Przegląd wsparcia rodzin i planowane zmiany

6.4.2017

Rada Ministrów przyjęła „Przegląd systemów wsparcia rodzin”, który zawiera ocenę i propozycje zmian w polityce rodzinnej. Jednym z jego najważniejszych elementów jest program „Rodzina 500+”.

„Przegląd systemów wsparcia rodzin” został przygotowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jednym z jego elementów jest podsumowanie roku działania programu „Rodzina 500+”. Znalazły się tam także propozycje zmian w obszarze świadczenia wychowawczego, świadczeń rodzinnych, ściągalności alimentów, opieki nad dziećmi do lat 3 oraz Karty Dużej Rodziny.

„Rodzina 500+” realizuje swoje cele

Program realizuje 3 podstawowe cele: pronatalistyczny (zwiększenie liczby urodzeń, czyli poprawę sytuacji demograficznej w Polsce), redukcji ubóstwa wśród polskich dzieci oraz inwestycji w rodziny.

„Przegląd systemów wsparcia rodzin” to także okazja do podsumowania programu „Rodzina 500+”. Program zdecydowanie poprawił warunki materialne rodzin. Coraz mniej osób korzysta ze świadczeń pomocy społecznej i z pomocy w postaci dożywiania – w stosunku do roku poprzedniego to 12-procentowy spadek. Chodzi o zasiłki okresowe, celowe i dożywanie dzieci. Dzięki programowi ubóstwo skrajne zmalało aż o 94%.

W 2016 roku urodziło się o ok. 13 tys. dzieci więcej, niż w roku 2015. Jednym z elementów, który z pewnością wpływa na wzrost urodzeń jest program „Rodzina 500+”. Nie sprawdziły się obawy krytyków programu - nie ma mowy ani o marnotrawieniu pieniędzy przez rodziny, ani o dezaktywizacyjnym jego wpływie na rynek pracy. Nakłady finansowe z budżetu państwa na politykę rodzinną są rekordowo wysokie - wyniosą w tym roku 59 mld zł, czyli 3,11% PKB.

„To nie zmiany kulturowe powodują, że w Polsce rodzi się mało dzieci, jak to ma miejsce chociażby w krajach Europy Zachodniej. Głównymi przyczynami niskiej dzietności w Polsce była od wielu lat zła sytuacja materialna rodzin i ich obawy o kondycję ekonomiczną w przyszłości. Wiedzieliśmy o tym, uruchamiając program Rodzina 500+, a dzisiaj możemy śmiało powiedzieć - nie myliliśmy się.” – podsumowała Elżbieta Rafalska, minister rodziny, pracy i polityki społecznej.

Pieniądze na program „Rodzina 500+" są zapewnione

Minister Elżbieta Rafalska przedstawiła informacje na temat realizacji polityki prorodzinnej na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy oraz przedstawiła te obszary, które wymagają wzmocnienia. Pieniądze na program Rodzina 500+ są i będą w kwotach zabezpieczających wypłatę świadczeń. Co drugie polskie dziecko korzysta ze świadczenia 500+ ponieważ 55% polskich dzieci do 18 lat jest objętych tym programem – zapewniła minister.

Fundamenty programu „Rodzina 500+" pozostaną bez zmian

Szefowa resortu rodziny, pracy i polityki społecznej podkreśliła, że fundamenty programu pozostaną bez zmian - powszechne świadczenie w wysokości 500 zł nadal przyznawane będzie na drugie i kolejne dzieci bez kryterium dochodowego do ukończenia przez nie 18 lat. Mają wejść natomiast zmiany, których celem będzie wprowadzenie ułatwień dla rodzin przy składaniu wniosków. Jednocześnie minister zapowiedziała, ze system zostanie uszczelniony.

Jakie zmiany się szykują?

Z przeprowadzonego podsumowania wynika, że można m.in. rozważyć zmianę przepisów dotyczących przyznawania świadczenia "500 plus" osobom samotnie wychowującym dzieci oraz doprecyzować przepisy, które obecnie pozwalają na dopasowywanie wysokości wynagrodzenia do kryterium dochodowego, co umożliwia uzyskanie prawa do świadczenia już na pierwsze dziecko. Zaproponowano także kontynuację prac nad dalszą cyfryzacją procesu ubiegania się o świadczenie wychowawcze mającego na celu stałe zwiększanie liczby wniosków składanych przez internet.

