Pomoc publiczna - kto i kiedy może ją uzyskać?

Czym jest pomoc publiczna?

No wÅ‚aÅ›nie, wedÅ‚ug praw wolnego rynku - zÅ‚em. To rynek za pomocÄ… "naturalnych" mechanizmów ("tzw. niewidzialnej rÄ™ki"), jakim jest m.in. wolna konkurencja, wypiera sÅ‚abszych, daje bogactwo lepszym, a na pewno silniejszym i zapewnia harmoniÄ™ w obrocie handlowym. A pomoc publiczna może ten mechanizm tylko znieksztaÅ‚cić. Przepisy unijne (i tu trzeba zaznaczyć, że nasze wewnÄ™trzne przepisy nie regulujÄ… w ogóle kwestii merytorycznych zwiÄ…zanych z pomocÄ… paÅ„stwa, odsyÅ‚ajÄ…c do przepisów UE; polska ustawa reguluje jedynie procedurÄ™ udzielania takiej pomocy) wprowadzajÄ…c ogólny zakaz udzielania pomocy publicznej, nie definiujÄ… jej wprost. Z opisu można jednak wywnioskować, że o pomocy publicznej mówimy wtedy, gdy wsparcie udzielone przedsiÄ™biorcy speÅ‚nia jednoczeÅ›nie nastÄ™pujÄ…ce warunki:

  • udzielane jest ono przez PaÅ„stwo lub ze Å›rodków publicznych,

  • ma charakter selektywny, czyli uprzywilejowuje okreÅ›lonego lub okreÅ›lonych przedsiÄ™biorców albo produkcjÄ™ okreÅ›lonych towarów, co oznacza że nie jest pomocÄ… publicznÄ… powszechne zwolnienie z jakiegoÅ› obowiÄ…zku finansowego wobec paÅ„stwa,

  • grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencjÄ™ oraz wpÅ‚ywa na wymianÄ™ handlowÄ… miÄ™dzy krajami czÅ‚onkowskimi UE,

  • przedsiÄ™biorca uzyskuje korzyść - "pomoc".

Wszystkie cztery przesÅ‚anki speÅ‚nione jednoczeÅ›nie przesÄ…dzajÄ… o tym, że mamy do czynienia z pomocÄ… publicznÄ…. W przeciwnym wypadku korzystanie ze Å›rodków publicznych nie bÄ™dzie takÄ… pomocÄ…, trzeba jednak pamiÄ™tać, że nie istnieje inny test na pomoc publicznÄ… niż ten czteropunktowy przedstawiony powyżej. PopeÅ‚nienie bÅ‚Ä™du interpretacyjnego może skoÅ„czyć siÄ™ nawet na wokandzie Europejskiego TrybunaÅ‚u SprawiedliwoÅ›ci w Strasburgu, zatem lepiej wychodzić z zaÅ‚ożenia, że wÄ…tpliwy Å›rodek pomocy jest pomocÄ… publicznÄ… i poszukiwać ewentualnie argumentów za tym, że nie jest, niż stwierdzić od razu jednoznacznie, że nie jest to na pewno pomoc publiczna. 

PrzykÅ‚adowo dużo emocji budzi w Polsce kwestia zakÅ‚adów opieki zdrowotnej - czy sÄ… one beneficjentami pomocy publicznej, czy też nie? - WyjaÅ›nienia można znaleźć na stronie http://www.uokik.gov.pl/. Nie sÄ… to jednak wiążące ustalenia - ostatecznÄ… decyzjÄ™ podejmie Komisja Europejska w konkretnym przypadku, a może nawet Europejski TrybunaÅ‚ SprawiedliwoÅ›ci.

Kto jest beneficjentem pomocy publicznej?

Zanim przejdziemy do kwestii dopuszczalnoÅ›ci pomocy, trzeba przede wszystkim ustalić, kogo bÄ™dzie ona dotyczyć. Z góry trzeba zaznaczyć, że jest to niekiedy równie trudne pytanie, jak w przypadku ustalenia w ogóle istnienia pomocy publicznej.

