Nawet zasądzoną pomoc publiczną trzeba zwrócić, jeśli została przyznana z naruszeniem prawa wspólnotowego
W 1985 r. spółka Lucchini wystąpiła o przyznanie pomocy na podstawie włoskiej ustawy w sprawie nadzwyczajnych środków dla Mezzogiorno. Wniosek ten został zgłoszony Komisji, ale w 1988 r. właściwe władze krajowe - ciągle oczekując na decyzję - przyznały tymczasowo część pomocy w postaci dotacji.
W 1990 r. Komisja uznała, że całość wnioskowanej pomocy jest niezgodna ze wspólnym rynkiem. Lucchini nie zaskarżyła decyzji Komisji, wniosła natomiast sprawę przeciwko władzom włoskim do sądów cywilnych, które - nie odwołując się do mających zastosowanie przepisów prawa wspólnotowego ani też do decyzji Komisji - uznały w 2 wyrokach jej roszczenie o wypłatę pełnej kwoty pomocy, o którą początkowo się ubiegała. Ponieważ drugi wyrok nie został zaskarżony, uprawomocnił się on w 1995 r. W 1996 r. Lucchini uzyskała najpierw nakaz zapłaty przeciwko Ministerstwu Przemysłu, a następnie, w związku z jego niewykonaniem, uzyskała ona zajęcie samochodów służbowych. W konsekwencji przyznano Lucchini - na podstawie dekretu ministerialnego - pomoc pieniężną oraz pomoc w postaci dopłaty do oprocentowania.
Po wydaniu przez Komisję opinii, w której stwierdziła ona, że wypłacając pomoc uznaną już za niezgodną ze wspólnym rynkiem właściwe władze naruszyły prawo wspólnotowe, i wezwała je do odzyskania pomocy, Ministerstwo Przemysłu uchyliło dekret w sprawie przyznania pomocy i nakazało Lucchini zwrot wypłaconych kwot.
W 1999 r. Tribunale Amministrativo del Lazio (włoski sąd administracyjny) - na podstawie skargi Lucchini - uznał, że ze względu na roszczenie o przyznanie pomocy stwierdzone prawomocnym wyrokiem administracja publiczna nie mogła uchylić swojego własnego aktu. Następnie Consiglio di Stato, do którego ministerstwo wniosło odwołanie, stwierdziwszy istnienie konfliktu między wyrokiem z 1994 r. a decyzją Komisji z 1990 r., wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z pytaniem, czy prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisu prawa krajowego wprowadzającego zasadę powagi rzeczy osądzonej, w przypadku, gdy uniemożliwia on odzyskanie pomocy państwa przyznanej z naruszeniem prawa wspólnotowego, której niezgodność ze wspólnym rynkiem została stwierdzona w ostatecznej decyzji Komisji.
Trybunał (wielka izba) orzekł, co następuje:
Prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisu prawa krajowego wprowadzającego zasadę powagi rzeczy osądzonej, takiego jak art. 2909 włoskiego kodeksu cywilnego (codice civile), w przypadku gdy jego stosowanie uniemożliwia odzyskanie pomocy państwa przyznanej z naruszeniem prawa wspólnotowego, której niezgodność ze wspólnym rynkiem została stwierdzona w ostatecznej decyzji Komisji Wspólnot Europejskich.
Trybunał przypomniał, że sądy krajowe mogą być zmuszone do zbadania ważności aktów wspólnotowych, aczkolwiek sądy te nie są właściwe, by samodzielnie stwierdzić nieważność tych aktów. Taką kompetencję mają sądy wspólnotowe, a wspomniane akty stają się ostateczne wówczas, gdy nie zostaną prawidłowo zaskarżone przez ich adresatów. Beneficjent pomocy państwa będącej przedmiotem negatywnej decyzji Komisji nie może kwestionować przed sądami krajowymi zgodności tej decyzji z prawem, wnosząc skargę przeciwko krajowym środkom wykonawczym do tej decyzji.
ETS stwierdził, że sądy cywilne nie były właściwe do orzekania w przedmiocie zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem i że żaden ze wspomnianych sądów nie mógł stwierdzić nieważności decyzji Komisji z 1990 r.
Zdaniem sądu krajowego przepis włoskiego kodeksu cywilnego może sprzeciwiać się ponownemu podniesieniu, w ramach kolejnego sporu, zarzutów, co do których zapadło już wyraźne rozstrzygnięcie, ale również poruszeniu kwestii, które można było podnieść w ramach wcześniejszego sporu, czego jednak nie uczyniono. Taka wykładnia wspomnianego przepisu może skutkować tym, że decyzja sądu krajowego wywoła skutki prawne, które wykraczają poza granice właściwości tego sądu określone w prawie wspólnotowym. Tego rodzaju wykładnia zasady powagi rzeczy osądzonej - zdaniem ETS - uniemożliwiłaby stosowanie prawa wspólnotowego, jako że nie pozwoliłaby na odzyskanie pomocy państwa przyznanej z naruszeniem prawa wspólnotowego.
Z zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego wynika, że sąd krajowy zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność przepisów prawa wspólnotowego i - w razie konieczności - nie stosować, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, sprzecznych z nimi przepisów krajowych.
W konsekwencji nie należy stosować wspomnianego przepisu włoskiego kodeksu cywilnego (wyrażającego zasadę powagi rzeczy osądzonej) w przypadku, gdy jego stosowanie uniemożliwia odzyskanie pomocy państwa przyznanej z naruszeniem prawa wspólnotowego, której niezgodność ze wspólnym rynkiem została stwierdzona w ostatecznej decyzji Komisji.
Z orzeczenia tego płynie wniosek, iż prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie stosowaniu zasady powagi rzeczy osądzonej w przypadku, gdy jej stosowanie uniemożliwia odzyskanie pomocy państwa przyznanej z naruszeniem prawa wspólnotowego. Sądy krajowe zaś zobowiązane są zapewnić pełną skuteczność przepisów prawa wspólnotowego.
Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C-119/05 - Ministero dell'Industria, del Commercio e dell'Artigianato przeciwko Lucchini SpA (Włochy); http://curia.europa.eu
A.J.
Zespół e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?