Projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera między innymi zmiany w zakresie:

- zrównania pozycji rynkowej rencistów prowadzących działalność gospodarczą oraz pracujących w oparciu umowę o pracę zasad opłacania składek na ubezpieczenie społeczne,

- zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu dla niektórych osób prowadzących działalność gospodarczą,

- podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne dla niektórych osób prowadzących działalność gospodarczą.

Czy projekt wprowadza zmiany w ubezpieczeniu społecznym rencistów?

W aktualnym stanie prawnym renciści (czyli osoby mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej) - w przypadku zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub na podstawie umowy zlecenia - podlegają obowiązkowo (na równi z innymi pracownikami i zleceniobiorcami) ubezpieczeniom społecznym. Natomiast renciści prowadzący działalność pozarolniczą w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych są w odmiennej sytuacji, ponieważ podobnie jak emeryci (osoby mające ustalone prawo do emerytury), są wyłączeni z obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu tej działalności; ubezpieczenie i opłacanie składek jest dla tych osób dobrowolne. Projektowana regulacja wprowadza zrównanie sytuacji wszystkich dodatkowo zarobkujących rencistów w zakresie obowiązku ubezpieczeń społecznych. Proponuje się zatem, aby renciści, którzy nie osiągnęli powszechnego wieku emerytalnego, podlegali ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej na takich samych zasadach, jak inne osoby prowadzące taką działalność nie posiadające ustalonych uprawnień emerytalnych.

Wspomniani wyżej renciści, z tytułu prowadzonej działalności, podlegaliby zatem obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego, rentowego oraz wypadkowego i byliby tym samym obowiązani do opłacania składek na te ubezpieczenia. Natomiast ubezpieczenie chorobowe byłoby dla nich dobrowolne. Po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego osoby te zostałyby (podobnie jak emeryci) wyłączone z obowiązku ubezpieczeń społecznych; ubezpieczenie z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej byłoby dla nich dobrowolne.

Nadal nieobjęte obowiązkiem ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności pozostaną osoby mające ustalone decyzją organu rentowego prawo do emerytury. Proponowane rozwiązanie będzie dotyczyć rencistów prowadzących lub podejmujących prowadzenie działalności gospodarczej.

Czy zmienią się zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą?

W projektowanej ustawie przyjęto rozwiązania mające na celu uszczelnienie systemu ubezpieczeń przez usunięcie luk prawnych, umożliwiających osobom prowadzącym działalność gospodarczą wyłączenie się z obowiązku ubezpieczenia z tytułu prowadzonej działalności - przez zawieranie umów zlecenia opiewających na kwoty wielokrotnie niższe niż minimalna, określona w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, podstawa wymiaru składek dla osób prowadzących działalność (60 % przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale).

Aktualnie obowiązujące przepisy umożliwiały osobom prowadzącym działalność gospodarczą, które są już ubezpieczone z tytułu stosunku pracy, członkostwa w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i spółdzielniach kółek rolniczych, służby, pobierania świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego lub wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, zaniżenie poziomu ochrony ubezpieczeniowej o około 50 %.

Czy zmienią się zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osób prowadzących działalność gospodarczą?

I tu zostały przewidziane zmiany. Mają one na celu urealnienie zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osób prowadzących działalność gospodarczą.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą opłacają (za siebie) składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy, którą stanowi deklarowany dochód, nie niższy jednak niż 60 % przeciętnego wynagrodzenia. W praktyce prawie wszyscy deklarują właśnie tak określoną minimalną składkę. W tym zakresie nie występuje żadne zróżnicowanie wysokości składek - a więc taką samą składkę płacą zarówno drobni przedsiębiorcy, którzy nie zatrudniają pracowników, jak i przedsiębiorcy zatrudniający wielu pracowników i uzyskujący roczne dochody na poziomie nawet setek tysięcy złotych. Dyskusja społeczna prowadzona w ostatnim okresie pokazała, że brak jest społecznej akceptacji dla tak powszechnego zrównania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne - zresztą nie tylko w systemie powszechnym ale także w ubezpieczeniu społecznym rolników. Gdyby porównać dane za kilka ostatnich lat to okazuje się, że zdecydowana większość pracujących (zatrudnionych na umowę o pracę) płaci składkę istotnie wyższą.

Proponowana koncepcja zakłada, że dla części osób prowadzących działalność gospodarczą minimalny deklarowany dochód, stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne będzie wynosił nie 60 % lecz - w zależności od wysokości osiągniętego dochodu, świadczącego pośrednio o rozmiarach prowadzonej działalności - od 75 % do 180 % przeciętnego wynagrodzenia. Ponieważ nie jest możliwe ustalenie dla wszystkich osób prowadzących działalność gospodarczą dochodu uzyskiwanego z tej działalności, z uwagi na fakt, że część z nich płaci podatek ryczałtowy, przyjęto, że to wysokość zapłaconego podatku powinna być podstawą do określenia kto powinien być zobowiązany do deklarowania dochodu wyższego niż 60 % przeciętnego wynagrodzenia. Tak więc przejście do przedziału kwalifikującego do obliczenia składek na FUS od wyższej podstawy wymiaru będzie zdeterminowane wysokością ustalonego podatku należnego za poprzedni rok. W przypadku braku możliwości ustalenia podatku za rok 2003 od przychodu z działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia, podstawą do określenia kto powinien być zobowiązany do deklarowania dochodu wyższego niż 60 % przeciętnego wynagrodzenia - będzie wysokość dochodu za rok 2003.

Jakie inne propozycje zawiera projekt?

Proponuje się przyjęcie, dla celów ustalenia podstawy wymiaru, łącznego podatku należnego, ewentualnie łącznego dochodu osiągniętego ze wszystkich rodzajów pozarolniczej działalności, a nie tylko tej, która stanowi tytuł ubezpieczenia.

Przewiduje się także wprowadzenie preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które po raz pierwszy podejmują działalność gospodarczą na własny rachunek. Będą one, przez okres 24 miesięcy, opłacać składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 50 % minimalnego wynagrodzenia, czyli około trzykrotnie niższą kwotę niż obecnie. Takie rozwiązanie powinno zachęcić do rozpoczęcia działalności i do przeznaczania zaoszczędzonych w ten sposób kwot na zakup maszyn bądź surowców do produkcji. Jednak z takiej formy zachęty będą mogły skorzystać osoby, które w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej nie prowadziły działalności i które nie wykonują tej działalności na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres (wykonywanej) działalności gospodarczej.

Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem przepisów całość środków wpływających na rachunek ubezpieczenia społecznego powinna być dzielona na rachunki ww. funduszy zgodnie z przyporządkowaniem składek na poszczególne fundusze. Pomimo upływu ponad 5 lat od początku reformy systemu ubezpieczeń społecznych ZUS nie był w stanie wdrożyć powyższego rozwiązania. Również pełne wdrożenie Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS nie pozwoli na implementacje powyższego rozwiązania. W obecnym stanie prawnym całkowity podział składek na poszczególne fundusze mógłby być dokonywany dopiero po pełnej identyfikacji wpłacanych środków, po przetworzeniu dokumentów rozliczeniowych (minimum 14 dni). Po wprowadzeniu proponowanych zmian do ustawy zostanie wyeliminowana konieczność oczekiwania na zakończenie procesu przetwarzania dokumentów rozliczeniowych. Wpływające na rachunek ubezpieczenia społecznego środki będą mogły być bez zbędnej zwłoki wykorzystane do sfinansowania wypłat świadczeń, co w sposób znaczny ograniczy koszty finansowe systemu ubezpieczeń społecznych. Również proponowane połączenie funduszy spowoduje ograniczenie kosztów wynikających z konieczności odrębnego zarządzania płynnością finansową poszczególnych, wyodrębnionych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych funduszy: emerytalnego, rentowego, wypadkowego oraz chorobowego.

Obecnie ZUS prowadzi kilkaset rachunków bankowych służących do wypłat świadczeń z poszczególnych funduszy. Po wprowadzeniu proponowanych w ustawie zmian liczba przedmiotowych rachunków bankowych będzie mogła być ograniczona czterokrotnie.

Jednocześnie, pomimo połączenia rachunków bankowych poszczególnych funduszy, możliwe będzie wyodrębnienie "bilansów" poszczególnych typów ubezpieczeń, tj. emerytalnego, rentowego, wypadkowego i chorobowego. Zgodnie z proponowanymi zmianami Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie miał obowiązek przedstawiania do dnia 30 czerwca każdego roku informacji na temat wysokości przypisanej składki, wysokości uzyskanych wpływów oraz kwoty wypłaconych świadczeń w podziale na poszczególne rodzaje ubezpieczeń. Dzięki temu możliwa będzie ocena stopnia pokrycia wydatków związanych z poszczególnymi ryzykami ubezpieczeniowymi.

Źródło

- Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (druk sejmowy nr 2790).