca pośredni, który dochodzi naprawienia szkody wynikającej z przerzucenia na niego nadmiernego obciążenia.

Przewidziano odpowiedzialność solidarną małego lub średniego przedsiębiorcy (MŚP) albo podmiotu zwolnionego z kary (dzięki programowi łagodzenia kar). Mianowicie mały lub średni przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność solidarną wyłącznie wobec swoich nabywców bezpośrednich lub nabywców pośrednich lub dostawców bezpośrednich lub dostawców pośrednich, jeśli:

  1. jego udział w rynku właściwym jest niższy niż 5% przez cały okres trwania naruszenia prawa konkurencji oraz
  2. poniesienie przez niego odpowiedzialności solidarnej bez ograniczeń wynikających z niniejszego przepisu stanowiłoby nieodwracalne zagrożenie dla ekonomicznej opłacalności jego działalności i skutkowałoby całkowitą utratą wartości jego przedsiębiorstwa

- chyba że mały lub średni przedsiębiorca pełnił kierowniczą rolę w naruszeniu prawa konkurencji lub nakłonił innych przedsiębiorców do udziału w tym naruszeniu lub uprzednio organ ochrony konkurencji lub sąd stwierdził naruszenie przez niego prawa konkurencji.

Pod pojęciem „mały lub średni przedsiębiorca” należy rozumieć małego lub średniego przedsiębiorcę w rozumieniu zalecenia Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącego definicji przedsiębiorstw mikro, małych i średnich (Dz.Urz. UE L 124 z 20.05.2003, str. 36). Zgodnie z nim na kategorię przedsiębiorstw mikro, małych i średnich (MŚP) składają się przedsiębiorstwa, które zatrudniają mniej niż 250 osób, i których obroty roczne nie przekraczają 50 mln EUR, i/lub których roczna suma bilansowa nie przekracza 43 mln EUR. W kategorii MŚP, małe przedsiębiorstwo jest zdefiniowane jako przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 50 osób, i którego obroty roczne i/lub roczna suma bilansowa nie przekracza 10 mln EUR. W kategorii MŚP, przedsiębiorstwo mikro jest zdefiniowane jako przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 10 osób, i którego obroty roczne i/lub roczna suma bilansowa nie przekracza 2 mln EUR. 

Podmiot zwolniony z kary (tzn. przedsiębiorca lub osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą zwolniona z kary pieniężnej przez organ ochrony konkurencji w ramach programu łagodzenia kar) ponosi odpowiedzialność solidarną wobec swoich nabywców bezpośrednich lub nabywców pośrednich lub dostawców bezpośrednich lub dostawców pośrednich, a wobec pozostałych poszkodowanych tylko wówczas, gdy uzyskanie pełnego odszkodowania od innych sprawców naruszenia nie jest możliwe.

Nabywca bezpośredni” to osoba fizyczna lub prawna, która nabyła bezpośrednio od sprawcy naruszenia produkty lub usługi, których dotyczy naruszenie prawa konkurencji. Termin „nabywca pośredni” oznacza osobę fizyczną lub prawną, która nabyła od nabywcy bezpośredniego lub kolejnego nabywcy produkty lub usługi, których dotyczy naruszenie prawa konkurencji, lub produkty lub usługi będące pochodnymi takich produktów lub usług, lub zawierające takie produkty lub usługi. Pod  pojęciem „dostawca bezpośredni” należy rozumieć osobę fizyczną lub prawną, bezpośrednio od której sprawca naruszenia nabył produkty lub usługi, których dotyczy naruszenie prawa konkurencji. Termin „dostawca pośredni” oznacza zaś osobę fizyczną lub prawną, od której dostawca bezpośredni lub kolejny dostawca nabył produkty lub usługi, których dotyczy naruszenie prawa konkurencji, lub produkty lub usługi będące pochodnymi takich produktów lub usług, lub zawierające takie produkty lub usługi. 

Wysokość kwoty, której na podstawie art. 441 § 2 Kodeksu cywilnego (czyli na zasadzie regresu - gdy szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, to ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody) może żądać sprawca naruszenia, który naprawił szkodę, od podmiotu zwolnionego z kary nie może być wyższa niż wysokość szkody wyrządzonej przez podmiot zwolniony z kary jego nabywcom bezpośrednim lub nabywcom pośrednim lub dostawcom bezpośrednim lub dostawcom pośrednim. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli szkoda dotyczy poszkodowanego niebędącego nabywcą bezpośrednim lub nabywcą pośrednim lub dostawcą bezpośrednim lub dostawcą pośrednim któregokolwiek ze sprawców naruszenia ponoszących odpowiedzialność solidarną.

W przypadku zawarcia przez poszkodowanego ugody z jednym ze sprawców naruszenia ponoszących odpowiedzialność solidarną, poszkodowany może żądać od pozostałych sprawców naprawienia szkody pomniejszonej o część odpowiadającą kwocie, do której zwrotu, zgodnie z art. 441 § 2 Kodeksu cywilnego (tj. na zasadzie regresu), byłby zobowiązany sprawca naruszenia, który zawarł ugodę. W zakresie zaś, w jakim poszkodowany nie może uzyskać naprawienia szkody od pozostałych sprawców naruszenia, może on żądać takiego naprawienia od sprawcy naruszenia, z którym zawarł ugodę, chyba że ugoda stanowi inaczej. Chodzi przy tym o ugodę zawartą przed sądem, ugodę zatwierdzoną przez sąd oraz każdą ugodę, przez którą sprawca naruszenia i poszkodowany rozwiązują poza sądem spór dotyczący roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. 

Ustawa wprowadza domniemanie wyrządzenia szkody naruszeniem prawa konkurencji, zgodnie z art. 7, domniemywa się, że naruszenie prawa konkurencji wyrządza szkodę.

W zakresie nieuregulowanym w ustawie o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych. 

Odsetki

Ustawa przewiduje odsetki ustawowe należne poszkodowanemu. Mianowicie, jeżeli podstawą ustalenia odszkodowania są ceny z daty innej niż data ustalenia odszkodowania, poszkodowanemu należą się również odsetki ustawowe za okres od dnia, z którego ceny stanowiły podstawę ustalenia odszkodowania, do dnia wymagalności roszczenia o naprawienie szkody. 

Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji

W przypadku roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji termin przedawnienia (o którym mowa w art. 4421 § 1 zdanie pierwsze Kodeksu cywilnego), wynosi 5 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, a jego bieg nie rozpoczyna się przez czas trwania naruszenia.

Bieg terminu przedawnienia, który może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (o którym mowa w art. 4421 § 1 zdanie drugie Kodeksu cywilnego), rozpoczyna się od dnia zaprzestania naruszenia.

Bieg przedawnienia ulega zawieszeniu z chwilą wszczęcia przez:

  1. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów postępowania wyjaśniającego lub antymonopolowego lub
  2. Komisję Europejską lub organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej postępowania w sprawie naruszenia prawa konkurencji

- którego przedmiotem jest naruszenie prawa konkurencji będące podstawą roszczenia o naprawienie szkody.

Zawieszenie biegu przedawnienia w ww. przypadkach ustaje po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego naruszenie prawa konkurencji lub zakończenia postępowania w inny sposób. 

Zasady dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji w postępowaniu cywilnym 

W zasadzie do postępowania o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji stosuje się przepisy ustawy - Kodeks postępowania cywilnego - w zakresie nieuregulowanym w ustawie o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. 

Włąściwy sąd

Sprawy o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji należą do właściwości sądów okręgowych.

Obowiązuje przy tym właściwość przemienna. Powództwo w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji można wytoczyć także przed sąd, przed którym toczy się już postępowanie o naprawienie szkody wyrządzonej przez to samo naruszenie prawa konkurencji.

Możliwe jest przekazanie spraw sądowi w celu łącznego ich rozpoznania. W przypadku gdy przed kilkoma sądami toczą się w pierwszej instancji postępowania o naprawienie szkody wyrządzonej przez to samo naruszenie prawa konkurencji, każdy z tych sądów może zwrócić się do pozostałych o przekazanie mu tych spraw w celu ich łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, jeżeli przemawiają za tym względy celowości, a w szczególności potrzeba uniknięcia sprzecznych orzeczeń.

Sąd, do którego inny sąd zwrócił się o przekazanie sprawy, przekazuje ją, jeżeli nie sprzeciwiają się temu zasady ekonomii postępowania sądowego toczącego się przed tym sądem. 

Udział organizacji pozarządowych

Organizacje pozarządowe zrzeszające przedsiębiorców, do których zadań statutowych należy ochrona rynku przed praktykami stanowiącymi naruszenie prawa konkurencji, mogą, za zgodą powoda będącego przedsiębiorcą wyrażoną na piśmie, wytoczyć powództwo na jego rzecz lub przystąpić do niego w toczącym się postępowaniu objętym zakresem niniejszej ustawy.

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona konsumentów, mogą, za zgodą powoda będącego konsumentem wyrażoną na piśmie, wytoczyć powództwo na jego rzecz lub przystąpić do niego w toczącym się postępowaniu objętym zakresem niniejszej ustawy. 

Umorzenie zawieszonego postępowania

Sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron w związku z podjętą próbą pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu dwóch lat od daty postanowienia o zawieszeniu. 

Przekazanie sądowi informacji o postępowaniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji

Strony są obowiązane przedstawić na zarządzenie sądu posiadane przez nie informacje o:

  1. toczących się z ich udziałem innych postępowaniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez to samo naruszenie prawa konkurencji;
  2. orzeczeniach wydanych w innych postępowaniach, o których mowa w pkt 1. 

Nakazanie wyjawienia środka dowodowego - nowa instytucja 

Nowe przepisy wprowadzają do polskiego prawa cywilnego wniosek o wyjawienie środka dowodowego.

Sąd, na pisemny wniosek powoda, który uprawdopodobnił swoje roszczenie i zobowiązał się, że uzyskany w ten sposób dowód będzie wykorzystany jedynie na potrzeby toczącego się postępowania, może nakazać:

  • pozwanemu,
  • osobie trzeciej lub
  • organowi ochrony konkurencji (tzn. Komisji Europejskiej, Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub organowi ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej)  

- wyjawić środek dowodowy służący stwierdzeniu faktu istotnego dla rozstrzygnięcia, znajdujący się w ich posiadaniu.

Wniosek o wyjawienie środka dowodowego może złożyć również pozwany, który zobowiązał się, że uzyskany w ten sposób dowód będzie wykorzystany jedynie na potrzeby toczącego się postępowania.

Jeeli wniosek dotyczy środka dowodowego znajdującego się w aktach sprawy prowadzonej przez organ ochrony konkurencji, sąd może nakazać organowi ochrony konkurencji (tzn. Komisji Europejskiej, Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub organowi ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej) wyjawienie takiego środka tylko wówczas, jeżeli jego uzyskanie od strony przeciwnej bądź osoby trzeciej jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.

Oświadczenia w ramach programu łagodzenia kar i propozycje ugodowe nie podlegają wyjawieniu. Jeżeli oświadczenie w ramach programu łagodzenia kar lub propozycja ugodowa stanowią jedynie część dokumentu, dokument podlega wyjawieniu w pozostałej części.

„Oświadczenie w ramach programu łagodzenia kar” to dobrowolne przedstawienie przez przedsiębiorcę lub osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą, ustnie lub na piśmie, specjalnie w celu przedłożenia organowi ochrony konkurencji, aby uzyskać zwolnienie z kary pieniężnej lub jej obniżenie w ramach programu łagodzenia kar, dowodów lub informacji, którymi dysponuje, o kartelu oraz roli w kartelu składającego oświadczenie, z wyłączeniem wcześniej istniejących informacji (tzn. dowodów lub informacji istniejących niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, bez względu na to, czy znajdują się w aktach tego postępowania). Z kolei „propozycja ugodowa” to oświadczenie dobrowolnie złożone przez przedsiębiorcę organowi ochrony konkurencji, zawierające przyznanie się przez przedsiębiorcę do udziału w naruszeniu prawa konkurencji i odpowiedzialności za to naruszenie lub rezygnację z ich kwestionowania, sporządzone w celu umożliwienia organowi ochrony konkurencji przyspieszenia lub uproszczenia postępowania.

Informacje sporządzone przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, informacje sporządzone przez organ ochrony konkurencji i przekazane stronom w toku tego postępowania oraz wycofane propozycje ugodowe mogą być wyjawione jedynie po zakończeniu postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji.

Wniosek o wyjawienie środka dowodowego jest sporządzany zgodnie z wymaganiami przewidzianymi dla pisma procesowego. We wniosku wskazuje się ponadto fakt podlegający stwierdzeniu oraz środek dowodowy wraz z jego możliwie dokładnym opisem. W przypadku wniosku obejmującego kilka środków dowodowych jednego rodzaju wskazuje się w szczególności ich rodzaj, przedmiot, czas i miejsce powstania, a także inne istotne cechy umożliwiające identyfikację tych środków.

Wniosek o wyjawienie środka dowodowego może być rozpoznany na posiedzeniu niejawnym.

Przed wydaniem postanowienia sąd wysłuchuje stronę, osobę trzecią lub organ ochrony konkurencji, którzy według treści wniosku znajdują się w posiadaniu środka dowodowego lub żąda od nich oświadczenia na piśmie.

Jeśli wniosek dotyczy wyjawienia przez stronę przeciwną lub osobę trzecią środka dowodowego znajdującego się w aktach sprawy prowadzonej przez organ ochrony konkurencji, przed wydaniem postanowienia sąd informuje o wniosku ten organ i oznacza termin, w którym organ może przedstawić stanowisko co do tego, czy nie zachodzi przesłanka, że wyjawienie środka dowodowego byłoby nieproporcjonalne.

Sąd oddala wniosek o wyjawienie środka dowodowego, jeżeli:

  1. wniosek nie spełnia ustawowych wymagań (o których mowa w art. 17 lub art. 19 ust. 2 ustawy, tj. poza wymaganiami przewidzianymi dla pisma procesowego, które można uzupełnić), lub
  2. zgodnie z art. 18 (przewidującym ograniczenie możliwości wyjawienia określonych oświadczeń i informacji) środek dowodowy nie podlega wyjawieniu, bądź
  3. wyjawienie środka dowodowego byłoby nieproporcjonalne.

Dokonując oceny, czy wyjawienie środka dowodowego byłoby nieproporcjonalne, sąd bierze pod uwagę słuszne interesy stron oraz osoby trzeciej, która według treści wniosku znajduje się w posiadaniu środka dowodowego, a w szczególności:

  1. zakres, w jakim wniosek o ujawnienie środka dowodowego uzasadniają już stwierdzone fakty i dostępne dowody;
  2. zakres i koszt wyjawienia środka dowodowego, w szczególności dla osoby trzeciej;
  3. zapobieganie ogólnemu poszukiwaniu informacji, co do których jest mało prawdopodobne, aby miały znaczenie dla postępowania;
  4. zakres, w jakim środek dowodowy dotyczy informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa lub inną tajemnicę podlegającą ochronie prawnej na podstawie odrębnych przepisów, w szczególności odnoszących się do osób trzecich, oraz dostępne środki ochrony takich informacji.

Narażenie się na poniesienie odpowiedzialności za szkodę z tytułu naruszenia prawa konkurencji nie stanowi przy tym słusznego interesu podlegającego ochronie.

W przypadku wniosku o wyjawienie środka dowodowego przekazanego organowi ochrony konkurencji lub znajdującego się w aktach sprawy prowadzonej przez ten organ, dokonując oceny, czy wyjawienie środka dowodowego byłoby nieproporcjonalne, sąd bierze pod uwagę, także to, czy:

  1. wniosek o wyjawienie środka dowodowego określa precyzyjnie charakter, przedmiot oraz treść środka dowodowego;
  2. strona, która złożyła wniosek o wyjawienie środka dowodowego, rzeczywiście czyni to na potrzeby postępowania o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, w którym złożono wniosek;
  3. wyjawienie środka dowodowego nie wpłynie negatywnie na skuteczność postępowań dotyczących naruszenia prawa konkurencji prowadzonych przez organ ochrony konkurencji.

Sąd, na uzasadniony wniosek powoda, może zobowiązać pozwanego, osobę trzecią lub organ ochrony konkurencji, którzy według treści wniosku o wyjawienie środka dowodowego znajdują się w posiadaniu środka dowodowego, do udostępnienia sądowi tego środka wyłącznie w celu ustalenia, czy należy on do środków dowodowych niepodlegających wyjawieniu (zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy). Dokonując oceny, czy środek dowodowy należy do środków dowodowych niepodlegających wyjawieniu, sąd może wystąpić o przedstawienie w tym zakresie opinii przez organ ochrony konkurencji. Sąd może także wysłuchać pozwanego lub osobę trzecią, którzy według treści wniosku znajdują się w posiadaniu środka dowodowego, lub żądać od nich oświadczenia na piśmie.

