Rozwiązanie małżeństwa zawartego za granicą - opinia prawna

Stan faktyczny:

Moja siostra w 1992 r. poślubiła obywatela holenderskiego. Ślub odbył się w Holandii i nie został zgłoszony do polskiego USC. Małżonkowie mieszkali w Polsce. Holender nie miał prawa stałego pobytu i nie był zameldowany w mieszkaniu. W 1995 r. małżeństwo rozpadło się, a mąż wrócił do Holandii. Siostra chce ponownie wyjść za mąż za obywatela polskiego. Czy jej małżeństwo zawarte w Holandii jest nadal ważne? Jeśli tak, to przed jakim sądem należy przeprowadzić rozwód? Czy musi być reprezentowana przez adwokata? Jak tę sprawę w ogóle rozpocząć? Czy w wypadku, gdyby obecnie poślubiła Polaka bez przeprowadzenia rozwodu z Holendrem, mogłaby być oskarżona o bigamię?

Opinia prawna

Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 r. Nr 9, poz. 59 ze zm.) 

• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

• ustawa z dnia z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.)

• ustawa z dnia z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm.)

Skuteczność zawarcia małżeństwa

W opisanym przez Pana stanie faktycznym nie jest powiedziane, czy przy zawarciu małżeństwa dopełniono wszelkich wymagań stawianych przez prawo holenderskie. Mowa tu o potrzebnych zaświadczeniach, odpowiedniej formie itp. Przyjmujemy jednak na podstawie tego, co zostało napisane, że małżeństwo zostało zawarte skutecznie zgodnie z prawem holenderskim. Celem jednak wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości należy podkreślić, że to, czy małżeństwo Pana siostry zostało zawarte skutecznie, zależy od tego czy zawarto je zgodnie z przepisami prawa obowiązującymi w kraju, w którym związek małżeński był zawierany. Jeżeli tak, małżeństwo Pańskiej siostry zawarte w Holandii będzie także uznawane w ramach polskiego systemu prawnego.

Od razu należy zaznaczyć, że faktyczny rozpad małżeństwa (faktyczna separacja) nie jest równoznaczny z jego ustaniem z punktu widzenia prawa. Zatem mimo tego, że Pani siostra oraz jej mąż nie utrzymują ze sobą kontaktów, nadal są małżeństwem.

Rozwód

Z uwagi na to, że sprawa dotyczy obywateli Unii Europejskiej zastosowanie znajdzie Rozporządzenie Rady (WE) NR 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Zgodnie z art. 3 tego rozporządzenia w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa, właściwe są:

1. Sądy Państwa Członkowskiego, na którego terytorium:
   

   • małżonkowie zwykle zamieszkują, lub

   • małżonkowie ostatnio zwykle zamieszkiwali, jeśli jeden z nich nadal tam zamieszkuje, lub

   • pozwany zwykle zamieszkuje, lub

   • w przypadku wspólnego wniosku, którykolwiek z małżonków zwykle zamieszkuje, lub

   • składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej rok bezpośrednio przed złożeniem wniosku,
     lub

   • składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed złożeniem wniosku i jest albo obywatelem danego Państwa Członkowskiego albo, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, ma tam „miejsce stałego zamieszkania";
     

2. Sądy Państwa Członkowskiego, którego obywatelami są oboje małżonkowie lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, na którego terytorium mają „miejsce stałego zamieszkania".

W przedstawionej sprawie należałoby powołać się na podstawę jurysdykcji polskiego sądu jaką jest jedna z okoliczności wskazanych w art. 3, tj. okoliczność iż małżonkowie ostatnio stale zamieszkiwali w Polsce.

W takim przypadku właściwym dla rozpoznania powództwa będzie sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich nadal stale tam przebywa. O ile więc siostra Pana nadal mieszka w okręgu sądu, gdzie wcześniej mieszkała razem z mężem, właściwym będzie ten sąd (art. 41 k.p.c.). Fakt, że jej mąż nie miał tam zameldowania, nie ma znaczenia przy badaniu miejsca zamieszkania (meldunek to tylko obowiązek administracyjny).

Warunkiem rozpoczęcia postępowania rozwodowego jest wniesienie przez Pańską siostrę pozwu o rozwód. W pozwie Pańska siostra musi wskazać, oprócz zawarcia w nim innych niezbędnych elementów, adres swojego męża, a także załączyć dokumenty potwierdzające, że zawarła małżeństwo (zob. poniżej).

W sprawie o rozwód nie ma przymusowego zastępstwa przez adwokata czy radcę prawnego. Nie jest zatem bezwzględnie konieczne, by Pani siostrę reprezentował adwokat. Oczywiście czymś zupełnie innym jest celowość zatrudnienia adwokata ze względu na stopień zawiłości sprawy.

Akta stanu cywilnego

Jak wynika z opisu sytuacji, fakt małżeństwa nie został odnotowany w polskim Urzędzie Stanu Cywilnego; akt zawarcia małżeństwa poza granicą nie został wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego. Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo aktów stanu cywilnego (Dz. U. Z 1986 Nr 36 poz. 180 z zm.) akty stanu cywilnego są dowodem, na podstawie którego stwierdza się stan cywilny osoby, a co więcej stanowią one wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych (art. 4). Żeby więc wykazać przed sądem rozwodowym, że ktoś pozostaje w związku małżeńskim (a jest to konieczne, by sąd mógł orzec rozwód), musi przedstawić akt małżeństwa.

Prawo przewiduje możliwość wpisania do polskich ksiąg stanu cywilnego sporządzonego za granicą aktu (zgodnie z art. 73 ustawy). Istnieje spór co do tego, czy akt stanu cywilnego sporządzony za granicą ma moc równą aktom sporządzonym przez polski U.S.C., czy też koniecznie trzeba go transkrybować, czyli wpisać do polskich ksiąg stanu cywilnego.

Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach podkreślał konieczność dokonania transkrypcji aktów zagranicznych (zob. wyroki SN z dnia 12 października 1972 r., sygn. akt II CR 386/72, OSPiKA1973, nr 4, poz. 82 oraz z 13 czerwca 2000 r., sygn. akt III CKN 260/2000, OSNC 2000, nr 12, poz. 230). Orzeczenia te spotkały się jednak z krytyką (zob. glosa J. Strzebińczyka do wyroku z dnia 13 czerwca 2000 r., OSP 2001/5 str. 232, oraz J. Ciszewski [w:] Ciszewski Jan, Ereciński Tadeusz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy), Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, wydanie II, kom. do art. 1138, teza 9, Lexpolonica). W związku z tym sądy mogą różnie podchodzić do mocy zagranicznych aktów małżeństwa. Nie jest wykluczone, że Pańska siostra będzie zmuszona wpierw dokonać transkrypcji aktu w U.S.C.

Bigamia

Jeśli poprzednie małżeństwo nie zostanie rozwiązane, zawarcie przez Pana siostrę kolejnego związku małżeńskiego będzie się wiązało z popełnieniem przez nią przestępstwa bigamii. Przestępstwo bigamii (art. 206 k.k.), polega na właśnie na tym, że sprawca zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim. Grozi za to kara grzywny, ograniczenia wolności albo nawet pozbawienia wolności do lat 2. Obywatelstwo męża Pana siostry nie będzie miało żadnego znaczenia. Co ważne, z punktu widzenia prawa karnego jest w ogóle nieistotne, czy akt małżeństwa został wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego (nie ma tu zatem znaczenia, który przyjmiemy pogląd). Liczy się tylko to, że sprawca już poprzednio zawarł ważny związek małżeński z inną osobą.

Zespół
e-prawnik.pl