Gdy nie ma związku zawodowego, ciąża nie chroni przed zwolnieniem

Rozpatrując apelację od tego wyroku Sąd Okręgowy powziął wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu w postaci pytania prawnego: "1. czy dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy (art. 52 § 1 k.p.) w okresie ciąży pracownicy (art. 177 § 1 k.p.) w sytuacji gdy u pracodawcy brak jest zakładowej organizacji związkowej bądź taka organizacja funkcjonuje ale pracownica nie jest jej członkiem?" 2. Czy w przypadku niedopuszczalności rozwiązania umowy o pracę, opisanym w punkcie pierwszym pytania, w stosunku do kobiety w ciąży, z którą rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z jej winy w okresie biegnącego już wypowiedzenia tej umowy, podstawę do zasądzenia odszkodowania będzie stanowił art. 60 k.p.?".

W odpowiedzi SN podjął uchwałę:

W sytuacji, gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, bądź taka organizacja funkcjonuje, ale nie reprezentuje interesów pracownicy, dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w okresie ciąży pracownicy ( art. 177 § 1 k.p.).

W pozostałym zakresie SN odmówił podjęcia uchwały. W uzasadnieniu zwrócił uwagę, iż ogólna zasada wolności pracy (z której wynika m.in., że pracodawca nie może być zmuszony do zatrudniania pracownika) podlega pewnym ograniczeniom. Jedno z nich zawarte jest w art. 177 § 1 k.p., zgodnie z którym pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Sąd Okręgowy uznał, że ustawodawca wprowadza generalny zakaz rozwiązywania umowy o pracę z kobietą w ciąży, a dopuszczalność rozwiązania bez wypowiedzenia ma stanowić wyjątek od tego zakazu i jako taki powinien być ściśle wykładany. SN doszedł tymczasem do wniosku, że konstrukcja ustawowa jest następująca - zakaz i zgoda ograniczają pracodawcę w kwestii rozwiązywania umów o pracę z pracownicą w ciąży w zakresie wskazanym przez ustawodawcę, tj. odbierając całkowicie to prawo pracodawcy w odniesieniu do rozwiązania za wypowiedzeniem (z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 177 § 4 k.p.) i rozwiązania bez wypowiedzenia bez winy pracownicy (art. 53 k.p.) oraz ograniczając to prawo koniecznością uzyskania zgody organizacji związkowej przy stosowaniu rozwiązania bez wypowiedzenia z winy pracownicy (art. 52 k.p.). Dlatego też pytanie Sądu Okręgowego sprowadza się do zagadnienia: czy rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 k.p. jest możliwe, jeżeli u danego pracodawcy nie działa organizacja związkowa reprezentująca kobietę w ciąży.

SN przypomniał, że w pierwotnej wersji przepisu art. 177 § 1 k.p. (tekst z dnia 26 czerwca 1974 r., Dz.U. 74, 24, 141) chronione były wszystkie pracownice bez względu na przynależność związkową, a brak zgody uniemożliwiał rozwiązanie umowy, chyba że został uchylony przez wyższą instancję związkową.

Po nowelizacji z dnia 1 maja 1989 r. (Dz.U. Nr 20, poz. 107) pracodawca nie mógł już bowiem odwołać się od braku tej zgody do wyższej instancji. Wreszcie nowelizacja z dnia 2 czerwca 1996 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 110) zmniejszyła natomiast rolę zgody stanowiąc, że zgody ma udzielać organizacja związkowa reprezentująca pracownicę w ciąży. Zdaniem SN zmiana art. 177 § 1 k.p. podkreśliła, iż legitymację do ochrony praw pracownicy w ciąży ma tylko taka organizacja związkowa, którą pracownica do tego wybrała. Zmiana ta jest podkreśleniem wolności związkowej zarówno w pozytywnym, jak i jej negatywnym aspekcie. Dlatego należy przyjąć, że pracodawca w takiej sytuacji samodzielnie rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia i ochrona kobiety w ciąży dokonuje się na zasadach ogólnych, tj. poprzez sądowe badanie zgodności z prawem przyczyn rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., sygn. akt II PZP 2/08