Ustawa przewiduje też ograniczenie prawa wglądu do dowodu uzyskanego w wyniku wyjawienia środka dowodowego. Jeżeli dowód uzyskany w wyniku wyjawienia środka dowodowego zawiera tajemnicę przedsiębiorstwa lub inną tajemnicę podlegającą ochronie prawnej na podstawie odrębnych przepisów oraz jest to niezbędne dla zapobieżenia ujawnienia takiej tajemnicy, sąd, na wniosek strony lub osoby trzeciej obowiązanych do wyjawienia środka dowodowego albo z urzędu, może, w drodze postanowienia, w niezbędnym zakresie ograniczyć pozostałym stronom prawo wglądu do tego dowodu lub określić szczegółowe zasady zapoznawania się z tym dowodem i korzystania z niego, w szczególności ograniczyć lub wyłączyć jego kopiowanie bądź utrwalanie w inny sposób.

Na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie wniosku o wyjawienie środka dowodowego przysługuje zażalenie stronom, a także osobie trzeciej lub organowi ochrony konkurencji obowiązanym do wyjawienia środka dowodowego.

W przypadku zmiany okoliczności, które uzasadniały nakazanie wyjawienia środka dowodowego, strona, a także osoba trzecia lub organ ochrony konkurencji obowiązani do wyjawienia środka dowodowego mogą żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia nakazującego wyjawienie środka dowodowego, jeżeli postanowienie to nie zostało jeszcze wykonane. Na postanowienie w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia nakazującego wyjawienie środka dowodowego przysługuje zażalenie stronom, a także osobie trzeciej lub organowi ochrony konkurencji obowiązanym do wyjawienia środka dowodowego.

Prawomocne postanowienie nakazujące wyjawienie środka dowodowego stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko obowiązanemu do wyjawienia środka dowodowego.

Jeśli strona uchyla się od wykonania prawomocnego postanowienia nakazującego wyjawienie środka dowodowego lub dopuszcza się zniszczenia takiego środka w celu udaremnienia jego wyjawienia, sąd może:

  1. uznać za ustalone fakty, które mają zostać stwierdzone przy pomocy tego środka, chyba że strona, która uchyla się od wykonania prawomocnego postanowienia nakazującego wyjawienie środka dowodowego lub dopuszcza się zniszczenia takiego środka, wykaże co innego;
  2. obciążyć tę stronę obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w całości lub części, niezależnie od wyniku sprawy.

Sąd pominie dowód uzyskany na podstawie postanowienia nakazującego wyjawienie środka dowodowego wydanego na wniosek tej strony, jeżeli strona:

  1. w złej wierze złożyła wniosek o wyjawienie środka dowodowego lub
  2. naruszyła ograniczenia dotyczące prawa wglądu, zapoznawania się lub korzystania z dowodu, ustanowione przez sąd (zgodnie z art. 23 ustawy), lub
  3. wykorzystała dowód w innym celu niż na potrzeby toczącego się postępowania.

Strona, która dopuściła się powyższego zachowania, podlega także karze grzywny w kwocie do 20 tysięcy złotych. 

Dokumenty niemogące stanowić dowodu

Nie mogą stanowić dowodu:

  • dokumenty stanowiące oświadczenia w ramach programu łagodzenia kar i propozycje ugodowe oraz,
  • przed zakończeniem postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji - informacje sporządzone przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, informacje sporządzone przez organ ochrony konkurencji i przekazane stronom w toku tego postępowania oraz wycofane propozycje ugodowe, które osoba fizyczna lub prawna uzyskała wyłącznie przez dostęp do akt sprawy prowadzonej przez organ ochrony konkurencji.

Pozostałe dowody, które osoba fizyczna lub prawna uzyskała wyłącznie przez dostęp do akt sprawy prowadzonej przez organ ochrony konkurencji, mogą być dopuszczone jedynie na wniosek tej osoby lub jej następcy prawnego. 

Związanie sądu decyzją Prezesa UOKiK o uznaniu praktyki za naruszającą konkurencję lub wyrokiem wydanym w wyniku odwołania od takiej decyzji

Ustalenia prawomocnej decyzji Prezesa UOKiK o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję lub prawomocnego wyroku wydanego w wyniku wniesienia środka odwoławczego od takiej decyzji wiążą sąd w postępowaniu o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji co do stwierdzenia naruszenia prawa konkurencji.

Sąd będzie więc związany ustaleniami zawartymi w prawomocnej decyzji UOKiK o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję. 

Ustalanie wysokości szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji

Przy ustalaniu wysokości szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji sąd może posiłkować się wytycznymi zawartymi w komunikacie Komisji 2013/C 167/07 w sprawie ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz wytycznymi Komisji Europejskiej, o których mowa w art. 16 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej (na jego mocy Komisja wydaje wytyczne dla sądów krajowych, w których wskazuje, jak szacować część nadmiernego obciążenia przerzuconą na nabywcę pośredniego), objęte przepisami prawa krajowego. Celem przyznania odszkodowania za poniesioną szkodę jest ustanowienie takiego stanu, w jakim znajdowałaby się poszkodowana strona, gdyby nie doszło do naruszenia postanowień art. 101 lub 102 TFUE. Strony poszkodowane w wyniku wystąpienia naruszenia bezpośrednio obowiązujących unijnych przepisów powinny zatem uzyskać odszkodowanie w pełni pokrywające rzeczywistą wartość poniesionych strat: prawo do pełnego odszkodowania obejmuje zatem rzeczywistą szkodę (damnum emergens), korzyści utracone (lucrum cessans) w wyniku wystąpienia naruszenia oraz prawo do odsetek naliczanych od dnia zaistnienia szkody

Na wniosek sądu Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej może udzielić sądowi pomocy przy ustalaniu wysokości szkody, jeśli pozwalają na to zebrany przez niego materiał dowodowy i posiadane informacje. 

Private enforcement a program łagodzenia kar

Ustawa przyznaje nieco więcej uprawnień przedsiębiorcom, którzy skorzystali z programu łagodzenia kar leniency. UOKiK nie będzie mógł wyjawić oświadczenia złożonego przez skruszonego przedsiębiorcę. Ponadto z roszczeniem mogą wystąpić jedynie firmy z jego łańcucha dostaw lub usług (jego bezpośredni lub pośredni nabywcy lub dostawcy). Wobec pozostałych poszkodowanych, np. konsumentów, ponosi on odpowiedzialność tylko wówczas, gdy nie jest możliwe uzyskanie pełnego odszkodowania od innych uczestników porozumienia ograniczającego konkurencję. 

W rozumieniu ustawy „program łagodzenia kar” to program, który ma zastosowanie do naruszeń zakazu określonego w art. 101 TFUE lub zakazu określonego w art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów - tzn. zakazu porozumień ograniczających konkurencję, w ramach którego uczestnik tajnego kartelu, niezależnie od innych jego uczestników, podejmuje współpracę z organem ochrony konkurencji przez dobrowolne dostarczenie dowodów lub informacji, którymi dysponuje, o kartelu oraz jego roli w kartelu, w zamian za co, w drodze decyzji lub zaprzestania prowadzenia postępowania, uczestnik ten zostaje zwolniony z kary pieniężnej za udział w kartelu lub kara ta zostaje obniżona.

„Kartel” oznacza porozumienie lub praktyki uzgodnione przez co najmniej dwóch przedsiębiorców, którzy są wobec siebie konkurentami, zmierzające do koordynowania działań konkurencyjnych na rynku lub wpływania na istotne czynniki konkurencji, w szczególności polegające na ustalaniu lub koordynowaniu cen zakupu lub sprzedaży lub innych warunków transakcji handlowych, w tym dotyczących praw własności intelektualnej, ustalaniu poziomu produkcji lub sprzedaży, podziale rynków i klientów, w tym na zmowie przetargowej, ograniczeniu przywozu lub wywozu lub działaniach antykonkurencyjnych podejmowanych przeciwko innym konkurentom.

 

Podstawa prawna:

  • ustawa z dnia 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (Dz.U. z 2017 r., poz. 1132);
  • ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2017 r. poz. 229, 1089 i 1132);
  • Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ("TFUE"; Dz.Urz. UE C 167 z 13.06.2013, str. 19)
  • dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego (Dz.Urz. UE L 349 z 05.12.2014, str. 1);
  • ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2017 r. poz. 459, 933 i 1132);
  • ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika