Jak złożyć apelację od wyroku sądu cywilnego?

24.6.2005

Apelacja jest podstawowym środkiem odwoławczym. Służy oczywiście do zaskarżania orzeczeń sądów I instancji, konkretnie zaskarżaniu merytorycznemu, czyli korzystamy z niej w sytuacji, gdy nie zgadzamy się z rozstrzygnięciem sądu I instancji. W wyniku postępowania apelacyjnego nie dochodzi oczywiście do powtórzenia całego postępowania sądu I instancji, ale ponowienia i uzupełnienia tego postępowania w takim zakresie, w jakim niezbędne to jest do wszechstronnego sprawdzenia zasadności oraz legalności zaskarżonego orzeczenia w granicach zaskarżenia dokonanego przez uprawniony podmiot. Sąd II instancji rozpoznaje zatem tę samą sprawę w tych samych granicach, w jakich upoważniony był ją rozpatrzyć sąd I instancji (być może naprawić błędy stron oraz sądu I instancji). Sąd apelacyjny na równi z sądem I instancji uprawniony jest do rozstrzygania o faktach i o stosowaniu norm prawnych.

Jaki sąd rozpoznaje apelację?

Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny. Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego.

Jakie wymagania formalne powinna spełniać apelacja?

Przede wszystkim apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:

oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części,
zwięzłe przedstawienie zarzutów,
uzasadnienie zarzutów,
powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później,
wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.

Nadto do wymagań formalnych należy także i to, iż w sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia (wartość ta może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub sąd orzekł ponad żądanie).

Gdzie należy wnieść apelację?

Apelację wnosi się do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżony wyrok (pismo de facto więc adresujemy do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, ale w nagłówku piszemy, że wnosimy je do sądu odwoławczego "za pośrednictwem sądu I instancji"). Należy ją wnieść w terminie 2 tygodni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. W przypadku, gdy strona nie zażądała uzasadnienia wyroku - w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. Nie żądając uzasadnienia mamy więc trzy tygodnie od dnia ogłoszenia wyroku na wniesienie apelacji.

Co powoduje odrzucenie apelacji?

Sąd I instancji ma obowiązek odrzucić apelację (już na posiedzeniu niejawnym), która została wniesiona po upływie przepisanego terminu a także, która jest niedopuszczalna z innych przyczyn. Ma również obowiązek odrzucić apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie.

Jeżeli natomiast apelację sporządził adwokat, radca prawny bądź rzecznik patentowy, to wymagania formalne względem takiej apelacji są jeszcze ściślej przestrzegane. Mianowicie jeżeli apelacja sporządzona przez któregoś z tych profesjonalistów nie zawiera oznaczenia wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części, zwięzłego przedstawienia zarzutów, uzasadnienia zarzutów, czy też wniosku o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia, sąd pierwszej instancji apelację odrzuca (obowiązkowo!) bez wzywania do usunięcia tych braków, zawiadamiając o tym właściwy organ samorządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik.

Kiedy sąd II instancji odrzuci apelację?

Sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym apelację, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji. Jeżeli dostrzeże braki, do których usunięcia strona nie była wezwana, zażąda ich usunięcia. W razie nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie, apelacja ulega odrzuceniu.

Co do zasady sąd II instancji wyznacza rozprawę, która przed sądem II instancji odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron. Wydany wyrok nie jest zaoczny.

O czym może zdecydować w postępowaniu apelacyjnym sąd II instancji?

Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Poza tym w granicach zaskarżenia sąd II instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne. Współuczestników tych należy zawiadomić o rozprawie; mogą oni składać pisma przygotowawcze.

Jakie znaczenie dla postępowania apelacyjnego ma nieważność postępowania bądź orzeczenia?

Przede wszystkim należy podkreślić, iż nie istnieje nieważność postępowania bądź orzeczenia z mocy prawa w naszym systemie prawnym. Stąd często potrzeba posłużenia się właśnie apelacją. W razie nieważności postępowania sąd apelacyjny, uchylając orzeczenie sądu I instancji, w zasadzie odrzuca pozew, a jeśli brak przesłanki procesowej nastąpił w toku postępowania - umarza je. Wyjątkowo tylko sąd II instancji może przekazać sprawę sądowi niższemu do ponownego rozpoznania. Jeżeli natomiast nieważność postępowania spowodowana jest skutkami uchybień ze strony sądu, sąd apelacyjny, uchylając orzeczenie sądu I instancji, znosi postępowanie w zakresie, w jakim dotknięte jest nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Jakie zatem przyczyny powodują nieważność postępowania?

Nieważność postępowania zachodzi:

jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,
jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,
jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Jakie fakty można powoływać w postępowaniu apelacyjnym?

Jak już było wspomniane przed sądem II instancji można powoływać nowe fakty i dowody, które jednak sąd ten może pominąć, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem I instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Poza tym sąd II instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

Czy w postępowaniu apelacyjnym możliwe jest rozszerzenie żądania pozwu?

W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Jakie skutki niesie uwzględnienie apelacji?

W razie uwzględnienia apelacji sąd II instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. Natomiast w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd II instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Natomiast jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd II instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie. Poza tym sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd II instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Jakie „formalne” obowiązki ma sąd II instancji?

Przede wszystkim sąd drugiej instancji uzasadnia z urzędu wyrok oraz postanowienie kończące postępowanie w sprawie. W sprawach, w których apelację oddalono, uzasadnienie sporządza się tylko wówczas, gdy strona zażądała doręczenia jej wyroku z uzasadnieniem.

W jakim terminie powinno nastąpić uzasadnienie orzeczenia sądu II instancji?

Sporządzenie uzasadnienia powinno nastąpić w terminie 2 tygodni od dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, termin ten liczy się od dnia wydania orzeczenia. W sprawach, w których apelację oddalono, uzasadnienie sporządza się w terminie 2 tygodni od dnia zgłoszenia wniosku.

Orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się tej stronie, która w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji zażądała doręczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się stronom z urzędu w terminie tygodniowym od sporządzenia uzasadnienia. Jeżeli uzasadnienie nie zostało sporządzone, a w sprawie została wniesiona skarga kasacyjna lub skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sąd drugiej instancji sporządza uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia w terminie dwóch tygodni od dnia wniesienia skargi.

Czy wykonanie orzeczenia sądu II instancji można powstrzymać?

W razie wniesienia skargi kasacyjnej, gdyby na skutek wykonania orzeczenia stronie mogła być wyrządzona niepowetowana szkoda, sąd II instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego lub uzależnić wykonanie tego orzeczenia - a w razie oddalenia apelacji także orzeczenia sądu pierwszej instancji - od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Zabezpieczenie może również polegać na wstrzymaniu wydania powodowi sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu od pozwanego lub na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku. Do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej wstrzymuje się z urzędu sprzedaż nieruchomości.

Jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpoznanie sprawy. Sąd Najwyższy władny jest przejąć sprawę do rozpoznania albo przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego Sądu. Uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie.

Pamiętaj, że:

Pojęcia „apelacja” używa się również dla oznaczenia pisma procesowego wszczynającego postępowanie apelacyjne,
Apelację można wnieść od każdego wyroku w procesie i postanowienia co do istoty sprawy wydanego w postępowaniu nieprocesowym. Dopóki istnieje dwustopniowe sądownictwo I instancji (sądy rejonowe i sądy okręgowe), dopóty sądami II instancji są odpowiednio sąd okręgowy i sąd apelacyjny,
Apelacja jest doręczana stronie przeciwnej przez sąd I instancji, który nadto przedstawia niezwłocznie akta sprawy sądowi II instancji,
Strona przeciwna może w ciągu 2 tygodni od dnia doręczenia apelacji wnieść odpowiedź na apelację wprost do sądu II instancji,
Sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację,
W razie wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia, od którego przysługuje skarga kasacyjna, strony i ich przedstawiciele mają obowiązek, do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, zawiadamiać sąd drugiej instancji o każdej zmianie miejsca zamieszkania,
W razie cofnięcia apelacji sąd II instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem I instancji, postępowanie umarza sąd I instancji.