w zakresie opodatkowania podatkiem VAT zasądzonego odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości

17.1.2012

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2005r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) oraz § 2 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 ze zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 30 września 2011r. (data wpływu 19 października 2011r.), uzupełnionym pismem z dnia 24 listopada 2011r. (data wpływu 24 listopada 2011r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania podatkiem VAT zasądzonego odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości ? jest prawidłowe

UZASADNIENIE

W dniu 19 października 2011r. został złożony ww. wniosek, uzupełniony pismem z dnia 24 listopada 2011r. o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług, w zakresie opodatkowania podatkiem VAT zasądzonego odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący zaistniały stan faktyczny:

Wnioskodawcy G. i J. B. - są właścicielami nieruchomości położonej w B. przy ulicy P., (dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą KW nr ?), przez którą przebiega podziemny gazociąg wysokiego ciśnienia DN 250 CN 6,3 MPa relacji W - Z, dla którego utworzona została 30 m strefa ochronna wolna od jakiejkolwiek zabudowy biegnąca wzdłuż całego przebiegu gazociągu.

Wnioskodawczyni i jej mąż w grudniu 2009r. skierowali do Sądu Rejonowego przeciwko X pozew o zapłatę odszkodowania za zajęcie nieruchomości bez tytułu prawnego, bezumowne korzystanie z nieruchomości, trwałą utratę możliwości zabudowy działki w wyniku budowy gazociągu i związany z tym trwały znaczny spadek wartości działki. Gazociąg powyższy jest budową urządzeń infrastruktury technicznej, o której mowa w art. 143 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, został zrealizowany przez X w 1990r. bez zgody i wiedzy właścicieli nieruchomości, bez uzyskania tytułu prawnego do gruntu jak też bez zgody na zajęcie nieruchomości. Jest to inwestycja celu publicznego a inwestorem jest Spółka Skarbu Państwa.

W ww. sprawie zapadły wyroki sądowe I i II instancji (wyrok Sądu Okręgowego oraz wyrok Sadu Apelacyjnego), na mocy których zasądzono od X na rzecz Wnioskodawczyni i jej męża jednorazowe odszkodowanie świadczenie pieniężne - w wys. 109.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od 4 października 2008 do dnia zapłaty.

W ww. wyrokach Sąd orzekł, że przebieg gazociągu oraz związany z nim pas ochronny trwale ogranicza i w istotny sposób zakłóca możliwość korzystania z działki w sposób zgodny z wolą właścicieli i przeznaczeniem działki w planie miejscowym - działka nie może być bowiem wykorzystywana na cele budowlane. Zostało tym naruszone prawo własności i właściciele są zmuszeni do znoszenia ograniczeń w wykonywaniu prawa własności zagwarantowanych przepisami prawa cywilnego oraz, że należy się im odszkodowanie.

Otrzymane na podstawie wyroku sądowego odszkodowanie zostało przyznane z tyt. poniesionej straty wynikłej z bezprawnego działania przedsiębiorstwa przesyłowego tj. najpierw wejście na działkę i wybudowanie gazociągu bez zgody i wiedzy właścicieli a następnie bezumownego od 1990r. korzystania z nieruchomości stanowiącej własność właścicieli powodując trwałe ograniczania prawa własności i obniżając wartość nieruchomości. Utrata możliwości zabudowy działki naraziła Wnioskodawczynię wraz z mężem na znaczą szkodę majątkową. Zapłata wiąże się z żądaniem naprawienia szkody do której doszło wbrew ich woli a wysokość zasądzonego wyrokiem sądowym odszkodowania została obliczona z uwzględnieniem faktu korzystania z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu na którą wpływ miało położenie nieruchomości, otoczenie, kształt, topografia terenu i uzbrojenie i stopień ingerencji w prawo własności czyli to, że z powierzchni działki zajętej przez gazociąg nie można korzystać a w szczególności jej zabudować.

Działki w sąsiedztwie wykorzystywane na cele budowlane są zabudowane i mają wyższą wartość. Sąd rozstrzygający zakwalifikował władztwo X - podmiotu eksploatującego urządzenie przesyłowe - nad nieruchomością jako odpowiadające władztwu wynikającemu ze służebności gruntowej w złej wierze. Odszkodowanie zasądzone wyrokiem sądowym zostało zapłacone jednorazowo w kwietniu 2011r.

Sąd uznał, że skoro X zrealizowało gazociąg bez tytułu prawnego w sposób trwale ograniczający i zakłócający prawo własności, gdyż z działki Wnioskodawczyni wraz z mężem nie mogą korzystać a w szczególności na tej części działki właściciele nie mogą zrealizować żadnej inwestycji budowlanej i wydzielić działki pod odrębną zabudowę, to przedsiębiorstwo przesyłowe zobowiązane jest do zapłaty odszkodowania na podstawie art. 222, art. 224 par. 2 kc i art. 225 kc w zw z art. 230 i 352 par. 2 kodeksu cywilnego.

Zasadzone świadczenie pieniężne jest wynikiem braku możliwości wykorzystania jej zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (naruszenie art. 140 kc) czyli utratą możliwości zabudowania nieruchomości lub też wydzielenia działki zajętej przez gazociąg i utworzoną dla niego strefę ochronną pod odrębną zabudowę i wynikającym z tego znacznego obniżenia wartości nieruchomości. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach jest rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania rzeczą i wynikłe z tego tytułu szkody. Zaznaczyć należy, ze teren na którym położona jest nieruchomość, przez który przebiega gazociąg i utworzona jest dla niego strefa ochronna przeznaczony jest w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego Gminy pod zabudowę mieszkaniową.

W wyniku zrealizowanej inwestycji nastąpiło trwałe ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości a więc zawężenie granic własności i tym samym ścieśnienia wyłącznego władztwa nad nieruchomością - w wyniku czego doszło do trwałego obniżenia wartości nieruchomości i narzucony został na Wnioskodawczynię wraz z mężem i ich następców trwały obowiązek udostępnienia nieruchomości w celu wykonania czynności konserwacyjnych i usuwania awarii.

Obowiązek taki wynika wprost z ustawy i ma charakter publicznoprawny, podlegający wymuszeniu środkami administracyjnoprawnymi. Posadowienie gazociągu na nieruchomości wiąże się z ograniczeniem własności nieruchomości przez uniemożliwienie korzystania z działki zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tj. wyłączenie 845 m2 nieruchomości (15 m pas ochronny po obu stronach gazociągu) spod jakiejkolwiek zabudowy, co powodując znaczne zmniejszenie wartości nieruchomości stanowi rzeczywisty uszczerbek w majątku Wnioskodawczyni i męża.

Gazociąg trwale ogranicza możliwość korzystania z części działki w związku z trwałą utratą możliwości zabudowy działki - w tym tez rozbudowania domu czy tez dobudowania chociażby wiaty od strony płn. i wsch., jak również w kwestii nasadzeń krzewów ozdobnych. Nakłada na Wnioskodawczynie i jej męża obowiązek znoszenia wkraczania na nieruchomość przedstawicieli przedsiębiorstwa przesyłowego w celach konserwatorskich, w razie remontu, awarii, którzy muszą mieć stały dostęp do gazociągu. Linia przesyłowa ulokowana jest na działce w taki sposób, że taktycznie należy przyjąć, iż przedsiębiorstwo przesyłowe korzysta z większej powierzchni niż 845 m2, gdyż ta część działki, która nie styka się z urządzeniami a tylko ze strefą ochronną i tak jest bezużyteczna.

Plan zagospodarowania przestrzennego dla tego terenu przeznaczonego pod zabudowę mieszkaniowa zawiera ograniczenia związane z przebiegiem gazociągu i z jego pasem ochronnym wykluczając możliwość zabudowy i wykorzystania działki na inne cele niż związane z działalnością przedsiębiorstwa przesyłowego.

Wybudowany w roku 2004r. dom został usytuowany na działce w miejscu niekorzystnym w bliskiej odległości od drogi, ze względu na ograniczenia 30 m strefy ochronnej jaką narzuca przebieg gazociągu. Planowane było usytuowanie domu w innym miejscu tj. w miejscu przebiegu pasa ochronnego na działce i wydzielenie części działki pod odrębną zabudowę.

Wartość szkody spowodowanej utratą możliwości swobodnej, zgodnej z prawem zabudowy działki, zmianę możliwej do zainwestowania budynkiem mieszkalnym powierzchni i kształtu działki stanowi odszkodowanie z tytułu rzeczywistego uszczerbku w posiadanym majątku jakiego doznała Wnioskodawczyni wraz z mężem w związku bezprawnymi działaniami przedsiębiorstwa przesyłowego.

Jak podkreśla się w wyrokach SN ?znoszenie stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń', wynikającego z trwałego ukształtowania stanu faktycznego zakłada trwały charakter obowiązku. Ograniczenie własności nieruchomości będzie tak długo trwało, jak długo dane urządzenie przesyłowe będzie potrzebne do celów, które spowodowały jego zainstalowanie. Jest to trwałe ograniczenie zakresu uprawnień - właściciel nieruchomości nie może bowiem żądać ich usunięcia przez okres w którym będą gospodarczo użyteczne. Wnioskodawcy podkreślają, że gazociąg wysokoprężny zaliczany jest do przedsięwzięć mogących w znaczący sposób oddziaływać na środowisko i stanowiących potencjalne zagrożenia środowiska w przypadku wystąpienia awarii np. uszkodzenie, rozszczelnienie instalacji co powoduje zagrożenie wybuchem, zapalenia, zatrucia. Dla takich inwestycji, według przepisów odrębnych, konieczne jest sporządzanie obligatoryjnie raportu o oddziaływaniu na środowisko, o czym stanowi rozporządzenie RM z 2004r. Rurociągi transportujące niebezpieczne substancje mogą potencjalnie stworzyć poważne ryzyko, bowiem uwolnienia palnych i toksycznych materiałów może zainicjować zdarzenia awaryjne o katastroficznych efektach. W przedmiotowej sprawie brak jest porozumienia pomiędzy stronami konfliktu, przedsiębiorstwo przesyłowe nie jest zainteresowane uregulowaniem stanu prawnego urządzeń przesyłowych na działce Wnioskodawczyni i jej męża. Właściciele działki nigdy nie wyrażali zgody na korzystanie przez przedsiębiorstwo przesyłowe z nieruchomości i nie posiadali wiedzy o realizowanej inwestycji. Wobec biernej postawy X byli zmuszeni do wystąpienia na drogę sądową, o istnieniu gazociągu dowiedzieli się w momencie uzyskania pozwolenie na budowę. Od stycznia 2007 wzywali spółkę przesyłowa do zapłaty odszkodowania i dwukrotne za wezwali do próby ugodowej przed sądem w W. ? bezskutecznie - pozwana spółka nie stawiała się na posiedzenia sądowe. Należy zaznaczyć iż na chwilę obecną nie budzi wątpliwości fakt zajęcia bez tytułu prawnego przedmiotowego terenu, o czym orzekł Sąd w wymienionym wyroku. X nie uzyskał zgody na wejście na teren działki i nie wypłacił żadnego odszkodowania, istniejący przewód gazowy zakłóca w istotny sposób i ogranicza własność Wnioskodawczyni i jej męża powodując spadek wartości działki i trwałe ograniczenia własności

W okresie poprzednim tj. do dnia skierowania sprawy na drogę sądowa jak i po kwietniu 2011 do dnia dzisiejszego spółka przesyłowa nie uiściła żadnej należności.

Wnioskodawczyni i jej mąż nie mogą korzystać z nieruchomości zgodnie z jej społeczno - gospodarczym przeznaczeniem, nie mogą zabudować nieruchomości stosownie do planu zagospodarowania przestrzennego.

Zasądzone należności jak wyżej wykazano mają charakter odszkodowania, wynikają bowiem z bezprawnego zachowania przedsiębiorstwa przesyłowego w postaci zainstalowania urządzeń przesyłowych w 1990r. przez powodującego straty w majątku Wnioskodawczyni i jej męża, co wyczerpuje znamiona ustanowienia bezprawnej służebności przesyłu lub wcześniej służebności gruntowej.

Korzystanie z gruntu przez X nie nastąpiło na podstawie jakiegokolwiek tytułu prawnego na podstawie którego strony mogłyby określić wzajemne obowiązki. Jest to czyn niezgodny z prawem i nie może być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Świadczenie pieniężne nałożone na przedsiębiorstwo przesyłowe ma charakter kar pieniężnych za nieprzestrzeganie zasad korzystania z cudzej rzeczy i niemożność korzystania z nieruchomości. Pełni role odszkodowania jak tez wskazał Sąd w wyroku. Ograniczenie w korzystaniu nieruchomością nie zostało wpisane do KW nieruchomości, pomiędzy właścicielami nieruchomości a Przedsiębiorstwem przesyłowym zajmującym prawie połowę nieruchomości występuje brak porozumienia, nie została zawarta żadna umowa na dalsze korzystanie przedsiębiorstwa z nieruchomości. Przedsiębiorstwo przesyłowe nie jest zainteresowane uregulowaniem statusu prawnego urządzeń przesyłowych na działce Wnioskodawczyni i jej męża. Sposób i forma gospodarowania nieruchomością jest obwarowany przepisami szczególnymi, a nie ogólną zasadą wynikającą z zasady swobody zawierania umów- ustawa o gospodarce.

W wyrokach sądowych l i 11 instancji (wyrok Sądu Okręgowego oraz wyrok Sądu Apelacyjnego) Sąd wskazał ze Wnioskodawcom należy się odszkodowanie.

'Pozwany nie uzyskał zgody na wejście na teren działki i nie wypłacił żadnego odszkodowania, istniejący przewód gazowy zakłóca w istotny sposób i ogranicza własność powodów, gdyż nie mogą na tej części działki realizować żadnej inwestycji budowlanej czy też wydzielić działki pod odrębną zabudowę. Pozwany winien więc wypłacić odszkodowanie....'.

Wnioskodawczymi wraz z mężem oświadcza, że nie prowadzi działalności gospodarczej, działka nie wchodzi w skład gospodarstwa rolnego.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

Czy odszkodowanie za straty w majątku spowodowane bezumownym korzystaniem z nieruchomości (bez zgody właściciela nieruchomości i właściwego uregulowania stosunku łączącego przedsiębiorstwo przesyłowe a właściciela nieruchomości) na potrzeby związane z inwestycją celu publicznego stanowi zapłatę za świadczenia wzajemne usług, o której mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT...

Czy jest czynnością wymienioną w art. 5 tej ustawy określającej przedmiot opodatkowania...

Czy stanowi obrót w rozumieniu art. 29 ust. 1 ustawy o podatku VAT...

Zdaniem Wnioskodawcy, wypłacone wyrokiem Sądu odszkodowanie stanowi odszkodowanie za rzeczywisty uszczerbek w majątku - spadek wartości nieruchomości. Umieszczenie urządzeń przesyłowych na działce zakłóca korzystanie z nieruchomości, Wnioskodawczyni wraz z mężem nie może swobodnie dysponować powierzchnią 845 m2, realizować jakiejkolwiek inwestycji budowlanej czy tez wydzielić działki pod odrębna zabudowę. Gazociąg został posadowiony na działce bez zgody właścicieli a nawet ich wiedzy o tej inwestycji. Z tego tytułu zostało wypłacone odszkodowanie dochodzone pozwem.

Należności wypłacone na podstawie wyroku sądowego są odszkodowaniem, wynikają bowiem z bezprawnego zachowania w postaci zainstalowania urządzeń przesyłowych - inwestycji celu publicznego - ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości to też zawężenie granic własności i tym samym ścieśnienia wyłącznego władztwa nad nieruchomością - w wyniku czego doszło do trwałego obniżenia wartości nieruchomości poprzez brak możliwości zabudowy 845 m2 działki, brak możliwości ogrodniczego wykorzystania działki oraz narzucenie na Wnioskodawczynię i jej męża i ich następców trwałego obowiązku udostępnienia nieruchomości w celu wykonania czynności konserwacyjnych i usuwania awarii. Wskutek doznania szkody majątkowej stali się ubożsi tzw. szkoda rzeczywista, przyznana wyrokiem Sądu kwota stanowi naprawienie szkody z tytułu bezprawnego zawładnięcia gruntem w roku 1990 i spowodowania rzeczywistego uszczerbku w posiadanym majątku. Kwestia korzystania z nieruchomości nie jest i nie była przedmiotem żadnej umowy.

W Wyroku SN sygn. akt V CKN 1863/00 z dnia 20 marca 2002r - stwierdzono, że obowiązek udostępnienia nieruchomości w celu wykonania czynności konserwacyjnych i usuwania awarii wynika wprost z ustawy i ma charakter publicznoprawny, podlegający wymuszeniu środkami administracyjnoprawnymi. O ile dostęp do urządzeń uwarunkowany jest ich stanem, na ogół technicznymi tyle samo urządzenie jako trwale z gruntem związane stanowi jego obciążenie o charakterze ciągłym. W obu wypadkach jednak może to oznaczać następstwa w postaci uszczerbku majątkowego po stronie właściciela, nie tylko tego z daty zainstalowania urządzenia, ale także aktualnego.

W wyroku z dnia 4 stycznia 1999r., IV SA 2270/96 (lex nr 47341) Naczelny Sąd Administracyjny przyjmuje, że ?w przypadku budowy obiektów budowlanych na gruncie, do którego inwestor nie ma tytułu prawnego, właściciel gruntów może dochodzić swych żądań odszkodowawczych od inwestora. Jeżeli mianowicie art. 128 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami stanowi, że ?odszkodowanie przysługuje również za szkody powstałe wskutek zdarzeń, o których mowa w art. 120 i 124-126', to niewątpliwie przepis ten obejmuje obowiązkiem odszkodowawczym także przypadki wyrządzenia szkody w następstwie wykonywania uprawnień ograniczających władcze uprawnienia właścicieli nieruchomości. Zgodnie z Uchwała SN z dnia 10 listopada 2005r., III CZP 80/05, OS NC, 2006/ 9/146 zainstalowanie przewodów i urządzeń na gruncie, z natury nieusuwalne jako stanowiące część infrastruktury technicznej przedsiębiorstwa przesyłowego, jeżeli nie powoduje degradacji gruntu albo nie niweczy jego dotychczasowego przeznaczenia, z reguły oznacza obniżenie walorów użytkowych gruntu, co dla właściciela jest równoznaczne z uszczerbkiem majątkowym. Jak podkreśla się w wyrokach SN z dnia 8 czerwca 2005r. V CK 679/04, Lex nr 311353 oraz V CK 380/04, Lex nr 180843 ?znoszenie stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń', wynikającego z trwałego ukształtowania stanu faktycznego zakładało trwały charakter obowiązku. Ograniczenie własności nieruchomości będzie w każdym przypadku tak długo trwało, jak długo dane urządzenie przesyłowe będzie potrzebne do celów, które spowodowały jego zainstalowanie. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach jest rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania rzeczą i wynikłe z tego tytułu szkody.

Należności są odszkodowaniem, wynikają bowiem z bezprawnego zachowania w postaci zainstalowania urządzeń przesyłowych - inwestycji celu publicznego. Jak wynika z wielu orzeczeń sądowych ?bezprawność działania rodzi prawo do odszkodowania' - orzeczenie NSA III SA 3396/00. Sąd stwierdził również, iż nie nazwa, lecz rzeczywisty charakter świadczenia decyduje o tym czy przybiera ono cech odszkodowania czy też nie'.

Odszkodowanie ma wyrównać stratę w majątku Wnioskodawczyni i jej męża, a nie przyczyniać się do jego przyrostu. W zamian za mienie w postaci nieruchomości niezgodnie z prawem wykorzystywane tj 845 m2 i utracenie możliwości zabudowy i spadek wartości nieruchomości - zmniejszenie wartości aktywów Wnioskodawczyni i jej męża, obecnie do majątku Wnioskodawczyni i jej męża ?wejdą' pieniądze z wypłaconej kwoty odszkodowania. Reasumując, jeden element majątku zastępowany jest przez inny element (utracona wartość nieruchomości przez wypłaconą zasądzoną wyrokiem sądowym kwotę pieniężną). Wypłacona zgodnie z powołanym na wstępie wyrokiem Sądu kwota pieniężna nie prowadzi zatem do wzbogacenia, ale do odwrócenia ujemnych skutków w masie majątkowej. Wskutek doznanej straty - szkody majątkowej spowodowanej utratą wartości działki Wnioskodawczyni i jej mąż stali się ubożsi, a zasądzona wyrokiem kwota pieniężna stanowi naprawienie szkody z tytułu bezprawnego zawładnięcia gruntem w 1990r. pozostającym ich własnością i powstałego w związku z tym rzeczywistego uszczerbku w posiadanym stanie majątku.

Korzystanie z cudzej nieruchomości bez właściwego uregulowania stosunku łączącego Spółkę i właściciela nieruchomości wykorzystywanej na potrzeby związane z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa przesyłowego, niewątpliwie jest zaniedbaniem i co do zasady działaniem sprzecznym z prawem i zasadami współżycia społecznego. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach jest rekompensatą za pozbawienie od 1990r. właściciela prawa do swobodnego dysponowania prawem własności i wynikłe z tego tytułu szkody.

Z tego powodu Wnioskodawczyni wraz z mężem ponosi straty a odszkodowanie za straty w majątku spowodowane bezumownym korzystanie z nieruchomości, nie stanowi zapłaty za świadczenie wzajemne w postaci usług, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT ani nie jest żadną z czynności wymienionych w art. 5 ustawy o podatku od towarów i usług określających przedmiot opodatkowania oraz nie stanowi obrotu w rozumieniu art. 29 ust. 1 tej ustawy.

Zgodnie z wyrokiem WSA I SA/Gd 654/05, jeżeli dana czynność nie może być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, to choćby nawet była ona dostawą lub usługą w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), nie podlega ona opodatkowaniu, gdyż przepisy ustawy nie znajdują do niej zastosowania. Odszkodowanie za szkody w majątku od osób korzystających bezumownie z nieruchomości nie jest żadną z czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, który określa przedmiot opodatkowania. Nie można traktować go ani jako dostawy, ani jako świadczenia usługi. Za powyższym poglądem przemawia chociażby stosowana per analogia teza wyroku z dnia 26 kwietnia 2007r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (III SA/Wa 4273/06), zgodnie z którą 'nielegalny pobór energii nie stanowi dostawy w myśl VAT, ponieważ nie prowadzi do przeniesienia prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w związku z powyższym, uzyskanie przez dostawcę energii wynagrodzenia (odszkodowania) z tytułu strat poniesionych przy nielegalnym poborze energii nie podlega opodatkowaniu VAT. Nie ma również podstaw do uznania, iż w niniejszej sprawie mamy do czynienia ze świadczeniem usług. Izba Skarbowa we Wrocławiu decyzją z dnia 26 czerwca 2005r. (Nr PP1443/582/05/AK) uznała, iż odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu 'nie jest ani dostawą towarów ani świadczeniem usług' i jako takie podatkowi nie podlega. Bezumowna czynność, na którą nie została wyrażona zgoda nie stanowi transakcji opodatkowanej podatkiem od towarów i usług, a żądanie z tego straty majątkowej i trwałe ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości nie stanowi należności za jej wykonanie.

W przedmiotowej sprawie bezumowna czynność, na którą nie została wyrażona zgoda Wnioskodawcy, nie stanowi transakcji opodatkowanej VAT, zaś żądanie zapłaty nie stanowi należności za jej wykonanie (IPPP1-443-440/11-4/PR DIS W-wa, IBPP1/443-352/11/KW z dnia 3 marca 2011)

W takiej sytuacji świadczenie podatnika wysokość odszkodowania za szkody w majątku wypłacone na podstawie wyroku sądowego nieoparte na tytule prawnym do nieruchomości nie podlega opodatkowaniu.

Sposób i forma gospodarowania nieruchomością jest obwarowany przepisami szczególnymi, a nie ogólną zasadą wynikającą z zasady swobody zawierania umów - ustawa o gospodarce.

W sytuacji, gdy korzystający z nieruchomości, bez żadnej umowy i bez zgody właściciela zajmie grunt, a właściciel tej nieruchomości wytoczy przeciwko niemu powództwo, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. W przedmiotowej sprawie w okresie od dnia 1990r. nie mamy do czynienia ze świadczeniem wzajemnym, Wnioskodawczyni i jej mąż nie wyrażają bowiem zgody na korzystanie z nieruchomości występując na drogę sądową. Pomiędzy właścicielami nieruchomości a spółka przesyłową zajmującą nieruchomość występuje brak porozumienia. Z tego powodu Wnioskodawczyni i jej mąż ponoszą straty.

Zajęcie cudzej nieruchomości celem wykonania inwestycji budowy gazociągu i spowodowane tym ograniczenie prawa własności właściciela nieruchomości jest jedną z postaci wywłaszczenia.

Odszkodowanie za trwałą szkodę w majątku spowodowaną przez bezumowne korzystanie z rzeczy i wynikające z tego trwałe ograniczenia własności, jest rekompensatą za niemożność wykorzystania działki zgodnie z jej gospodarczym przeznaczeniem, czyli m.in. zabudowania działki, która zgodnie z planem miejscowym przeznaczona jest pod zabudowę mieszkaniową. Tym samym należność uzyskana z tytułu poniesionej szkody spowodowanej przez czynność zabronioną przez prawo, na którą nie została wyrażona zgoda, nie stanowi transakcji opodatkowanej. Wypłacone na podstawie wyroku sądowego odszkodowanie jest szczególnym rodzajem świadczenia polegającym na naprawieniu szkody - trwałego ograniczenie korzystania z nieruchomości, radykalnie zmniejszające jego wartość rynkową, czyli uszczerbku, jakiego doznała Wnioskodawczyni i jej mąż we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych przez prawo. Wyłączenie czynności zabronionej przez prawo i karalnej spod opodatkowania jest spowodowane przede wszystkim przekonaniem, ze państwo nie może poprzez opodatkowanie czerpać korzyści z czynności, których samo zabroniło. Mogłoby to być również odebrane jako pośrednie przyzwolenie (legalizowanie) na dopuszczanie się czynów zabronionych. W rezultacie oznaczałoby dwukrotne opodatkowanie tego samego przychodu.

Ograniczenie w korzystaniu nieruchomością nie zostało wpisane do księgi wieczystej i nie została zawarta żadna umowa na dalsze korzystanie przedsiębiorstwa z nieruchomości. Odszkodowanie, wynikające z wyroku, 'wyraża wartość utraty możliwości swobodnej zgodnej z prawem budowlanym, zabudowy działki poprzez zmianę jej powierzchni i kształtu'. Odszkodowanie dotyczy straty (rzeczywistego uszczerbku w posiadanym majątku) jakiej doznała Wnioskodawczyni i jej mąż w związku z działaniami przedsiębiorstwa przesyłowego. Przysporzenie majątkowe od 1990r. dla przedsiębiorstwa przesyłowego, które nadal nieodpłatnie korzysta z gruntu i nie jest zobowiązane do jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Zasądzone kwoty mają charakter odszkodowania, płatne są w oparciu o wyrok sądowy i spełniają warunki inwestycji wymienionych w art. 143 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami są wynikiem bezprawnego działania przedsiębiorstwa przesyłowego. Zasądzona wyrokiem sądowym zapłata jest skutkiem żądania naprawienia wynikłej dla Wnioskodawczyni i jej męża szkody rzeczywiście poniesionej (damnum emergens) szkody trwałej związanej z inwestycją celu publicznego tj.

wybudowaniem w roku 1990 gazociągu wysokiego ciśnienia na nieruchomości (bez tytułu prawnego do tej nieruchomości) powodującego trwałe ograniczenia w sposobie korzystania z nieruchomości w strefie ochronnej i stanowi odszkodowanie m.in. za spadek wartości działki spowodowany brakiem możliwości wykorzystania działki zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i związane z przebiegiem gazociągu trwale ograniczenia w prawie własności, stanowi więc naprawę szkody rzeczywistego uszczerbku w posiadanym majątku i nie podlega opodatkowaniu. Przyznana wyrokiem sądu kwota jest odszkodowaniem, stanowi naprawienie szkody z tytułu bezprawnego zawładnięcia gruntem tj. rzeczywistego uszczerbku w posiadanym majątku tj: zmniejszenia wartości nieruchomości poprzez bezprawne zawładniecie gruntem w 1990r. i korzystanie przez spółkę przesyłową z nieruchomości w sposób wykluczający jakiekolwiek inne jej użytkowanie niż na cele przedsiębiorstwa przesyłowego. Jest to czyn niezgodny z prawem i nie może być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Przedmiotowego odszkodowania nie można traktować jako należności z tytułu świadczenia usługi, jest bowiem rekompensatą za trwałą niemożność używania nieruchomości zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Jednorazowe opłata nałożona wyrokiem Sądu na przedsiębiorstwo przesyłowe korzystające bezumownie z działki ma charakter odszkodowania za nieprzestrzeganie zasad korzystania z cudzej rzeczy i poniesioną szkodę rzeczywistą. Przedmiotowe odszkodowanie łączy obowiązek naprawienia szkody za która dłużnik ponosi odpowiedzialność. Zapłata wiąże się z żądaniem naprawienia wynikłej szkody, do której doszło wbrew woli Wnioskodawczyni i jej męża - a nawet wiedzy o budowie gazociągu.

Istnieje zdarzenie kreujące obowiązek odszkodowawczy - czyn niedozwolony a obowiązek zapłaty odszkodowania wynika z ustawy. Przyznana wyrokiem Sądu kwota stanowi odszkodowanie o czym orzekł Sąd w wyroku. Przedsiębiorstwo przesyłowe zobowiązane do zapłaty odszkodowania ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa bezprawnego działania, z którego szkoda wynikła. Naprawienie szkody obejmuje naprawienie poniesionej straty majątkowej.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zaistniałego stanu faktycznego uznaje się za prawidłowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), zwanej dalej ustawą o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega, odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Z ust. 2 ww. artykułu wynika, że czynności określone w ust. 1 podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług niezależnie od tego czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

W art. 7 ust. 1 ustawy o VAT postanowiono, iż przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 1 ww. ustawy przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 w tym również:

przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na
zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji,
świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Z cytowanych wyżej przepisów ustawy wynika, że przez usługę należy rozumieć każde świadczenie na rzecz danego podmiotu niebędące dostawą towarów.

Zatem przez świadczenie należy rozumieć każde zachowanie się na rzecz innej osoby. Na zachowanie to składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Na świadczenie mogą się jednocześnie składać zachowania związane z działaniem, jak i zaniechaniem.

Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie. Zauważyć jednak należy, iż usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Kwestią ?odpłatności? TSUE zajmował się w swoim orzecznictwie wielokrotnie (np. w sprawach: C-16/93, C-213/99, C-404/99) podkreślając, iż o dostawie towarów i usług za wynagrodzeniem można mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty na relacjach cywilnoprawnych pomiędzy podmiotami. Związek, o którym mowa musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że odpłatność następuje za to świadczenie.

W przedmiotowej sprawie kwestią wymagającą interpretacji jest ustalenie czy ewentualne jednorazowe odszkodowanie zasądzone dla Wnioskodawcy za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe podlega czy też nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ww. ustawy o VAT.

Przystępując do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy na wstępie należy wskazać, iż kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy regulują przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).

Zgodnie z art. 222 § 1 § 2 Kodeksu cywilnego Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Stosownie do art. 224 § 1 Kodeksu cywilnego samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

Jak wynika z treści § 2 powołanego przepisu - jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Jak wynika natomiast z art. 225 Kodeksu cywilnego, obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Z ww. regulacji wynika, iż w sytuacji wytoczenia powództwa ? przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze ? jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

O tym, czy bezumowne korzystanie z gruntu podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować będą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

W sytuacji, gdy korzystający z nieruchomości, bez żadnej umowy i bez zgody właściciela zajął jego grunt (nieruchomość), a właściciel tej nieruchomości dążąc do jej odzyskania podejmie w tym kierunku kroki prawne np. wytoczy przeciwko niemu powództwo o wydanie rzeczy, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. W takiej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość odszkodowania ? nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) ? z różnych względów ? toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i na podstawie art. 5 ust. 1 cyt. ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o VAT podstawą opodatkowania jest obrót, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy lub osoby trzeciej. Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku.

Z przedstawionego we wniosku opisu zaistniałego stanu faktycznego wynika, Wnioskodawczyni wraz z mężem są właścicielami nieruchomości, przez którą przebiega podziemny gazociąg wysokiego ciśnienia, dla którego utworzona została 30 m strefa ochronna wolna od jakiejkolwiek zabudowy biegnąca wzdłuż całego przebiegu gazociągu. Wnioskodawca w grudniu 2009r. skierował do Sądu Rejonowego przeciwko X pozew o zapłatę odszkodowania za zajęcie nieruchomości bez tytułu prawnego, bezumowne korzystanie z nieruchomości, trwałą utratę możliwości zabudowy działki w wyniku budowy gazociągu i związany z tym trwały znaczny spadek wartości działki. Gazociąg powyższy jest budową urządzeń infrastruktury technicznej, o której mowa w art. 143 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, został zrealizowany przez X w 1990r. bez zgody i wiedzy właścicieli nieruchomości, bez uzyskania tytułu prawnego do gruntu jak też bez zgody na zajęcie nieruchomości. Jest to inwestycja celu publicznego a inwestorem jest Spółka Skarbu Państwa. W ww. sprawie zapadły wyroki sądowe I i II instancji (wyrok Sądu Okręgowego oraz wyrok Sadu Apelacyjnego), na mocy których zasądzono od X na rzecz Wnioskodawczyni i jej męża jednorazowe odszkodowanie świadczenie pieniężne - w wys. 109.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od 4 października 2008 do dnia zapłaty.

Biorąc pod uwagę przedstawiony we wniosku opis stanu faktycznego oraz obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa podatkowego tut. Organ podatkowy stwierdza, że zasądzona na rzecz Wnioskodawcy kwota odszkodowania nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Aby dana czynność (dostawa towarów czy też usługa) podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym, pomiędzy świadczoną usługą, a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste wynagrodzenie za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego lub dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia. Wynagrodzenie musi być należne za wykonanie tego świadczenia.

Z opisanego stanu faktycznego nie wynika, aby zachodziła relacja zobowiązaniowa, którą należy traktować jako wzajemne świadczenie usługi za wynagrodzeniem.

Istotą odszkodowania nie jest płatność za świadczenie lecz rekompensata za szkodę.

W związku z powyższym tut. Organ podatkowy stwierdza, że zasądzona kwota odszkodowania przez Sąd na podstawie art. 222, art. 224 par. 2 i art. 225 Kodeksu cywilnego w związku z art. 230 i 352 par. 2 Kodeksu cywilnego:

nie stanowi zapłaty za świadczenie wzajemne usług, o której mowa w art. 8
nie stanowi obrotu w rozumieniu art. 29
nie mieści się w katalogu czynności wymienionych art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług i jako taka nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem.

W związku z powyższym stanowisko Wnioskodawcy należało uznać za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Ocena prawna stanowiska Wnioskodawcy w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych zawarta zostanie w odrębnym rozstrzygnięciu.

Jednocześnie zauważa się, że stosownie do treści art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa minister właściwy do spraw finansów publicznych, na pisemny wniosek zainteresowanego, wydaje, w jego indywidualnej sprawie, pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego (interpretację indywidualną). Mając na uwadze fakt, iż stroną wniosku o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług jest Pani jako jedna z dwóch osób na rzecz, której zasądzono jednorazowe odszkodowanie, zaznacza się, iż interpretacja nie ma mocy wiążącej dla męża, który chcąc uzyskać interpretację indywidualną powinien wystąpić z odrębnym wnioskiem o jej udzielenie. Zatem w przedmiotowej sprawie powyższa interpretacja indywidualna wydana Zainteresowanej nie wywiera skutku prawnego dla jej męża.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Zgodnie z § 1 pkt 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 sierpnia 2008r. w sprawie przekazania rozpoznawania innym wojewódzkim sądom administracyjnym niektórych spraw z zakresu działania ministra właściwego do spraw finansów publicznych, Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dz. U. Nr 163, poz. 1016), skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2, 44-101 Gliwice po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu ? do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ?Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach ? art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy). Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Katowicach, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Bielsku-Białej, ul. Traugutta 2a 43-300 Bielsko-Biała.