Zastaw - co zabezpiecza i jak go ustanowić?

Co to jest zastaw i co jest jego przedmiotem?

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Zastaw jest prawem wierzyciela, które gwarantuje mu, że jego roszczenie zostanie zaspokojone, np. jeśli dłużnik nie odda pieniędzy, które pożyczył mu Kowalski, to ten ostatni będzie mógł zaspokoić się z rzeczy, na której ustanowili zastaw.

Zastaw można ustanowić tylko na ruchomościach mających wartość majątkową. Zastaw obciąża wraz z ruchomością jej części składowe, oraz w razie braku innego postanowienia umowy - przynależności.

Wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem, ustawa nazywa zastawnikiem, natomiast właściciela, który obciążył swoją rzecz - zastawcą.

Co zabezpiecza zastaw?

Zastaw może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej lub niepieniężnej. Jednak realizacja z zastawu co do wierzytelności niepieniężnej jest możliwa dopiero wtedy gdy przekształci się w wierzytelność pieniężną (gdy wobec niewykonania obowiązku przez dłużnika wierzyciel żąda odszkodowania). Zastaw można ustanowić dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Zabezpiecza on nie tylko samą wierzytelność ale także roszczenia związane z wierzytelnością zabezpieczoną, w szczególności roszczenie o odsetki nieprzedawnione, o zwrot nakładów na rzecz oraz przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.

Zastaw jest prawem pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Oznacza to, że nie można ustanowić zastawu, który nie zabezpieczałby zaspokojenia jakiegoś innego roszczenia (np. ustanowić zastaw na rzecz Kowalskiego, który nie jest niczyim wierzycielem).

Zastaw może więc istnieć tylko o tyle, o ile istnieje wierzytelność. W szczególności zastaw nie może powstać bez wierzytelności ani nie może być bez wierzytelności przeniesiony (np. Kowalski nie może sprzedać swojej wierzytelności, jeśli nie zbywa jej wraz z zastawem), a wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu (np. jeśli dłużnik spłaca pożyczkę to zastaw wygasa).

Jak zabezpiecza zastaw?

Prawo zastawnika polega na tym, że:

• Może się on zaspokoić z ruchomości obciążonej przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (np. jeśli dłużnik jest winien Nowakowi 1.000 zł i Kowalskiemu 500 zł oraz na rzecz tego ostatniego ustanowiono zastaw na samochodzie dłużnika to Kowalski będzie miał pierwszeństwo do zaspokojenia się z tego samochodu - oczywiście jeżeli dłużnik nie oddaje pieniędzy). Jednak pierwszeństwo przed zastawnikiem będą miały osoby, których wierzytelności przepisy o postępowaniu egzekucyjnym traktują w sposób uprzywilejowany (np. roszczenia alimentacyjne czy też należności za pracę oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie kalectwa czy śmierci).

• Może dochodzić zaspokojenia z ruchomości niezależnie od tego, czyją stała się własnością (np. jeśli w powyższym przykładzie dłużnik sprzedał samochód to Kowalski będzie miał nadal prawo do zaspokojenia się z tego samochodu).

Zastawnik nie ma prawa do korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jeśli jednak rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

Zaspokojenie się przez wierzyciela z rzeczy zastawionej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Oznacza to, iż wierzyciel pragnący zaspokoić się z rzeczy obciążonej zastawem musi uzyskać tytuł egzekucyjny (np. prawomocne orzeczenie sądu lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, ugoda zawarta przed sądem, wyrok sądu polubownego, ugoda zawarta przed sądem polubownym, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji) a następnie złożyć wniosek egzekucyjny u komornika. Strony nie mogą natomiast same postanowić, że sprzedaży rzeczy oddanej w zastaw dokona sam zastawnik albo że w razie niewykonania zobowiązania zastawnik stanie się właścicielem rzeczy (np. Kowalski i jego dłużnik postanowią, że jeśli ten nie odda pieniędzy w terminie to samochód- przedmiot zastawu- przypadnie na własność Kowalskiemu).

Powoduje to, że skuteczniejszym zabezpieczeniem interesów mogą się dla wierzyciela stać: zastaw rejestrowy lub przewłaszczenie na zabezpieczenie (polega na przeniesieniu przez dłużnika na wierzyciela prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych i na zobowiązaniu wierzyciela do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy na dłużnika z chwilą spłaty kredytu)

Jak ustanowić zastaw?

Poza zastawem ustawowym, który powstaje z mocy samego prawa na podstawie szczególnych przepisów (np. zastaw przysługujący wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu) wyróżnić można także przede wszystkim zastaw umowny.

Powstaje on na podstawie umowy między właścicielem rzeczy a wierzycielem. Nie jest wymagane zachowanie określonej formy umowy. Sama umowa nie wystarcza do powstania zastawu, niezbędne jest bowiem wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą się strony zgodziły. Jeżeli natomiast rzecz jest już we dzierżeniu (władaniu) wierzyciela to do powstania zastawu wystarczy samo zawarcie umowy. Natomiast aby zastaw był skuteczny wobec wierzycieli zastawcy - umowa o ustanowienie zastawu winna zostać zawarta na piśmie z datą pewną.

Pamiętaj, że:

• Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel ruchomości zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia ruchomości przed wygaśnięciem zastawu,

• Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej,

• Zastaw może także obciążać udział współwłaściciela w rzeczy ruchomej oraz zbywalne prawa (np. nie można zbyć praw wynikających z władzy rodzicielskiej), jeśli tylko nie można ich obciążyć hipoteką (do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.