Zgodnie z polską ustawą (przepisy unijne nie ustalają definicji beneficjenta), gdy mówimy o beneficjencie pomocy publicznej, należy przez to rozumieć podmiot prowadzący działalność gospodarczą, bez względu na formę organizacyjno-prawną oraz sposób finansowania, który otrzymał pomoc publiczną. Czyli decydującym kryterium będzie tu działalność gospodarcza - sam fakt jej podjęcia, niezależnie od formy organizacyjnej, czy np. zapisów statutowych.

Czym jest działalność gospodarcza? - Zgdodnie z ustawą o swobodzie działallności gospodarczej, jest to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Nie należy jednak tracić czujności przy okazji rozpatrywania każdej konkretnej sytuacji - w orzecznictwie UE znany jest przypadek pewnej włoskiej gminy, która za pomocą swojej jednostki uzyskała środki publiczne (bez przewidzianych procedur, jako że gmina nie prowadzi działalności gospodarczej) i wybudowała za nie stok narciarski. Pewien przedsiębiorca, który też zamierzał zbudować taki stok na sąsiedniej górze, uznał takie wykorzystanie środków za naruszenie konkurencji i zaskarżył tę operację do Komisji Europejskiej. Przyznano mu rację i gmina musiała zwrócić całą transzę publicznych pieniędzy. Tak więc działalność gospodarcza pozostaje podstawowym kryterium oceny, ale nie jedynym - trzeba mieć na względzie specyfikę danej sytuacji, ogólny zakaz udzielania pomocy publicznej i wyjątkowe warunki jej dopuszczalności.

Czy pomoc publiczna jest w ogóle dopuszczalna?

Ogólna zasada mówi: nie. Jak to z zasadami bywa, istnieją zawsze wyjątki. Właściwie można by powiedzieć, że całe zagadnienie pomocy publicznej skupia się wokół wyjątków. Ogólny zakaz będzie jednak powodował, że interpretacja wyjątków będzie miała charakter zawężający. Pierwsze z wyjątków mają charakter interwencji państwa w celu zapobiegnięcia niekorzystnym zjawiskom społeczno - gospodarczym, lub w celu przywrócenia stanu, który występował przed zaistnieniem okoliczności wywołujących niekorzystne zjawiska społeczno - gospodarcze. Dopuszczalna z mocy prawa jest zatem pomoc (tzw. ipso iure):

  • o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów, pod warunkiem, że jest przyznawana bez dyskryminacji ze wzglÄ™du na pochodzenie towaru (gdyby np. MOPS przyznawaÅ‚ pomoc biednym w formie wyÅ‚Ä…cznie polskich produktów - byÅ‚oby to sprzeczne z tym wyjÄ…tkiem),

  • udzielana w celu naprawienia szkód wyrzÄ…dzonych przez klÄ™ski żywioÅ‚owe lub inne nadzwyczajne wydarzenia,

  • ponadto dopuszcza siÄ™ pomoc dla pewnych regionów RFN szczególnie dotkniÄ™tych podziaÅ‚em Niemiec celem wyrównania strat gospodarczych spowodowanych przez ten podziaÅ‚.

Taka pomoc jest dopuszczalna i Komisja Europejska zainteresowana jest jedynie tym, czy przewidywane środki służą rzeczywiście określonym wyżej celom.

W pozostałych przypadkach, aby stwierdzić dopuszczalność pomocy musi:

  • istnieć wyraźnie okreÅ›lajÄ…ce warunki dopuszczalnoÅ›ci akt prawny (rozporzÄ…dzenie komisji Europejskiej),

  • wypowiedzieć siÄ™ na ten temat komisja Europejska w trybie tzw. notyfikacji,

przy czym nie jest to podział wykluczający się - mimo istnienia aktu, opinia komisji będzie niekiedy również niezbędna.

Na szczęście jednak dla oczekujących udzielenia pomocy istnieją takie akty prawne, które ze w względu na określone zjawiska społeczno - gospodarcze uznają pomoc publiczną za dopuszczalną i zwalniają z obowiązku uzyskiwania opinii w tej sprawie w komisji Europejskiej.