Planuje się więc następujące zmiany:

możliwość składania wniosków o świadczenie wychowawcze na nowy okres już od lipca, ale tylko przez internet (wnioski drogą tradycyjną - bez zmian - przyjmowane będą od 1 sierpnia). Dodatkowo planowane jest ujednolicenie terminów składania wniosków o świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego na nowy okres zasiłkowy z terminami składania wniosków o świadczenie wychowawcze;
doprecyzowanie sposobu ustalania dochodu z działalności gospodarczej opodatkowanej w formach ryczałtowych (karta podatkowa, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych). Ma to wyeliminować przypadki zaniżania dochodu z tego tytułu, aby spełnić kryterium dochodowe na pierwsze dziecko;
doprecyzowanie przepisów regulujących przyznawanie świadczenia wychowawczego na dzieci objęte opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących osobno;
doprecyzowanie przepisów regulujących utratę i uzyskanie dochodu. Ma to wyeliminować nadużycia polegające na sztucznym dopasowywaniu sytuacji zawodowej do kryterium dochodowego na pierwsze dziecko;
doprecyzowanie przepisów regulujących przyznawanie świadczenia wychowawczego osobom deklarujących samotne wychowywanie dziecko. Pozwoli to wyeliminować deklarowanie samotnego wychowywania jedynie po to, aby uzyskania świadczenie na pierwsze dziecko bez wliczania dochodu drugiego z rodziców dziecka;
wprowadzenie rozwiązań, przede wszystkim informatycznych, które pozwolą gminie ustalić zgodność deklaracji o zamieszkiwaniu w Polsce z stanem faktycznym.

Świadczenia rodzinne

Przede wszystkim do dochodu stanowiącego podstawę ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych nie jest wliczane świadczenie wychowawcze, przyznawane w ramach programu „Rodzina 500+”. Takie rozwiązanie oznacza, że realna wysokość kryterium dochodowego uprawniającego do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami oraz specjalnego zasiłku opiekuńczego jest znacznie wyższa. Należy też podkreślić, że znacznie wzrósł udział wydatków na świadczenia opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów. Natomiast wprowadzony od 1 stycznia 2016 r., tzw. mechanizm „złotówka za złotówkę”, przewidujący stopniowe obniżanie wysokości zasiłków rodzinnych i dodatków o kwotę przekroczenia kryterium dochodowego, nie sprawdził się. Stosowanie tego mechanizmu w praktyce okazało się skomplikowane i kosztowne. Konieczna jest jego gruntowana analiza.

Lepsza opieka maluchów - instytucje opieki nad dziećmi do 3 lat

Wśród propozycji są zmiany ułatwiające tworzenie żłobków czy klubów dziecięcych, dziennych opiekunów. Ministerstwo rozważa zwiększenie środków publicznych na dofinansowanie tworzenia i funkcjonowania instytucji opieki nad dziećmi do lat 3. Wynika to z konieczności zapełnienia swoistej luki w systemie opieki nad dzieckiem między ukończonym przez nie 1. rokiem życia (zapewniona opieka rodzica ze względu na urlop rodzicielski) a 3. rokiem życia (od września 2017 r. zapewnione jest miejsce w publicznym przedszkolu także dla 3-latków).

Rozważane jest przekazanie dodatkowych środków z Funduszu Pracy na poprawę dostępności miejsc opieki nad najmłodszymi dziećmi oraz obniżenie kosztów opłat za miejsca w tych placówkach ponoszonych przez rodziców. Z sygnałów docierających do resortu wynika, że jedną z głównych barier związanych z trudnościami w łączeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzicielskimi jest brak dostępnej opieki dla najmłodszych dzieci.

Poprawa ściągalności alimentów

Niepłacenie alimentów to poważny problem. Łączna kwota niewyegzekwowanych zobowiązań dłużników alimentacyjnych wobec Skarbu Państwa, powstałych z tytułu wypłacania ze środków budżetu państwa świadczeń w zastępstwie niepłaconych alimentów, wynosi 10 mld zł i stale rośnie. Jest to nie tylko kosztowne dla budżetu, ale także bardzo trudne do zaakceptowania społecznie – dziecko jest oszukiwane przez własnego rodzica. Dlatego zaproponowano wprowadzenie tzw. pakietu alimentacyjnego, który ma poprawić ściągalność alimentów.

Rozwój Karty Dużej Rodziny

Rozważane będzie uatrakcyjnienie KDR. Chodzi o to, aby dostosować ją do postępu technologicznego (wśród propozycji jest utworzenie aplikacji mobilnej Karty Dużej Rodziny), rozszerzyć wiedzę na temat zniżek ofertowych przez podmioty uczestniczące w programie KDR, zachęcić nowe firmy do prowadzenia polityki odpowiedzialnego biznesu przez włączanie się w działania na rzecz rodzin wielodzietnych. Za zasadne uznano też rozważenie rozszerzenia kręgu osób uprawnionych do posiadania KDR także o rodziców, którzy kiedykolwiek mieli na utrzymaniu co najmniej troje dzieci. Obecna sytuacja jest dla nich krzywdząca, gdyż mimo tego, że wychowali na przykład pięcioro czy sześcioro dzieci, nie mogą otrzymać KDR, ponieważ ich dzieci nie są już w wieku uprawniającym rodziców do jej otrzymania.

Świadczenia przez internet

Po sukcesie, jakim okazały się wnioski online w ramach „Rodzina 500+”, pora na kolejne świadczenia. Celem jest większa liczba wniosków składanych elektronicznie. Już od tego okresu zasiłkowego rodzice łatwiej złożą wnioski online o wszystkie formy wsparcia finansowego rodzin.