Kara pozbawienia wolności na wolności

5.1.2008

Czego dotyczą nowe przepisy i kiedy będą obowiązywały?

Z dniem 1 lipca 2008 r. wejdzie w życie większość przepisów ustawy z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (z wyjątkiem niektórych artykułów, które weszły już w życie z dniem ogłoszenia, tj. 18.10.2007 r.).

Ustawa ta będzie obowiązywała tylko do dnia 30 czerwca 2013 r. Jest to więc ustawa epizodyczna, która musi się sprawdzić, a następnie będzie korygowana, gdyż tak działo się we wszystkich krajach, w których ten system był wprowadzany. Za przyjęciem ustawy epizodycznej przemawia nie tylko nowatorski charakter opracowanego systemu wykonywania kary pozbawienia wolności, ale także konieczność rozważenia wszystkich ewentualnych modyfikacji regulacji prawnej po zgromadzeniu niezbędnych doświadczeń z funkcjonowania jej przepisów w praktyce.

Nowa ustawaokreśla:

warunki odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego,
warunki i tryb orzekania o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego;
organizowanie i kontrolowanie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego;
nadzór nad legalnością i prawidłowością wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (sprawowany przez sędziego penitencjarnego na podstawie obowiązkowo przekazywanych informacji od sądowego kuratora zawodowego).

Czemu mają służyć nowe przepisy?

Nowa ustawa wprowadza do polskiego systemu prawnego alternatywny w stosunku do izolacji więziennej system wykonywania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności. System ten bowiem ma pozwolić zmniejszyć populację osadzonych w zakładach karnych, a tym samym przyczynić się do wyeliminowania największego obecnie zagrożenia dla poszanowania podstawowych praw i wolności skazanych, jakim jest przeludnienie w jednostkach penitencjarnych, oraz pozwolić zlikwidować szkodliwe zjawisko w postaci długotrwałego oczekiwania niemałej liczby skazanych na odbycie krótkoterminowej kary pozbawienia wolności (około 30 tys.).

Przyjęta regulacja wychodzi również naprzeciw postulatom zawartym w tzw. zasadach tokijskich, czyli w rezolucji Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z 14 grudnia 1990 r. W zasadach tych przyjęto, że państwa członkowskie rozwiną w ramach własnych systemów prawnych środki o charakterze nieizolacyjnym, aby przez stworzenie alternatywnych możliwości ograniczyć stosowanie kary pozbawienia wolności. Nowe rozwiązania legislacyjne oparte są na doświadczeniach sprawdzonych w wielu krajach europejskich: w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii, Francji, Danii (ostatnio intensywne prace nad takim systemem prowadzi też Austria), ale również w krajach dalekich: w Stanach Zjednoczonych, w Kanadzie, w Australii.

Na czym polega system monitoringu elektronicznego?

System monitoringu elektronicznego umożliwi kontrolę przebywania przez skazanego w wyznaczonym miejscu i czasie, a przez to wyegzekwowanie zakazu przebywania skazanego w określonych miejscach, oraz kontrolę zakazu zbliżania się skazanego do konkretnych osób.

Wykonywanie krótkoterminowej kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego ma być stosowaniem wyważonej represji karnej wobec sprawców tzw. drobnych przestępstw, będąc humanitarną alternatywą dla tradycyjnej kary pozbawienia wolności. Jest przy tym równocześnie dla osoby skazanej dolegliwym sposobem wykonywania kary poprzez nałożenie w tym systemie na skazanego szeregu obowiązków. Poza tym nakłada na skazanego obowiązek samokontroli, co dobrze służy wdrożeniu go do przestrzegania porządku prawnego.

Jednocześnie nie niesie ze sobą takich negatywnych skutków związanych z izolacją więzienną, jak wzajemna demoralizacja skazanych, osłabienie więzi rodzinnej, degradacja ekonomiczna, przerwa w nauce itp.

Część ogólna nowej ustawy zawiera definicje pojęć, takich jak m.in.:

system dozoru,
środki techniczne,
nadajnik,
elektroniczne urządzenie rejestrujące,
centrala monitorowania,
upoważniony podmiot dozorujący.

Określa również stosunek przepisów tej ustawy do przepisów Kodeksu karnego i Kodeksu karnego wykonawczego.

I tak, nowe przepisy stanowią, iż system dozoru elektronicznego jest jednym z systemów wykonywania kary pozbawienia wolności, polegającym na kontrolowaniu zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym przy użyciu aparatury monitorującej, czyli urządzeń elektronicznych oraz instalacji i systemów, które zawierają służące tej kontroli podzespoły elektryczne lub elektroniczne, tzw. „środki techniczne”.

Takie kontrolowanie zachowania skazanego dotyczy przestrzegania przez skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie, jak również obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej osoby. Wykonywanie przez skazanego nałożonych na niego przez sąd penitencjarny obowiązków ma podlegać ścisłej kontroli i ma na celu wychowawcze oddziaływanie i zapobieganie powrotowi do przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

Urządzenia używane do kontroli skazanych odbywających karę w tym systemie składać się będą zasadniczo z 3 części. Do tzw. środków technicznych nowa ustawa zalicza:

nadajnik - tzn. urządzenie radiowe, nadawcze, wytwarzające energię wielkiej częstotliwości dla potrzeb radiokomunikacji, umieszczane na ręce lub nodze skazanego, wysyłające sygnały odbierane przez stacjonarne urządzenie monitorujące; nadajnik będzie więc w formie bransolety noszonej przez skazanego na nadgarstku lub na kostce;
elektroniczne urządzenie rejestrujące:

stacjonarne urządzenie monitorujące - tj. urządzenie zawierające odbiornik radiowy, rejestrujące sygnały wysyłane przez pozostający w zasięgu monitorowania nadajnik i przekazujące je do centrali monitorowania, umieszczane na stałe w miejscu stałego pobytu skazanego lub w innym miejscu wskazanym przez sąd penitencjarny, umożliwiające komunikację telefoniczną między skazanym a organami postępowania wykonawczego w czasie przebywania skazanego w tym miejscu; owo stacjonarne urządzenie monitorujące będzie więc zainstalowane na stałe w mieszkaniu skazanego i podłączonego do telefonu komórkowego;
przenośne urządzenie monitorujące - tzn.
urządzenie stosowane przez sądowych kuratorów zawodowych, pracowników upoważnionego podmiotu dozorującego oraz przez osobę, do której skazanemu zakazano się zbliżać, zawierające odbiornik radiowy, rejestrujące sygnały wysyłane przez pozostający w zasięgu monitorowania nadajnik, przechowujące uzyskane informacje o przestrzeganiu przez skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie, jak również obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej osoby, wyposażone w interfejs, w rozumieniu Prawa telekomunikacyjnego, pozwalający na przekazanie tych informacji do centrali monitorowania;

centralę monitorowania - tj. prowadzone przez upoważniony podmiot dozorujący centrum komputerowe wyposażone w narzędzia do przetwarzania danych osobowych, w rozumieniuustawy o ochronie danych osobowych, do rejestrowania, gromadzenia, odtwarzania, przechowywania, zabezpieczenia i przekazywania uprawnionym organom informacji odnoszących się do przestrzegania przez skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie, jak również obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej osoby. Będzie to więc komputer przyjmujący sygnały ze stacjonarnego urządzenia monitorującego.

Owe środki techniczne powinny zapewniać odpowiedni zasięg monitorowania, przez który rozumie się największą odległość, z jakiej elektroniczne stacjonarne lub przenośne urządzenie rejestrujące jest w stanie odebrać i zarejestrować sygnał radiowy wysyłany przez nadajnik umożliwiający właściwe wykonywanie dozoru elektronicznego.

Skazany będzie miał obowiązek noszenia nadajnika, dbania o powierzone mu elektroniczne urządzenie i uiszczania opłaty, równowartości zryczałtowanej kosztów postępowania wykonawczego.

Zgodnie z omawianą ustawą, w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie do wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu karnego wykonawczego, z wyjątkiem przepisów:

art. 17 (zgodnie z którym sąd, kierując do wykonania orzeczenie o pozbawieniu wolności, zawiadamia: sąd opiekuńczy, jeżeli zachodzi potrzeba opieki nad dziećmi skazanego, oraz właściwy organ, jeżeli zachodzi potrzeba opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą opiekował się skazany, albo potrzeba przedsięwzięcia niezbędnych czynności do ochrony mienia lub mieszkania skazanego),
169 § 2 i 4, art. 170 § 2 i art. 172 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego (dot. dozoru sprawowanego przez kuratora sądowego bądź inną instytucję, organizację czy stowarzyszenie) oraz
przepisów tego Kodeksu dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych.

Wedle nowych przepisów do skazanego objętego systemem dozoru elektronicznego nie będzie się stosować natomiast przepisów o dozorze oraz warunkowym zwolnieniu, zawartych w Kodeksie karnym.

Kto i jak będzie kontrolował skazanego?

Czynności materialno-techniczne związane z kontrolą odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonywać będzie podmiot dozorujący, który zostanie wskazany przez ministra sprawiedliwości w trybie rozporządzenia lub na podstawie ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym.

Czynności materialno-techniczne powierzone upoważnionemu podmiotowi dozorującemu polegają na kontroli przestrzegania przez skazanego nałożonego na niego przez sąd penitencjarny obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie, a także obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej osoby, za zgodą tej osoby. Te Czynności materialno-techniczneobejmują w szczególności umieszczenie stacjonarnego urządzenia monitorującego i założenie skazanemu nadajnika, usunięcie tego urządzenia i nadajnika oraz rejestrację każdego zdarzenia polegającego na przerwaniu łączności radiowej między nadajnikiem a stacjonarnym urządzeniem monitorującym, każdego nawiązania łączności radiowej między nadajnikiem a przenośnym urządzeniem monitorującym oraz każdej manipulacji, a także wyczerpanie się wewnętrznego źródła zasilania.

Czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonywać będą: sądowy kurator zawodowy i upoważniony podmiot dozorujący. W zakresie tych czynności sądowy kurator zawodowy oraz upoważniony podmiot dozorujący będą wykonywać polecenia sędziego penitencjarnego; upoważniony podmiot dozorujący będzie również organem uprawnionym do wykonywania orzeczeń.

Kto będzie mógł w ten sposób odbywać karę pozbawienia wolności?

Od połowy 2008 roku system dozoru elektronicznego będzie mógł być stosowany w przypadku osoby:

skazanej na karę pozbawienia wolności do 6 miesięcy - w tym przypadku sąd penitencjarny będzie mógł udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności:

nieprzekraczającej 6 miesięcy w systemie dozoru elektronicznego skazanemu na taką karę,
za jego zgodą,
posiadającemu określone miejsce stałego pobytu oraz zgodę osób pełnoletnich wspólnie z nim zamieszkujących,
jeżeli jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary oraz
jeżeli szczególne względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą jego osadzenia w zakładzie karnym,
a udzieleniu takiego zezwolenia nie stoją na przeszkodzie warunki mieszkaniowe skazanego umożliwiające zainstalowanie stacjonarnego urządzenia monitorującego i funkcjonowanie systemu dozoru elektronicznego, a także możliwości techniczno-organizacyjne wykonywania tego dozoru przez upoważniony podmiot dozorujący.

oraz na karę do roku, jeżeli czas pozostały do odbycia kary nie będzie przekraczał 6 miesięcy. Jak stanowi przepis - powyższe zasady będąstosowane odpowiednio do skazanego na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, jeżeli czas pozostały do odbycia tej kary nie przekracza 6 miesięcy, mając przede wszystkim na względzie dotychczasowe zachowanie skazanego w czasie odbywania kary, które uzasadnia przekonanie, że w czasie pobytu poza zakładem karnym będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. W tym drugim przypadku będzie to umożliwienie łagodnego przejścia od systemu kary bezwzględnej do wolności.

Powyższe dotyczyodpowiednio do sumy dwóch lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno.

Zgody na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego będzie można też udzielić skazanemu, wobec którego orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Sytuacja ta odnosić się będzie głównie do osób, które ze względu na konieczność sprawowania opieki nad dziećmi w powszechnym przekonaniu społecznym pozostają bezkarne. Z kolei w przypadku skazanych, którzy mają stałą pracę bądź uczą się, system dozoru będzie oddziaływaniem wychowawczo-represyjnym.

Z dobrodziejstwa ustawy nie będą mogli skorzystać skazani za umyślne przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, jeżeli byli już uprzednio skazani na karę pozbawienia wolności (chyba że będą zachodziły warunki do wydania wyroku łącznego).

Orzekanie w sprawach dotyczących wykonania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego będzie należało do sądu penitencjarnego, w którego okręgu kara jest lub ma być wykonywana. Sąd penitencjarny orzekał w tej sprawie:

na wniosek skazanego lub
za zgodą skazanego, na wniosek jego obrońcy, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego.

Jakie obowiązki zostaną nałożone na skazanego?

W trakcie odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego na skazanego nakłada się szereg obowiązków, w szczególności:

pozostawania we wskazanym przez sąd penitencjarny miejscu w wyznaczonym czasie, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej;
udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego i wykonywania nałożonych na niego obowiązków, a zwłaszcza kontaktowania się z sądowym kuratorem zawodowym;
noszenia nadajnika;
dbania o powierzone mu stacjonarne urządzenie monitorujące i nadajnik, a zwłaszcza ich ochrony przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku;
poddania się czynnościom kontrolnym upoważnionego podmiotu dozorującego mającym na celu sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania stacjonarnego urządzenia monitorującego oraz nadajnika;
odbierania połączeń telefonicznych przychodzących do stacjonarnego urządzenia monitorującego;
uiszczenia w określonym terminie równowartości kosztów postępowania wykonawczego związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Oczywiście są to koszty zryczałtowane na poziomie możliwym do ponoszenia przez większość skazanych. Ma się płacić około 80 zł miesięcznie (dokładne kwoty określi Minister Sprawiedliwości).

Sąd penitencjarny może poza tym nałożyć na skazanego w czasie wykonywania kary w tym systemie dodatkowe obowiązki - takie, jakie można nałożyć w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. Jest to więc system represyjno-resocjalizacyjno-wychowawczy. Sąd penitencjarny oddaje skazanego pod dozór sądowego kuratora zawodowego oraz może nałożyć na skazanego obowiązki określone w art. 72 Kodeksu karnego [art. 72 K.k. brzmi następująco: § 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:

1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

2) przeproszenia pokrzywdzonego,

3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

4) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,

5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

6) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych,

7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

7a) powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,

7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,

8) innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.].

Sąd penitencjarny może też orzec wobec skazanego zakaz zbliżania się do określonej osoby, za zgodą tej osoby, lub nałożyć na skazanego obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach.

Według przepisów nowej ustawy wpostanowieniu o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego sąd penitencjarny:

określi miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania nałożonych obowiązków;
wyznaczy termin i określi sposób zgłoszenia przez skazanego upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości do umieszczenia stacjonarnego urządzenia monitorującego i założenia nadajnika;
określi koszty postępowania wykonawczego związane z wykonywaniem kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego oraz termin ich uiszczenia. Sąd penitencjarny będzie mógł jednak zwolnić skazanego w całości albo w części od ponoszenia kosztów postępowania wykonawczego związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli skazany w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie lub rodziny.

Sąd penitencjarny, udzielając zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, wyda jednocześnie nakaz zwolnienia z tego zakładu.

Co będzie wolno skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego?

Skazany będzie miał prawo oddalić sięz miejsca wskazanego przez sąd penitencjarny na czas nieprzekraczający 12 godzin dziennie. W tych granicach będzie się więc mógł oddalić, na warunkach określonych dokładnie przez sąd penitencjarny, np. w celu świadczenia pracy, wykonywania praktyk religijnych, sprawowania opieki nad osobą małoletnią lub chorą, dokonania niezbędnych zakupów. Sąd penitencjarny określi przy tym przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić. Pozostały czas można określić jako areszt domowy.

Skazany będzie miał także prawo do ubiegania się o pozwolenie na oddalenie się z wyznaczonego miejsca (na okres nieprzekraczający jednorazowo 7 dni, w miarę potrzeby, w asyście osoby najbliższej lub osoby godnej zaufania) w przypadkach szczególnie ważnych: zdrowotnych, rodzinnych, osobistych. Zezwolenia będzie udzielał sędzia penitencjarny, a w przypadkach niecierpiących zwłoki - kurator sądowy, ale taka decyzja kuratora będzie musiała być niezwłocznie zatwierdzona przez sąd penitencjarny.

Kiedy sąd penitencjarny uchyli zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego?

Sąd penitencjarny uchyli zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli skazany naruszy porządek prawny, będzie się uchylał od wykonywania nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, dozoru sądowego kuratora zawodowego lub od kontroli upoważnionego podmiotu dozorującego, również wtedy, jeżeli skazany korzystający z zezwolenia na oddalenie się zostanie zatrzymany przez uprawniony organ w związku z naruszeniem przez niego porządku prawnego w okresie trwania oddalenia, a także wówczas jeżeli skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego zostanie tymczasowo aresztowany w innej sprawie.

Ustawa przewiduje także odpowiednie zmiany dostosowawcze w ustawie o Krajowym Rejestrze Karnym, które będą umożliwiały odnotowywanie w tym rejestrze danych dotyczących zastosowania, uchylania lub wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Jak Ministerstwo Sprawiedliwości chce poprawić sytuację w więziennictwie?

20 grudnia 2007 r. Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało, że jednym z priorytetowych działań resortu sprawiedliwości, planowanych na najbliższe miesiące, są dążenia do poprawy sytuacji w więziennictwie. Działania te koncentrować się będą na czterech obszarach:

Kontynuacji rządowegoprogramu pozyskania 17 tysięcy miejsc w jednostkach organizacyjnych więziennictwa w latach 2006-2009.
Zmianie zasad wykonywania kary ograniczenia wolności. Stworzeniu takiego modelu, aby kara ograniczenia wolności mogła stać się realną alternatywą dla kary pozbawienia wolności.
Stworzeniu warunków dla szerszego stosowania instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia dla sprawców niektórych przestępstw.
Przygotowaniu do wprowadzenia systemu dozoru elektronicznego.

Do najważniejszych zamierzeń legislacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwości w perspektywie 2008 r. zaliczono zaś projekt ustawy o zmianie ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (dotyczący m.in. przesunięcia daty wejścia w życie projektowanej ustawy).

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (Dz. U. 2007 r., Nr 191, poz. 1366);
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2002 r., Nr 101, poz. 926, ze zm.);
Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. 2004 r., Nr 171, poz. 1800, ze zm.);
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publicznoprywatnym (Dz. U. 2005 r., Nr 169, poz. 1420);
Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. 2004 r., Nr 19, poz. 177, ze zm.);
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 r., Nr 90, poz. 557, ze zm.);
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zm.)