Trzeci etap liberalizacji rynku energii i gazu

22.4.2009

Oddzielenie działalności obrotowej i wytwórczej od przesyłowej, wzmocnienie uprawnień regulacyjnych, upowszechnianie inteligentnych systemów pomiarowych, a przede wszystkim wzmocnienie praw konsumenta i ochrona najbardziej wrażliwych odbiorców, to główne założenia trzeciego etapu liberalizacji rynku energii. Po wielu miesiącach negocjacji Parlament Europejski przyjął pakiet dyrektyw i rozporządzeń, które stanowią kolejny krok w budowie europejskiego rynku energii i gazu.

Oddzielenie działalności obrotowej i wytwórczej od przesyłowej (unbundling)

Rozwiązania przewidziane w pakiecie mają prowadzić do liberalizacji rynków elektroenergetycznych. Państwa członkowskie będą mogły wybrać jeden z trzech wariantów rozdzielenia działalności sieciowej od wytwórczej i obrotowej.

Rozdział właścicielski

Rozdział właścicielski jest najdalej idącą formą zapewnienia, że firmy nie staną w obliczu konfliktu interesów. Przedsiębiorstwa zintegrowane musiałyby sprzedać swoje sieci i stworzyć odrębny podmiot, który będzie właściwy w obszarze zarządzania siecią.

Niezależny operator systemu (ISO)

Alternatywą dla takiego rozwiązania jest prawne wydzielenie niezależnego operatora systemu. W tym przypadku przedsiębiorstwa mogłyby zachować nadzór właścicielski nad sieciami przesyłowymi. Aby zliberalizować rynek państwa członkowskie mogłyby np. zobowiązać takie przedsiębiorstwa do przekazania zarządzania sieciami wyznaczonemu, oddzielnemu podmiotowi - niezależnemu operatorowi systemu (tzw. ISO).

Niezależny operator przesyłowy (ITO)

Trzecia opcja - niezależny operator przesyłowy (tzw. ITO) - pozwala na zachowanie integralności obrotu i przesyłania energii, ale jednocześnie zobowiązuje takie podmioty do przestrzegania dokładnie określonych reguł zapewniających, że te dwie części przedsiębiorstwa będą działać w praktyce niezależnie. Ich przestrzegania pilnować będzie organ nadzorczy, a firmy będą opracowywać program zgodności (compliance programme), którego wypełniania pilnować będzie przedstawiciel ds. zgodności (compliance officer).

Czasowy zakaz zatrudniania kadry kierowniczej

Wszystkie umowy handlowe i finansowe zawierane pomiędzy spółką zintegrowaną, a niezależnym operatorem przesyłowym będą zatwierdzane przez krajowy organ regulacyjny. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach kierowniczych w sieciowej części przedsiębiorstwa nie będą mogli podejmować pracy w spółce wytwórczej i obrotowej przez okres 3 lat przed i 4 lat po okresie zatrudnienia u operatora przesyłowego.

Przedsiębiorstwa energetyczne z państw trzecich

Pakiet przewiduje klauzule, które mają zapobiec przejęciu kontroli nad systemami przesyłowymi państw członkowskich przez przedsiębiorstwa spoza UE, jeśli nie spełniają one określonych warunków. Krajowy regulator rynku energetycznego będzie mógł odmówić udzielenia koncesji przesyłowej spółce kontrolowanej przez podmiot z kraju trzeciego, jeśli nie spełnia on warunków dotyczących rozdzielenia działalności sieciowej od handlowej oraz jeśli wejście na rynek takiego podmiotu mogłoby zagrozić bezpieczeństwu dostaw na rynku państwa członkowskiego lub w Unii Europejskiej.

Wzmocnienie praw konsumenta

Nowe rozwiązania wzmacniają pozycję odbiorcy na rynku energii elektrycznej i gazu dając konsumentom wiele praw. Zaproponowane w pakiecie regulacje zapewnią możliwość zmiany sprzedawcy energii elektrycznej i gazu w ciągu trzech tygodni i bez konieczności ponoszenia jakichkolwiek opłat. Wedle nowych, ogólnoeuropejskich przepisów odbiorca będzie miał prawo otrzymać rozliczenie końcowe ze starym sprzedawcą najpóźniej sześć tygodni po jego zmianie. Większy nacisk położono także na dostępność istotnych dla konsumentów informacji - odbiorca powinien mieć prawo do otrzymywania danych o swoim zużyciu energii i gazu, a informacje o prawach odbiorcy powinny być zamieszczane na rachunkach za media oraz na stronach internetowych przedsiębiorstw, które je dostarczają. Odbiorca otrzymuje także prawo do rekompensaty w przypadku, gdy poziom świadczonych przez przedsiębiorstwa usług nie spełnia określonych standardów (np. błędnie wystawione bądź za późno dostarczane rachunki) oraz prawo do niezależnego mechanizmu rozpatrywania skarg i sporów na drodze pozasądowej.

Usługa powszechna i ochrona odbiorców wrażliwych

W propozycjach pakietu znajdują się przepisy, które nakładają na państwa członkowskie obowiązek świadczenia pomocy odbiorcom, których nie stać na opłacenie rachunku. Państwa członkowskie będą zobowiązane zapewnić świadczenie usługi powszechnej wszystkim odbiorcom z grupy gospodarstw domowych oraz - jeśli to konieczne - małym i średnim przedsiębiorcom zatrudniającym mniej niż 50 pracowników i wykazujących obrót roczny poniżej 10 milionów euro. Odbiorcom tym należy zapewnić dostawy energii elektrycznej o określonych parametrach i po rozsądnych, łatwo porównywalnych, przejrzystych i niedyskryminacyjnych cenach.

Inteligentne systemy pomiarowe - tzw. smart metering

W zależności od uwarunkowań gospodarczych, do roku 2020 aż 80% odbiorców końcowych w poszczególnych państwach członkowskich powinno mieć zapewniony dostęp do inteligentnych systemów pomiarowych zużycia energii.

Systemy takie zapewniają przekazywanie informacji o zużyciu do przedsiębiorstwa energetycznego, które na tej podstawie może określać profile odbiorców pomocne w optymalizacji usług związanych z dostawą energii. Wprowadzenie takiego systemu niesie ze sobą wiele korzyści dla wszystkich uczestników - umożliwi sporządzenie oferty dostosowanej do indywidualnego profilu zużycia odbiorcy końcowego, ogranicza straty sieciowe, zmniejsza ryzyko powstawania blackoutów, pozwala na zarządzanie popytem przez odbiorców końcowych, niesie ze sobą możliwość osiągnięcia celów w zakresie poprawy efektywności zużycia energii elektrycznej, ułatwia zmianę sprzedawcy oraz obniża koszty zakupu energii.

Wymiana urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych na liczniki elektroniczne ze zdalną transmisją danych przyniesie zatem wiele korzyści zarówno odbiorcom, jak i sprzedawcom energii. Ponadto gospodarstwa domowe odniosą także korzyści o charakterze pośrednim, w związku z racjonalniejszym wykorzystaniem energii przez przedsiębiorstwa wykorzystujące energię w procesach produkcyjnych. Nie do przecenienia są także korzyści jakie z racji obniżenia zużycia energii odniesie środowisko naturalne.

Wzmocnienie środowiska regulacyjnego

Trzeci pakiet energetyczny zakłada także wzmocnienie niezależności krajowych regulatorów rynku energii. Powołana zostanie Agencja do spraw współpracy krajowych organów regulacyjnych, która będzie określać niewiążące ogólne wytyczne. Na ich podstawie Komisja Europejska zatwierdzać będzie kodeksy sieciowe określające procedury postępowania w sytuacjach zagrożenia.

Inwestycje w rozwój infrastruktury

Powołane zostaną stowarzyszenia operatorów systemów przesyłowych dla energii elektrycznej (ENTSOE) i gazu (ENTSOG), które zajmą się wdrażaniem kodeksów sieciowych. Operatorzy systemów będą zobowiązani co dwa lata przedstawiać krajowym organom regulacyjnym dziesięcioletnie plany rozwoju infrastruktury sieciowej opracowany na podstawie analizy bieżącego i przewidywanego zapotrzebowania. Krajowy regulator może zażądać uzupełnienia planu przygotowanego przez operatora, jeśli uzna, że nie jest on zgodny z ogólnoeuropejskim planem rozwoju sieci opracowanym przez ENTSO.

Niezależność organów regulacyjnych

Krajowe organy regulacyjne powinny funkcjonować na zasadach pełnej niezależności zarówno ze strony branży jak i rządu. Państwo członkowskie musi zagwarantować, że regulator wypełnia swoje obowiązki w sposób bezstronny i przejrzysty. W tym celu organ regulacyjny powinien dysponować odrębnym budżetem rocznym i samodzielnie go wykonywać. Członkowie rad zarządzających organów regulacyjnych lub najwyższa kadra kierownicza (w zależności od struktury organu) mogą być powoływani na czas określony od pięciu do siedmiu lat z możliwością jednokrotnego ponownego powołania.

Eluned MORGAN (PSE, GB)

Wewnętrzny rynek energii

Giles CHICHESTER (EPP-ED, GB)

Agencja ds. Współpracy pomiędzy Regulatorami Energetyki

Alejo VIDAL-QUADRAS (EPP-ED, ES)

Warunki dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej

Antonio MUSSA (UEN, IT)

Wewnętrzny rynek gazu ziemnego

Atanas PAPARIZOV (PSE, BG)

Warunki dostępu do sieci przesyłowych gazu naturalnego

Procedura: Współdecyzja

Debata: 21.04.2009