Co to są wyłączenia grupowe?

Sytuacja, o której wyżej wcześniej napisaliśmy nazywana jest właśnie wyłączeniami grupowymi - Rada Europejska uznała, że pewne rodzaje pomocy ze względu na swój charakter należy dopuścić i w tym celu dała delegację Komisji Europejskiej, aby szczegółowo uregulowała te rodzaje. I tak według Rady z tych powodów dopuszczalne są:

  1. pomoc na ratowanie i restrukturyzacje przedsiębiorców znajdujących się w trudnej sytuacji,

  2. pomoc na badania i rozwój,

  3. pomoc na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw,

  4. pomoc na zatrudnienie,

  5. pomoc na ochronę środowiska,

  6. pomoc na szkolenia.

Dotychczas jednak Komisja wydała rozporządzenia jedynie w sprawie pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw, na zatrudnienie i na szkolenia (w ślad za tymi rozporządzeniami pojawiły się polskie odpowiedniki - rozporządzenia rady ministrów). W pozostałym zakresie nie są znane szczegółowe warunki udzielania takich środków pomocowych (poza ogólnymi wytycznymi).

Poza wskazanymi wyłączeniami istnieje jeszcze jeden rodzaj pomocy, który przyczynia się do tego, iż mimo ogólnego zakazu, w rzeczywistości pomoc publiczna staje się powszechna i dopuszczalna - jest to pomoc de minimis.

Czym jest pomoc de minimis

Otóż Komisja Europejska uznała, że do pewnego progu finansowego pomoc publiczna jest w ogóle niegroźna dla wspólnego rynku, nie wpływa w żaden sposób na wymianę handlową. Tenże próg ustalono na wysokości 100 tys. euro i ustalono, że nie można go przekroczyć po zsumowaniu pomocy otrzymanej w ciągu ostatnich trzech lat. W przypadku starania się o pomoc trzeba organowi udzielającemu przedłożyć informację - o uzyskanej dotychczas pomocy publicznej, najlepiej za ostatnich 6 lat; ponadto od 30 05 2004 organy udzielające mają obowiązek wystawiać beneficjentom zaświadczenia o uzyskanej pomocy publicznej de minimis, które również trzeba przesłać na żądanie organu udzielającego.

Nie ma znaczenia dla dopuszczalności takiej pomocy na co ją przeznaczymy.

W jakiej formie udzielana jest pomoc publiczna?

Nie ma znaczenia, jak nazywać siÄ™ bÄ™dzie przesuniÄ™cie pieniÄ™dzy publicznych do wnioskujÄ…cego podmiotu - czy bÄ™dzie to:

  • pożyczka lub kredyt udzielany na korzystniejszych niż rynkowe warunkach,

  • porÄ™czenie lub gwarancja udzielana na warunkach korzystniejszych niż rynkowe,

  • dokapitalizowanie przedsiÄ™biorstwa,

  • zaniechanie poboru podatku, odroczenie pÅ‚atnoÅ›ci lub rozÅ‚ożenie jej na raty, czy umorzenie podatku,

  • dotacja, zwolnienia podatkowe,

  • zbycie lub oddanie mienia bÄ™dÄ…cego wÅ‚asnoÅ›ciÄ… Skarbu PaÅ„stwa, paÅ„stwowych osób prawnych bÄ…dź jednostek samorzÄ…du terytorialnego lub ich zwiÄ…zków, na warunkach korzystniejszych niż rynkowe

- jeżeli tylko zostaną spełnione jednocześnie wskazane wyżej warunki, to będziemy mieć do czynienia z pomocą publiczną (państwową).

