Krewni żony, czyli prawne skutki powinowactwa

24.11.2023

Co to jest powinowactwo?

Powinowactwo jest to stosunek prawnorodzinny istniejący pomiędzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Powinowactwo podobnie jak pokrewieństwo opisuje się za pomocą stopni i linii. Charakterystyka taka służy opisaniu stopnia bliskości jaki istnieje między małżonkiem a krewnymi drugiego z nich.

Rodzaje powinowactwa

Powinowactwo jest określone taką samą linią i takim samym stopniem jak stosunki pomiędzy drugim małżonkiem a jego krewnymi. W zakresie linii wyróżniamy:

Powinowactwo w linii prostej – dotyczy tych krewnych, którzy albo pochodzą od drugiego małżonka, albo od których ten małżonek pochodzi. Zatem odnosić się ono będzie jedynie do wstępnych i zstępnych drugiego małżonka, czyli: do jego rodziców, dziadków, dzieci niepochodzącymi z tego małżeństwa. Małżonek zatem będzie w stosunku do swojego pasierba czy teściowej powinowatym w linii prostej.
Powinowactwo w linii bocznej – dotyczy tych krewnych, którzy mają wspólnego przodka i nie pochodzą bezpośrednio od siebie, a zatem: rodzeństwo (wspólny rodzic), kuzynostwo (wspólny dziadek), wujostwo (dziadek małżonka a ojciec wujka). Małżonek będzie w stosunku do brata drugiego z małżonków powinowatym w linii bocznej.

Ażeby jednak skonkretyzować stopień bliskości wprowadzone są stopnie powinowactwa. Za pomocą tej kategorii określa się ile urodzeń dzieli krewnych od jednego z małżonków mając na uwadze osobę, od której pochodzą. I tak:

Przy powinowactwie w linii prostej liczy się ile urodzeń dzieli małżonka od krewnego, w stosunku do którego chcemy określić stopień. Jeżeli chodzi o dziadków małżonka będziemy mieli powinowactwo w linii prostej stopnia drugiego (pierwsze urodzenie – rodzice, drugie dopiero małżonek), w stosunku do teściowej mamy powinowactwo stopnia pierwszego w prostej linii ( tylko urodzenie małżonka), tak samo będzie w stosunku do pasierba, gdyż istniejące między nimi pokrewieństwo opiera się tylko na jednym urodzeniu.
Przy powinowactwie w linii bocznej liczy się ile urodzeń jest potrzebnych, aby połączyć jednego z małżonków z jego krewnym w ramach tej linii.
Najbliższym stopniem przy powinowactwie w linii bocznej będzie stopień drugi, który odnosi się do rodzeństwa małżonka (liczymy do wspólnego przodka – rodzica - jedno urodzenie małżonka i drugie jego siostry czy brata). Kuzyn małżonka będzie dopiero powinowatym w stopniu czwartym ( 1 urodzenie- małżonek, 2 – rodzic, 3 – ciocia, 4 – jej syn a nasz kuzyn, wspólnym przodkiem jest dziadek). Za powinowatych należy uważać również tych krewnych współmałżonka, których w rzeczywistości nie łączą z małżonkiem więzy krwi, a mianowicie krewnych, którzy zostali przysposobieni całkowicie lub całkowicie nieodwołalnie i tą drogą weszli do rodziny, np. powinowatym w drugim stopniu linii bocznej będzie adoptowany brat drugiego małżonka.

Stosunek powinowactwa nie zachodzi pomiędzy:

małżonkiem a osobą pozostającą w związku małżeńskim z krewnym współmałżonka, np. z żoną brata współmałżonka,
jednym z małżonków a powinowatym drugiego małżonka, np. z matką byłej żony drugiego małżonka,
powinowatymi jednego z małżonków a powinowatymi drugiego z nich, np. pomiędzy matką byłej żony i matką byłego męża, jeżeli oboje małżonkowie są rozwiedzeni,
krewnymi małżonków, np. między ojcem męża a ojcem żony czy bratem żony a siostrą męża.

Kiedy powstaje powinowactwo oraz w jakich okolicznościach może ustać?

Powinowactwo powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Nie powstanie ono jednak w sytuacji, gdy zawarte małżeństwo należy traktować jako małżeństwo nieistniejące. Ma to miejsce w przypadku, jeżeli małżeństwo zostanie zawarte przy braku spełnienia absolutnie koniecznych warunków, do tego, aby można było uznać, że zostało ważnie zawarte, np. oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński nupturienci złożą niejednocześnie – najpierw kobieta, a dwa dni później dopiero mężczyzna albo oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostanie złożone przed osobą do tego nie powołaną, np. przed pracownikiem urzędu stanu cywilnego niemającym prawa odbierać takich oświadczeń. Takie małżeństwo uważane jest przez prawo jako w ogóle nie zawarte.

Powinowactwo nie ustaje wskutek śmierci jednego z małżonków, orzeczenia rozwodu czy separacji. Trwa nadal pomimo wystąpienia tych zdarzeń. Może jednakże ustać, jeżeli małżeństwo zostanie mocą orzeczenia sądu unieważnione.

Kiedy powinowactwo stanowi przeszkodę małżeńską?

Zgodnie z literą prawa, nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa powinowaci w linii prostej, przy czym należy jeszcze raz podkreślić, że stosunek powinowactwa istnieje nadal, pomimo śmierci jednego z małżonków lub orzeczenia rozwodu. Zakaz taki dotyczy jedynie przypadków, gdy małżeństwo chcą zawrzeć ze sobą, np. macocha z pasierbem czy teść z synową, czyli powinowaci w linii prostej. Zakaz taki uzasadniony jest względami moralno – obyczajowymi, które ujawniają się negatywnym nastawieniem społeczeństwa do zawierania tego typu małżeństw. Małżeństwo zawarte wbrew takiej przeszkodzie może zostać unieważnione na wniosek każdego z małżonków. Istnieje jednakże możliwość „przeskoczenia” tej przeszkody. Sąd bowiem z ważnych powodów może udzielić zgody na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Zgoda sądu może być wyrażona także po zawarciu takiego małżeństwa.

Czy między powinowatymi istnieje obowiązek alimentacyjny?

W zasadzie pomiędzy powinowatymi nie aktualizuje się obowiązek alimentacyjny. Jedyny wyjątek stanowi obowiązek alimentacyjny pomiędzy pasierbem a macochą lub ojczymem, czyli między powinowatymi w linii prostej stopnia pierwszego. Nie jest to jednak obowiązek bezwzględny, gdyż do jego zaktualizowania się muszą być spełnione jeszcze dodatkowe warunki.

Roszczenia alimentacyjne w zależności od okoliczności mogą przysługiwać pasierbowi w stosunku do macochy lub ojczyma albo macosze czy ojczymowi do pasierba. Roszczenia te mogą przysługiwać także wówczas, gdy małżeństwo ojczyma i matki pasierba ustało wskutek śmierci rodzica pasierba albo wskutek rozwodu, ponieważ zainicjowany stosunek powinowactwa między dzieckiem jednego z małżonków a drugim z nich, na skutek tych zdarzeń nie wygasł. Dodać jeszcze należy, iż obowiązek alimentacyjny w tym kształcie ma charakter subsydiarny i zasadniczo powinien mieć miejsce w ostatniej kolejności, tzn. uprawniony najpierw powinien żądać świadczeń od swych krewnych.

Kiedy pasierbowi przysługują roszczenia alimentacyjne względem macochy lub ojczyma?

Obowiązek alimentacyjny spoczywa na macosze lub ojczymie względem pasierba, jeżeli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego, czyli jeżeli odpowiada on ogólnemu poczuciu słuszności, znajdującemu uzasadnienie w istniejących regułach moralności i dobrych obyczajach społeczeństwa. Z zasad tych wynikać będzie, iż obowiązek taki należy traktować jako regułę przede wszystkim wtedy, gdy pasierb wychowuje się w rodzinie, którą założyła jego matka, zawierając związek małżeński z ojczymem, ma on bowiem prawo do równej stopy życiowej tak ze swoją matką, jak i ojczymem oraz powinien traktowany być na równi ze wspólnymi dziećmi małżonków. Okoliczności które również nie są bez znaczenia przy ustalaniu występowania tego obowiązku, to: czas trwania małżeństwa matki dziecka z ojczymem lub macochą, wiek dziecka, porównanie sytuacji majątkowej ojczyma lub macochy z sytuacją krewnych dziecka, których obowiązek alimentacyjny może tu wchodzić w grę. Z żądaniem takim dziecko będzie mogło wystąpić jednak tylko wtedy, gdy wystąpi brak osoby zobowiązanej do alimentowania w bliższej kolejności lub gdy ta osoba nie będzie w stanie zadośćuczynić swojemu obowiązkowi. Tak będzie w sytuacji, gdy pasierb ma oboje rodziców. Obowiązek alimentacyjny macochy lub ojczyma będzie istniał na końcu, po nieuzyskaniu należnych świadczeń od innych krewnych (rodziców, dziadków, rodzeństwo). Gdyby jednak pasierb miał tylko rodzica, który zawarł przedmiotowe małżeństwo, macocha lub ojczym niejako wstępują w rolę drugiego z rodziców i ich obowiązek będzie musiał być zrealizowany w pierwszej kolejności. Żądanie takie dziecko będzie mogło zgłosić oczywiście jedynie w sytuacji, gdy nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb, a po stronie ojczyma (macochy) występują określone możliwości zarobkowe lub majątkowe.

Kiedy macosze lub ojczymowi przysługuje roszczenie alimentacyjne względem pasierba?

Wymienionym powinowatym roszczenie względem pasierba przysługiwać będzie jedynie wtedy, kiedy łącznie zostaną spełnione następujące przesłanki:

powinowaty znalazł się w stanie niedostatku – nie ma możliwości samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb,
przyczyniał się do utrzymania i wychowania pasierba – polega to na zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb pasierba (stosownie do swoich możliwości) w postaci świadczeń pieniężnych, świadczeń w naturze albo na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie pasierba; zazwyczaj będzie to miało miejsce, gdy pasierb wychowywał się w rodzinie powinowatego,
żądanie powinowatego odpowiada zasadom współżycia społecznego – pod uwagę należy wziąć: czas trwania małżeństwa rodzica dziecka z powinowatym, stosunek ojczyma lub macochy do dziecka, itp.

Jeżeli chodzi w tym wypadku o kolejność obowiązku alimentacyjnego, będzie on występował w pierwszej kolejności, gdyż traktuje się pasierba tak, jak jedno z dzieci powinowatego.

Jakie inne skutki może wywołać powinowactwo?

Skutki powinowactwa nie ograniczają się jedynie do prawa rodzinnego. Można je również zauważyć na gruncie prawa cywilnego, postępowania cywilnego, a także postępowania karnego i administracyjnego. Wymieńmy zatem pozostałe:

na skutek zgodnego oświadczenia małżonków złożonego przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, małoletni pasierb może nosić nazwisko swojego ojczyma. Jeżeli jednak dziecko ukończyło trzynaście lat, potrzebna jest do tego jego zgoda. Nadanie nazwiska ojczyma nie jest jednak dopuszczalne, jeżeli dziecko nosi nazwisko swojego ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka,
powinowaty pierwszego i drugiego stopnia osoby, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu,
sędzia jest wyłączony z mocy ustawy w sprawach swych powinowatych w linii prostej bez ograniczeń, a w linii bocznej do drugiego stopnia w postępowaniu cywilnym, natomiast w postępowaniu karnym w sprawach wszystkich powinowatych w linii prostej, a w bocznej aż do czwartego stopnia,
pracownik organu administracji publicznej jest wyłączony od udziału w sprawie swych powinowatych do drugiego stopnia,
powinowaci w linii prostej a w linii bocznej do drugiego stopnia mają prawo odmowy składania zeznań w postępowaniu cywilnym, w sprawie dotyczącej małżonka ich krewnego.

Pamiętaj, że:

Wskutek zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkiem a krewnymi drugiego z nich powstaje stosunek powinowactwa,
Krewni małżonków nie są względem siebie powinowatymi, np. matka męża i ojciec żony, są to osoby z punktu widzenia prawa obce w stosunku do siebie,
Powinowactwo nie ustaje wskutek ustania małżeństwa przez śmierć jednego z małżonków lub rozwód, ustaje jednakże na skutek unieważnienia małżeństwa,
Powinowactwo w linii prostej, np. teść i synowa, stanowi przeszkodę małżeńską, co oznacza, że zawarcie takiego małżeństwa nie jest dopuszczalne; sąd może jednak na wniosek powinowatych z ważnych powodów zezwolić na zawarcie takiego małżeństwa,
Obowiązek alimentacyjny między powinowatymi może istnieć jedynie w stosunkach między pasierbem a macochą lub ojczymem,
Powinowactwo nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie; w szczególności powinowaty nie dziedziczy po małżonku z ustawy i nie przysługuje mu prawo do zachowku.

Podstawa prawna: