Jak Traktat z Lizbony ma zreformować Unię?

14.3.2008

Czego dotyczy Traktat z Lizbony?

Traktat jest wynikiem trudnych kompromisów, umniejszających jego siłę w porównaniu z pierwotnym projektem unijnej konstytucji. Jego przyjęcie w grudniu ubiegłego roku uznaliśmy za akt o zasadniczym znaczeniu dla umocnienia integracji europejskiej po jej rozszerzeniu o Polskę i innych nowych członków Unii. Traktat z Lizbony ma wzmocnić demokratyczną odpowiedzialność UE, poprawić skuteczne funkcjonowanie instytucji unijnych, wzmocnić rolę Parlamentu Europejskiego, parlamentów krajowych i prawa obywateli europejskich.

Traktat reformujący UE przewiduje ustanowienie przewodniczącego UE, jego kadencja ma wynosić 2,5 roku. Od 2014 roku zmniejszy się liczba członków Komisji Europejskiej. Obecnie jest ich 27, a ma być 18. Unia Europejska ma mieć swojego wysokiego przedstawiciela, pełniącego rolę ministra spraw zagranicznych UE.

Większa kontrola

Po przyjęciu Traktatu z Lizbony prawie wszystkie proponowane akty prawne Wspólnoty Europejskiej podlegać będą podwójnemu zatwierdzeniu - na równych prawach - przez Radę UE (złożoną z ministrów rządów krajowych, odpowiedzialnych przed swymi parlamentami) oraz przez Parlament Europejski (złożony z bezpośrednio wybranych posłów). Wzmocniona zostanie też kontrola nad całą legislacją Unii, pełniona przez parlamenty krajowe, które uzyskają prawo sprzeciwu wobec danego wniosku, jeżeli stwierdzą, iż nie przestrzega się w nim zasady pomocniczości.

Przewodniczący Komisji ma być wybierany przez Parlament Europejski na wniosek Rady Europejskiej. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa będzie mianowany zarówno przez Radę Europejską, jak i przez Przewodniczącego Komisji oraz, jako członek Komisji, będzie podlegał tej samej procedurze inwestytury w Parlamencie, jakiej podlega każdy inny komisarz.

Wzmocnienie praw obywateli i poprawa przejrzystości

Wzmocnione mają zostać prawa obywateli. Karta Praw Podstawowych UE da obywatelom Unii bezpieczeństwo prawne, gwarantując, że wszystkie przepisy prawa UE i wszelkie działania podejmowane przez instytucje UE czy też oparte na prawie UE będą musiały odpowiadać zawartym w niej normom, przy jednoczesnym poszanowaniu zasady pomocniczości. Wprowadzenie inicjatywy obywateli UE ma umożliwić obywatelom składanie wniosków do KE o przygotowanie propozycji legislacyjnej.

Unia stawia na solidarność

Traktat w przejrzysty sposób określa kompetencje Unii wobec państw członkowskich w oparciu o zasadę, że wszystkie kompetencje niepowierzone Unii na mocy traktatów należą do państw członkowskich. Klauzula solidarności między państwami członkowskimi ma pozwolić obywatelom oczekiwać pomocy od wszystkich członków Unii w przypadku ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub klęski wywołanej przez człowieka. W Traktacie znajduje się także odwołanie do solidarności pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego.

Unia Europejska nie będzie superpaństwem

Specjaliści są zdania, iż Traktat daje wystarczające gwarancje, że Unia nie stanie się scentralizowanym, wszechmocnym superpaństwem. Jego zapisy zawierają obowiązek poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich i zapewnienie ich integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego.

Obowiązywać mają zasady kompetencji powierzonych (UE jest właściwa tylko w tych dziedzinach, w których państwa członkowskie udzieliły jej kompetencji), pomocniczości i proporcjonalności. Traktat uznaje też prawo do wystąpienia z Unii wszystkich państw członkowskich, które będą sobie tego życzyły.

Poprawa skuteczności

Nowy Traktat ma wzmocnić zdolność instytucji Unii do skuteczniejszego wypełniania swych zadań, zwłaszcza dzięki zwiększeniu liczby obszarów, w których rządy podczas spotkań Rady będą podejmować decyzje kwalifikowaną większością głosów, a nie jednogłośnie. Umożliwi to Unii złożonej z 27 państw członkowskich działania w większej liczbie obszarów i uniknięcie blokowania prawem weta.

Lepiej zdefiniowane zostaną cele i kompetencje Unii w odniesieniu do problemów zmian klimatycznych, praw dzieci, europejskiej polityki sąsiedztwa, pomocy humanitarnej, energii, przestrzeni, badań, turystyki, sportu, zdrowia publicznego i obrony cywilnej. Wspólna polityka handlowa podlegać ma wyłącznej kompetencji Unii.

Wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej

Zwiększona ma być widoczność Unii i spójność jej działań na arenie światowej. Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB Unii i Komisarz ds. Stosunków Zewnętrznych - dwa stanowiska prowadzące do zazębiania się obowiązków i zamieszania - zastąpione zostaną przez wiceprzewodniczącego Komisji/Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który będzie przewodniczył Radzie Spraw Zagranicznych.

Wyjątki i derogacje

W pracach nad nowym Traktatem porzucone zostało jednak podejście konstytucyjne. Odłożono wejście w życie nowego systemu głosowania w Radzie, któremu towarzyszą specjalne postanowienia dotyczące odłożenia głosowania, znane jako „kompromis z Ioanniny”. Ponadto wcielono do Traktatu specyficzne rozwiązania dla poszczególnych państw członkowskich, takich jak rozszerzenie uzgodnień “opt-in” w zakresie współpracy policyjnej i prawa karnego, czy protokół ograniczający wpływ Karty Praw Podstawowych na przepisy prawa krajowego dwóch państw (Wielkiej Brytanii i Polski) oraz dodatkowe miejsce w PE przyznane jednemu państwu (Włochom) w wyniku odstępstwa od zasady degresywnej proporcjonalności.

Konieczność informowania obywateli

Traktat z Lizbony ma zapewnić stabilne ramy, które umożliwią dalszy rozwój Unii. Traktat reformujący jest mniej przejrzysty i zrozumiały niż byłaby Konstytucja (będącą skodyfikowanym traktatem) i dlatego potrzebna jest szybka publikacja skonsolidowanych traktatów w formie zmienionej Traktatem z Lizbony.

Nie będzie „pierwiastka”

W trakcie prac nad Traktatem odrzucono poprawkę zgłoszoną przez czeskiego deputowanego, która wskazywała na nierówności między obywatelami państw członkowskich, jakie wprowadza nowy system głosowania w Radzie i postulowała ponowne rozpatrzenie koncepcji pierwiastka kwadratowego.

Ratyfikacja

Każdy Traktat wspólnotowy, aby mógł wejść w życie, wymaga ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie UE. Nowy Traktat ma wejść w życie już w 2009 roku. Zanim to nastąpi muszą go ratyfikować wszystkie kraje UE. Poprzedni projekt traktatu, nazywanego unijną konstytucją, został w 2005 roku odrzucony w referendum we Francji i Holandii.

Traktat z Lizbony jako pierwszy - jeszcze w grudniu - ratyfikował parlament Węgier w kilka dni po jego uroczystym podpisaniu w Parlamencie Europejskim. Na początku stycznia 2008 roku traktat ratyfikowały również Słowenia i Malta, a kilka tygodni później także Rumunia. 7 lutego Traktat ratyfikowała Francja.

W Polsce obecnie trwa zaś burza polityczna dotycząca ratyfikacji tego Traktatu. Zdaniem Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, umocnienie Unii w wyniku zgodnego przyjęcia Traktatu reformującego jest korzystne dla Polski. Akt ten wyraża harmonię państwowej suwerenności, narodowej tożsamości i wspólnego interesu wszystkich uczestników integracji.

Podstawa prawna:

Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. (sejmowy druk nr 280)

Oprac. na podst. m.in.: www.europarl.europa.eu

- Serwis prasowy Parlamentu Europejskiego, redakcja polska