Wpis do księgi wieczystej jest orzeczeniem sądu powszechnego, które zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. (...)

Przedmiotem darowizny, której sprawa dotyczyła było spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Darczyńca obciążył obdarowanego poleceniem ustanowienia, na rzecz swoją i małżonka, prawa dożywotniego użytkowania przedmiotu darowizny. Polecenie zostało wykonane. O wartość ustanowionego prawa użytkowania Notariusz zmniejszył podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

W ocenie organów podatkowych ograniczonego prawa rzeczowego, jakim było spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie można było obciążyć prawem użytkowania, poza wyjątkiem sformułowanym w odrębnych przepisach dotyczących hipoteki. Takich możliwości nie przewidywało bowiem Prawo spółdzielcze.

Naczelny Sad Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Szczecinie, wyrokiem z 8 maja 2002 r. oddalił skargę R na decyzję Izby Skarbowej z 11 sierpnia 2000 r. wskazując, iż z przepisów ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, w jej brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, wynikało, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego jest ograniczonym prawem rzeczowym, którego istota polega na prawie używania lokalu mieszkalnego przydzielonego członkowi spółdzielni mieszkaniowej w ustanowiącym własność tej spółdzielni. Jest ono prawem zbywalnym, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji, zaś skuteczność jego zbycia zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni.

Określona w taki sposób treść spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oznaczała, iż możliwość rozporządzenia tym prawem została przez ustawodawcę ograniczona do możliwości jego zbycia, co czyniło uzasadnionym wniosek o niedopuszczalności jego obciążenia innym prawem, z wyjątkiem obciążenia hipoteką, co jednakże wynikało z przepisu szczególnego jakim był art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Zdaniem Sądu nie stwarzał podstawy do ustanowienia użytkowania na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu również art. 265 § 1 Kodeksu cywilnego. Prawo to nie ma bowiem charakteru samoistnego.

W takiej sytuacji dokonana przez skarżącego płatnika czynność notarialna ustanowienia użytkowania na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego była czynnością sprzeczną z prawem i w konsekwencji nie dawała podstawy do obniżenia podstawy opodatkowania o wartość użytkowania.

Bez wpływu na taka ocenę pozostawało dokonanie wpisu prawa użytkowania w dziale III księgi wieczystej, założonej dla będącego przedmiotem darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego.

Od opisanego wyroku Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję nadzwyczajną do Sadu Najwyższego.

Sąd Najwyższy postanowieniem z 7 stycznia 2004 r. sygn. akt III RN 172/02, na podstawie art. 102 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sadów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi, umorzył postępowanie rewizyjne.

W terminie określonym w art. 102 § 2 Przepisów wprowadzających... R wniósł skargę kasacyjna od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego Ośrodka Zamiejscowego w Szczecinie z 8 maja 2002 r. sygn. akt SA/Sz 2293/00, zarzucając Sądowi:

1. rażące naruszenie prawa materialnego, a to art. 265 § 1 Kodeksu cywilnego i art. 217 § 2 Prawa spółdzielczego przez błędną ich interpretację; art. 7 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 3 i 7 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn,
2. rażące naruszenie prawa postępowania mające wpływ na wynik tego postępowania, a to art. 7, 77 § 1 i 80 Kpa.

W uzasadnieniu skargi jej autor wskazał, iż:

• wedle dyspozycji art. 265 Kodeksu cywilnego przedmiotem użytkowania mogą być wszelkie prawa, o ile są zbywalne i przynoszą pożytki,
• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego jest prawem zbywalnym i przynoszącym pożytki,
• samo uzależnienie możliwości zbycia takiego prawa od zgody spółdzielni nie może stanowić argumentu przemawiającego za stanowiskiem Sądu. Nie ma bowiem przeciwwskazań by spółdzielnia wyraziła zgodę na ustanowienie użytkowania na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu.

W opinii skarżącego twierdzenie Sądu, iż użytkowanie może być ustanawiane jedynie na prawach samoistnych, stanowiło rażące naruszenie obowiązującego porządku prawnego. Sąd poprzestał jedynie na samej tezie, nie usiłując nawet powoływać podstaw prawnych dla jej uzasadnienia.

W rozpoznawanej sprawie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego zostało skutecznie obciążone prawem użytkowania na rzecz darczyńcy i jej małżonka, zatem na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn wartość obciążenia stanowiła ciężar darowizny.

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził i zważył, co następuje:

Zasadne były zarzuty skargi kasacyjnej, które odnosiły się do naruszenia przez Sąd, zaskarżonym wyrokiem, przepisów o postępowaniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy.

Zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), w 2002 r. do postępowania przed Sądem miały zastosowanie przepisy art. 7, 77 § 1 i 80 Kpa.

Przepisy te nakładały na Sąd obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych działań w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, rozpoznania w sposób wyczerpujący całego materiału dowodowego i oceny na jego podstawie, czy dana okoliczność została udowodniona.

Tymczasem NSA - Ośrodek Zamiejscowy w Szczecinie, zajmując się oceną działania notariusza na gruncie Prawa spółdzielczego, pominął bezsporną między stronami okoliczność, że obciążenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego prawem użytkowania znalazło potwierdzenie w postaci wpisu w dziale III księgi wieczystej.- Należy w związku z tym zauważyć, że wpis do księgi wieczystej jest orzeczeniem sądu powszechnego, które zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. wiąże inne sądy.

Co więcej, jakkolwiek wpis może być dokonany na podstawie dokumentów określonych w art. 31 i 32 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), to jednak sąd wieczystoksięgowy nie dokonuje go mechanicznie, lecz bada, czy istnieją merytoryczne podstawy do wpisu i czy nie istnieją przeszkody do jego dokonania. Wynikiem badania może być oddalenie wniosku o wpis na podstawie art. 6269 k.p.c. W sytuacji gdy sąd powszechny prawomocnym orzeczeniem wpisał do księgi wieczystej ograniczone prawo rzeczowe na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego, sądowi administracyjnemu, rozpoznającemu sprawę podatku od spadków i darowizn w związku z darowizną wspomnianego prawa spółdzielczego, nie wolno było dokonać ustalenia, że przedmiot darowizny nie został skutecznie obciążony. Dokonanie takiego ustalenia w zaskarżonym wyroku stanowiło naruszenie art. 7, 77 § 1 i 80 k.p.a. w zw. z art. 59 ustawy o NSA i w zw. z art. 365 § 1 k.p.c.

Skoro zasadny okazał się zarzut naruszenia przepisów postępowania sadowego, a naruszenie to miało istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż doprowadziło do błędnego ustalenia podstawy opodatkowania, to rozpatrywanie dalszych zarzutów zgłoszonych w skardze kasacyjnej okazało się zbędne.

Ze wskazanych powodów Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 185 § 1 i art. 203 pkt 1 w zw. z art. 205 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270), orzekł jak w sentencji.