Jak skutecznie wprowadzić rozdzielność majątkową? - opinia prawna

Stan faktyczny:

Moja żona kilka lat temu popadła w długi. Z trudem udało nam się wyjść z kłopotów finansowych. Ostatnio dowiedziałem się o kolejnych długach żony i obawiam się, że sytuacja może się powtórzyć. Nie chcemy się rozwodzić ani orzekać separacji, chcielibyśmy, żeby nasze dzieci miały pełną rodzinę. Jednakże również ze względu na nie, chcemy wprowadzić rozdzielność majątkową, by ochronić przed wierzycielami choćby to, co ja zarabiam. Czy wprowadzenie rozdzielności majątkowej ochroni mój majątek przed egzekucją ze strony wierzycieli żony? Czy informacja o rozdzielności jest ogólnie dostępna i na fakt rozdzielności można powoływać się przed każdym wierzycielem, który zażąda zapłaty? Podobno rozdzielność jest skuteczna tylko wobec tych wierzycieli, którzy zostali o niej powiadomieni. Czy można powołać się na rozdzielność wtedy, gdy wierzyciel złoży wniosek o nadanie klauzuli przeciwko mnie?

Opinia prawna:

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie:

• Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9 poz. 59 ze zmianami),

• Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Zgodnie z art. 47 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. W przypadku umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później, i każdy z nich samodzielnie zarządza swoim majątkiem.

Drugą możliwość wprowadzenia rozdzielności majątkowej małżeńskiej przewiduje art. 52 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym:
§ 1. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
§ 2 Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Według art. 53 kro rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Według art. 54 kro orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Ostatnim, najbardziej oczywistym powodem ustania wspólności majątkowej, jest rozwód.

Jak więc widać z powyższego ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej: może nastąpić na podstawie:

1. umowy między małżonkami,

2. orzeczenia sądu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej,

3. orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu,

4. ogłoszenia upadłości,

5. orzeczenia separacji,

6. rozwodu.

Skoro należy wykluczyć orzeczenie separacji i rozwodu, a w z opisu sytuacji wynika, iż brak podstaw do orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu czy ogłoszenia upadłości, to pozostaje rozważyć albo zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej albo orzeczenie rozdzielności przez sąd.

Umowna rozdzielność majątkowa

Zgodnie z art. 47[1] kro małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Na podstawie tego przepisu należy uznać, iż każdy wierzyciel z osobna musi być powiadomiony o zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej oraz o jej rodzaju. Ten ostatni wymóg oznacza, iż należy wskazać, czy jest to umowa o rozdzielności, o rozdzielności z wyrównaniem dorobków, umowa o rozszerzeniu bądź ograniczeniu wspólności majątkowej.

Pojawia się jeszcze pytanie, kiedy należy powiadomić wierzyciela o zawarciu umowy, by skutecznie powoływać się na rozdzielność majątkową. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1980 r., III CZP 13/80 OSNCP 1980/7-8 poz. 140:

nie stanowi przeszkody do nadania tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową (art. 787 kpc), okoliczność, że po powstaniu wierzytelności małżonkowie umownie wyłączyli wspólność ustawową. Otrzymanie przez wierzyciela wiadomości o zawarciu umowy majątkowej i jej rodzaju umożliwia małżonkom skuteczne powoływanie się względem wierzyciela na wyłączenie tą umową wspólności ustawowej (art. 47 § 2kro) wtedy, gdy otrzymał on taką wiadomość przed powstaniem wierzytelności.

Według poglądów, które można traktować jako uściślające powyższe stanowisko sądu, wierzyciel powinien zostać powiadomiony najpóźniej z chwilą powstania stosunku prawnego, a nie z chwilą powstania wierzytelności. Innymi słowy wierzyciela należy powiadomić o zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej przed zawarciem umowy, a nie przed nastaniem terminu zapłaty.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1998 r., sygn. II CKU 34/98 małżonkowie mogą przez umowę majątkową wyłączyć wspólność ustawową, jednakże z zastrzeżeniem przewidzianym w art. 47 § 2 kro. Stosownie do tego przepisu małżonkowie mogą w stosunku do osób trzecich powoływać się na wyłączenie wspólności ustawowej tylko wtedy, gdy zawarcie przez nich umowy majątkowej oraz jej rodzaj były tym osobom wiadome.

W wyniku tego unormowania wnioskodawca, którego praw dotyczy wyłączenie wspólności ustawowej, a który nie wiedział o zawarciu tej umowy i jej rodzaju, uzyskuje szczególną ochronę prawną wyrażającą się w tym, że względem niego stosunki majątkowe małżonków ocenia się tak, jakby umowa majątkowa w ogóle nie była przez nich zawarta i nadal obowiązuje ich wspólność ustawowa. (...) W takiej sytuacji wierzyciel wymieniony w art. 41 § 1 kro, pomimo umownego wyłączenia przez małżonków wspólności ustawowej, który nie wiedział o umowie, może dochodzić zaspokojenia z majątku, który byłby objęty wspólnością ustawową, gdyby nie była wyłączona w umowie.

Zgodnie z art. 36 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Oczywiście często zdarza się, iż w praktyce małżonkowie nie wykonują wobec siebie tych obowiązków. Dodatkowym utrudnieniem z pewnością jest zaciąganie przez małżonka wielu zobowiązań.

Warto przy tym wskazać, iż zgodnie z art. 776 [1] kodeksu postępowania cywilnego tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.  Z kolei zgodnie z art. 787 kpc tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Przymusowa rozdzielność majątkowa

Choć opis sytuacji nie świadczy wprost o zasadności takiego postępowania, można rozważyć sądowe wprowadzenie rozdzielności majątkowej – jest to tzw. przymusowy ustrój majątkowy. Ograniczenie powołania się wobec wierzycieli na rozdzielność dotyczy bowiem tylko rozdzielności wprowadzonej na podstawie umowy między małżonkami.

Wprowadzenie przymusowego ustroju majątkowego jest zasadniczo właściwe w sytuacji gdy:

• jedno z małżonków nie zgadza się na zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej oraz

• Istnieją ku temu ważne powody,

- z tym, że nie trzeba wykazywać, iż małżonek się nie zgodził i zasadniczo nie stanowi to warunku dla wydania przez sąd stosownego orzeczenia. Ponadto orzeczenie o rozdzielności majątkowej nie może być oparte wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych. Z opisu sytuacji wynika, iż żona zaciąga szereg różnych zobowiązań, które przekraczają możliwości majątkowe rodziny i raz już doprowadziła tym do poważnych problemów finansowych. Przepisy nie definiują pojęcia ważnych powodów; generalnie chodzi tu o okoliczności, które stanowią zagrożenie dla stanu finansów małżonków. W toku stosowania powyższych przepisów w doktrynie i orzecznictwie przyjęło się uznawać za ważne powody stanowiące podstawę orzeczenia rozdzielności:

• marnotrawienie majątku,

• hulaszczy tryb życia,

• hazard,

• alkoholizm,

• rażącą niegospodarność,

• zawłaszczenie dla siebie wspólnego majątku,

- oczywiście jest to wyliczenie przykładowe.

Jak się wydaje możliwe byłoby sądowe orzeczenie rozdzielności majątkowej, jeśli małżonek wykaże rażącą niegospodarność żony. Mąż powinien w postępowaniu przed sądem udokumentować wcześniejsze zobowiązania, które były powodem kłopotów finansowych rodziny oraz udowodnić, iż zobowiązania obecnie zaciągane przekraczają możliwości finansowe małżonków, że brak uzasadnienia w potrzebach rodziny dla ich zaciągania itp.

Należy jednocześnie wskazać, iż w toku tego procesu sąd powinien wziąć pod uwagę również interes wierzycieli. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1994 r., I CRN 50/94 w sprawie o zniesienie wspólności ustawowej obowiązkiem sądu jest również zbadanie, czy powództwo nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków. W wyroku z dnia 11 stycznia 1995 r., sygn. II CRN 148/94 Sad Najwyższy orzekł, iż o zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej ze skutkiem wstecznym sąd nie może orzec przy całkowitym pominięciu zagrożeń dla interesów osób trzecich.

Zespół
e-prawnik.pl