I trzeba o tym wiedzieć, gdy np. czytamy przepisy Ordynacji podatkowej przyznajÄ…ce podatnikom możliwość ubiegania siÄ™ o umorzenie podatku. Sam taki zapis uzależniajÄ…cy umorzenie podatku jedynie od istnienia interesu publicznego, czy też ważnego interesu podatnika jest zapisem niepeÅ‚nym - wcale nie oznacza, że speÅ‚niajÄ…c warunki ustawowe nabywamy prawo do ulgi -  przed nami caÅ‚y system prawa UE, caÅ‚y zestaw wyjÄ…tków od ogólnego zakazu i dopiero gdy tu znajdzie siÄ™ możliwość uzyskania pomocy publicznej, stanie siÄ™ ona realna.

Na czym polega notyfikacja pomocy publicznej?

Można zauważyć, iż w toku niniejszej porady przeszliśmy dość płynnie od ogólnego zakazu udzielania pomocy publicznej do ogólnego przyzwolenia na udzielanie takiej pomocy (pomoc de minimis). Niemniej, jeżeli nie uda nam się dotrzeć do tego poziomu - ogólnej możliwości uzyskania pomocy czy to za pomocą de minimis, czy wyłączeń grupowych, trzeba się uzbroić w cierpliwość, zanim otrzymamy oczekiwaną pomoc. Koniecznym będzie sporządzenie wniosku do Komisji Europejskiej o uznanie za zgodną z europejskim rynkiem i zatwierdzenie planowanej pomocy. Na szczęście roli pośrednika między przedsiębiorcami a KE, podjął się (na mocy ustawy) Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie - najpierw tam przesyłamy swój wniosek, gdzie wstępnie jest badany i oceniany pod tym samym kątem co w KE. Jeżeli UOKiK uzna, że planowana pomoc jest zgodna z przepisami - przesyła wniosek do KE, jeśli jednak zwróci nam wniosek stwierdzając, iż jest niezgodna, przedsiębiorca nie jest związany taką opinią i może wnieść o przesłanie takiego wniosku do KE niezależnie od stanowiska UOKiK.

Teoretycznie procedura notyfikacji przed KE trwać powinna 2 miesiące od wpłynięcia kompletnego wniosku, jednakże w przypadku pojawienia się wątpliwości procedura może przedłużyć się nawet do 18 miesięcy (KE zapytuje wtedy zainteresowane państwa Członkowskie o wyrażanie swoich opinii w sprawie). Cała procedura może zakończyć się zatwierdzeniem, odmową zatwierdzenia, bądź warunkowym zatwierdzeniem (od spełnienia jeszcze dodatkowych warunków będzie zależeć legalności pomocy publicznej) i dopiero wtedy może być podjęta decyzja o przesunięciu środków publicznych na konto przedsiębiorcy.

Kiedy pomoc publiczną będzie trzeba zwrócić?

Jeżeli z jakiegokolwiek źródła Komisja Europejska uzyska informację, że udzielona pomoc nastąpiła z naruszeniem obowiązującego prawa, wówczas rozpocznie procedurę weryfikacji takiej pomocy, która może zakończyć się decyzją o obowiązku zwrotu pomocy. Beneficjent może jeszcze za pośrednictwem Prezesa UOKiK wnieść odwołanie od decyzji KE i na czas postępowania przez Trybunałem Sprawiedliwości wykonanie decyzji o zwrocie ulega zawieszeniu. Obowiązek zwrotu obejmuje również odsetki od otrzymanych funduszy.

Jakie obowiązki sprawozdawcze ciążą na beneficjencie pomocy publicznej?

Zarówno na udzielających pomocy jak i na beneficjentach, w związku z koniecznością monitorowania pomocy, ciąży obowiązek sporządzania okresowych sprawozdań z udzielonej/otrzymanej pomocy. Organem monitorującym jest Prezes UOKiK. I tak beneficjent pomocy jest zobligowany:

  • do przekazywania informacji o dotyczÄ…cej ich pomocy publicznej Prezesowi UrzÄ™du lub podmiotowi udzielajÄ…cemu pomocy - na ich żądanie, w zakresie i terminach okreÅ›lonych w żądaniu,

  • do skÅ‚adania Prezesowi UrzÄ™du lub podmiotowi udzielajÄ…cemu pomocy okresowych sprawozdaÅ„ dotyczÄ…cych otrzymanej pomocy publicznej. Rada Ministrów okreÅ›liÅ‚a wzory formularzy  takich sprawozdaÅ„, okresy sprawozdawcze, terminy skÅ‚adania sprawozdaÅ„, wzory formularzy sprawozdaÅ„ oraz kategorie beneficjentów pomocy zobowiÄ…zanych do skÅ‚adania takich sprawozdaÅ„ (stosowne rozporzÄ…dzenia opublikowano w Dz. U. 2004 r., Nr 194, poz. 1984 oraz w Dz. U. 2004 r., Nr 192, poz. 1964).

Przy okazji obowiązków beneficjentów trzeba wspomnieć, że już podmiot ubiegający się o pomoc jest zobligowany do przedkładania informacji o otrzymanej dotychczas pomocy publicznej.

Pamiętaj, że:

  • w razie, gdy istnieje w jakimÅ› polskim przepisie możliwość wsparcia publicznymi pieniÄ™dzmi przedsiÄ™biorcy, nie można mówić wtedy, że mamy roszczenie o udzielenie takiej pomocy - wiążą nas niestety ogólnounijne przepisy o zakazie udzielania pomocy publicznej, które zawsze należy brać pod uwagÄ™ w takich sytuacjach,

  • aby w ogóle dany publiczny Å›rodek finansowy zostaÅ‚ uznany za pomoc publicznÄ…, musi naruszać konkurencjÄ™ bÄ…dź grozić jej naruszeniem, zakłócać wymianÄ™ handlowÄ… w UE, uprzywilejowywać konkretnego przedsiÄ™biorcÄ™ lub grupÄ™ przedsiÄ™biorców; nie należy bezkrytycznie podchodzić do pojÄ™cia przedsiÄ™biorcy  jako jedynego możliwego beneficjenta pomocy publiczne, możliwym beneficjentem sÄ… także podmioty z sektora finansów publicznych,

  • ogólny zakaz udzielania pomocy publicznej napotyka na sporÄ… liczbÄ™ wyjÄ…tków - do takich należy m.in. udzielanie pomocy publicznej w ramach wyÅ‚Ä…czeÅ„ grupowych, czy pomoc de minimis,

  • organem nadzorujÄ…cym pomoc publicznÄ… jest od 1.05.2004 r. Komisja Europejska, która dokonuje notyfikacji, czyli zatwierdzenia udzielenia ewentualnej pomocy publiczne. UrzÄ…d Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest jednostkÄ… poÅ›redniczÄ…cÄ… - tam można zwracać siÄ™ z zapytaniami w sprawach pomocy. Polecamy również kontakt z Regionalnymi Izbami Obrachunkowymi - tam też pracujÄ… specjaliÅ›ci od tego zagadnienia,

  • na beneficjentach pomocy ciążą obowiÄ…zki sprawozdawcze - trzeba w nich dokÅ‚adnie wskazać jak wykorzystaliÅ›my otrzymanÄ… pomoc

  • ignorowanie problemu pomocy publicznej może skoÅ„czyć siÄ™ nawet obowiÄ…zkiem jej zwrotu wraz z karnymi odsetkami.

Podstawa prawna:

  • Traktat ustanawiajÄ…cy WspólnotÄ™ EuropejskÄ… - art. 87 i nastÄ™pne,

  • Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postÄ™powaniu w sprawach dotyczÄ…cych pomocy publicznej (Dz. U. 2004 r., Nr 123, poz. 1291, ze zmianami).


Zespół
e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

  • Agnieszka Kuchta 2018-12-06 10:18:33

    Czy jednostka budżetowa która otrzymała dofinansowanie kosztów szkolenia pracowników ze środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego jest beneficjentem pomocy publicznej tj. pomocy de minimis?

  • StanisÅ‚awa Borecz 2013-11-16 06:14:19

    mam problem z windykacją mam niespłacone kredyty jak może mi pan pomóc chciałabym abyjakość pójść na ugodę błagam o pomoc.


Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika