Nierówne udziały w majątku dorobkowym małżeńskim

Ustrój wspólności majątkowej

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, co do zasady między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej. Wspólność majątkowa małżeńska w okresie jej funkcjonowania między małżonkami jest wspólnością bez udziałową (łączną). Jej charakter prawny powoduje, że w czasie jej trwania nie można żądać podziału majątku wspólnego. Nie można również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do niego.

Nie jest to jednak ustrój przymusowy, gdyż wedÅ‚ug art. 47 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego małżonkowie mogÄ… przez umowÄ™ majÄ…tkowÄ… wspólność ustawowÄ… rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majÄ…tkowÄ… lub rozdzielność majÄ…tkowÄ… z wyrównaniem dorobków. Należy również pamiÄ™tać, że ustrój rozdzielnoÅ›ci powstanie z mocy prawa w sytuacji, gdy jeden z małżonków zostanie ubezwÅ‚asnowolniony lub dojdzie do ogÅ‚oszenia jego upadÅ‚oÅ›ci. Małżonkowie jeszcze przed zawarciem zwiÄ…zku małżeÅ„skiego mogÄ… umowÄ… objÄ™tÄ… aktem notarialnym wyÅ‚Ä…czyć obowiÄ…zywanie miÄ™dzy nimi wspólnoÅ›ci. Z chwila powstania wspólnoÅ›ci mamy do czynienia z trzema majÄ…tkami, a sÄ… to: majÄ…tek wspólny małżonków, żony oraz męża.

Wspólnota majÄ…tkowa powoduje, że od tego momentu wspólny majÄ…tek małżonków tworzÄ… przedmioty majÄ…tkowe nabyte w czasie trwania wspólnoty majÄ…tkowej przez oboje małżonków, lub przez jednego z nich, z wyjÄ…tkiem przedmiotów majÄ…tkowych, które podlegajÄ… zaliczeniu do majÄ…tków osobistych małżonków. ArtykuÅ‚ 31 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego wskazuje wprost i enumeratywnie, co konkretnie jest zaliczane do majÄ…tku wspólnego, a tj. pobrane wynagrodzenie za pracÄ™ i dochody z innej dziaÅ‚alnoÅ›ci zarobkowej każdego z małżonków; dochody z majÄ…tku wspólnego, jak również z majÄ…tku osobistego każdego z małżonków; Å›rodki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; kwoty skÅ‚adek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.). Niejednokrotnie mylnie małżonkowie uważajÄ…, że jeżeli w trakcie trwania wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej małżeÅ„skiej zakupili coÅ› samodzielnie, pokrywajÄ…c w caÅ‚oÅ›ci cenÄ™ zakupu z wÅ‚asnego wynagrodzenia za pracÄ™, to przy podziale majÄ…tku ten wÅ‚aÅ›nie skÅ‚adnik majÄ…tku przypadnie im bez obowiÄ…zku i koniecznoÅ›ci rozliczenia siÄ™ z drugim małżonkiem.

A co po ustaniu wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej?

Z chwilÄ… ustania wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej, zgodnie z treÅ›ciÄ… przepisu art. 43 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego, oboje małżonkowie majÄ… równe udziaÅ‚y w majÄ…tku wspólnym, bez wzglÄ™du na to, w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniÅ‚o siÄ™ do jego powstania. Równe udziaÅ‚y przysÅ‚ugujÄ… małżonkom niezależnie od przyczyn ustania wspólnoÅ›ci ustawowej, a wiÄ™c w razie rozwiÄ…zania małżeÅ„stwa przez rozwód nawet z wyÅ‚Ä…cznej winy drugiego z małżonków, unieważnienia małżeÅ„stwa, orzeczenia separacji, umownego ustanowienia rozdzielnoÅ›ci majÄ…tkowej albo rozdzielnoÅ›ci majÄ…tkowej z wyrównaniem dorobków, ustanowienia rozdzielnoÅ›ci majÄ…tkowej przez sÄ…d, powstania rozdzielnoÅ›ci majÄ…tkowej z mocy prawa wskutek ubezwÅ‚asnowolnienia lub ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci jednego z małżonków, a także w razie ustania wspólnoÅ›ci wskutek Å›mierci małżonka.

W drodze wyjÄ…tku od zasady równych udziałów, po ustaniu wspólnoÅ›ci sÄ…d może ustalić w innym stosunku udziaÅ‚y małżonków w majÄ…tku wspólnym w razie istnienia przesÅ‚anek przewidzianych w § 2 art. 43 kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego, ale tylko na żądanie osoby uprawnionej. PrzywoÅ‚any przepis wskazuje, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majÄ…tku wspólnym nastÄ…piÅ‚o z uwzglÄ™dnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczyniÅ‚ siÄ™ do powstania tego majÄ…tku. W postanowieniu SÄ…du Najwyższego z dnia 2 października 1997 r., sygn. II CKN 348/97, stwierdzono, że „ustalenie nierównych udziałów w majÄ…tku wspólnym dopuszczalne jest jedynie w razie Å‚Ä…cznego wystÄ…pienia dla przesÅ‚anek wskazanych w zdaniu pierwszym 43 § 2 k.r.o., to jest w razie przyczynienia siÄ™ małżonków do powstania majÄ…tku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniajÄ… ustalenie nierównych udziałów. Przez przyczynienie siÄ™ do powstania majÄ…tku wspólnego rozumieć należy caÅ‚oksztaÅ‚t staraÅ„ każdego z małżonków o zaÅ‚ożonÄ… przez nich rodzinÄ™ i zaspokojenie jej potrzeb, a wiÄ™c nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiÄ…ganych przez każdego z nich, lecz także i to, jaki użytek czyniÄ… oni z tych dochodów, czy gospodarujÄ… nimi należycie i nie trwoniÄ… ich w sposób lekkomyÅ›lnie".

Jak wskazaÅ‚ SÄ…d Najwyższy  – przy ocenie zaÅ› istnienia „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego należy mieć na uwadze caÅ‚oksztaÅ‚t postÄ™powania małżonków w czasie trwania wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiÄ…zków wzglÄ™dem rodziny, którÄ… przez swój zwiÄ…zek zaÅ‚ożyli” (postanowienie SN z dnia 5.10. 1974 r., sygn. akt. III CRN 190/74). W pojÄ™ciu ważnych powodów, nie mogÄ… siÄ™ mieÅ›cić okolicznoÅ›ci niezależne od małżonków, niezawinione przez nich lub zasÅ‚ugujÄ…ce na usprawiedliwienie. Należy do nich zaliczyć np. brak pracy z powodu bezrobocia, kalectwo, dÅ‚ugotrwaÅ‚Ä… chorobÄ™, sprawowanie opieki nad osobami bliskimi, pobieranie nauki w celu osiÄ…gniÄ™cia wyższych kwalifikacji zawodowych.

Ważnym powodem odstÄ…pienia od zasady równych udziałów może być w szczególnoÅ›ci naganne postÄ™powanie małżonka, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, polegajÄ…ce na tym, że w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniaÅ‚ siÄ™ on do powstania majÄ…tku wspólnego stosownie do swych siÅ‚ i możliwoÅ›ci zarobkowych (postanowienie SN z 26.11.1973 r., sygn. III CRN 227/73, OSN 1974, Nr 11, poz. 189).W pojÄ™ciu ważnych powodów należy również umieÅ›cić zachowywanie siÄ™ małżonków w sposób szkodliwy dla interesów rodziny, przejawiajÄ…ce siÄ™ w porzuceniu rodziny i niewykazywaniu żadnej troski o jej byt, prowadzeniu nagannego moralnie trybu życia, uchylaniu siÄ™ od prac, trwonieniu pieniÄ™dzy na hazard, alkohol.

Należy pamiÄ™tać, że ustalenie nierównych udziałów rozciÄ…ga siÄ™ na caÅ‚y majÄ…tek dorobkowy małżonków, a co za tym idzie małżonek nie może żądać na podstawie art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego ustalenia nierównych udziałów w niektórych skÅ‚adnikach majÄ…tku wspólnego (postanowienie SN z 27.6.2003 r., sygn. IV CKN 278/01, OSN 2004, Nr 9, poz. 146).

W orzecznictwie (wyrok SN z 10.11.1976 r., sygn. II CR 268/76, OSN 1977, Nr 10, poz. 188) oraz w doktrynie przyjmuje się, że w sytuacjach wyjątkowych ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może polegać nawet na całkowitym pozbawieniu jednego z małżonków udziału w tym majątku. Sam fakt uzyskiwania większego wynagrodzenia od współmałżonka, nie stanowi samoistnej podstawy do ustalenia nierównych udziałów, gdyż bierze się pod uwagę sposób i racjonalność ich wykorzystywania w ramach zaspokajania potrzeb rodziny.

Jeśli zatem uznajemy, że w większym zakresie przyczyniliśmy się do powstania majątku wspólnego, mamy ku temu dowody, jak również zachodzą w naszym przypadku ważne powody, to mamy prawo, wystąpienia z roszczeniem ustalenia nierównych udziałów w majątku dorobkowym małżeńskim w trakcie sprawy o podział majątku wspólnego. Ewentualnie, celem uniknięcia w tym zakresie sporów, małżonkowie mogą na przyszłość w umowie majątkowej małżeńskiej określić inne udziały w majątku wspólnym (art. 50[1] kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Podstawa prawna:

  • ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuÅ„czy (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 682 oraz z 2018 r. poz. 950, ze zm.).

Anna Jasielska-Papierkowska

Radca prawny

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika