Czy w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji powinien być uwzględniony VAT?

Sąd Najwyższy podjął uchwałę. że jeżeli na dłużniku spoczywa obowiązek podatkowy związany ze sprzedażą towarów, w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości jako sumę ulegającą podziałowi (art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.) wymienia się kwotę uzyskaną z egzekucji, pomniejszoną o podatek od towarów i usług. Niewystawienie przez komornika faktury potwierdzającej dokonanie sprzedaży nie stanowi przeszkody do sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji.

(...)Jeżeli komornik w dotychczas dokonanych czynnościach pominął podatek od towarów i usług od egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości, to sąd powinien podatek ten uwzględnić w sporządzanym przez siebie lub poddanym kontroli sporządzonym przez komornika planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Nie stoi temu na przeszkodzie niewystawienie przez komornika faktury. Źródłem opodatkowania podatkiem od towarów i usług nie jest bowiem wystawienie faktury, lecz opodatkowaniu podlegają czynności wymienione przez ustawę (art. 5 ust. 1 ustawy VAT), niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa (art. 5 ust.

2 ustawy VAT). Z sądu, jako organu władzy publicznej, obowiązanego do działania powodującego wykonanie obowiązku podatkowego wynikającego z ustawy, powinności takiego działania nie zdejmuje niewykonanie przez komornika obowiązków nałożonych na niego przez ustawę VAT i rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 95, poz. 798) i to, że ewentualna odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków płatnika podatku spoczywa na komorniku (art. 30 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - ordynacja podatkowa, Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.). Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie uniemożliwiają komornikowi wykonania jego obowiązków płatnika podatku od towarów usług (art. 8 ordynacji podatkowej). Po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności, jako przenoszącego własność nieruchomości z dłużnika na nabywcę (art. 999 § 1 k.p.c.), komornik może obliczyć należny podatek, przyjmując za podstawę obliczenia złożoną na rachunek depozytowy sądu cenę sprzedaży. Może też wystawić fakturę, potwierdzającą dokonanie sprzedaży (§ 24 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r.). Okoliczność, że dysponentem ceny nabycia nieruchomości w wyniku egzekucyjnej jej sprzedaży nie jest komornik, lecz sąd, nie uniemożliwia komornikowi pobrania podatku i wpłacenia go organowi podatkowemu. Wniosek komornika o wypłacenie ze złożonej na rachunek depozytowy sądu ceny nabycia kwoty podatku i wpłacenia go organowi podatkowemu nie może bowiem nie zostać uwzględniony przez sąd, jeżeli podjęte przez komornika czynności są zgodne z prawem. Kontroli w tym zakresie może zaś - i powinien - dokonać sąd rozpoznając wniosek komornika (art. 759 § 2 k.p.c.). Wprawdzie przed zmianą kodeksu postępowania cywilnego dokonanego ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji podlegał sporządzeniu niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości, a po tej zmianie plan ten sporządza się niezwłocznie po złożeniu na rachunek depozytowy sądu sumy ulegającej podziałowi (ceny nabycia nieruchomości), ale wskazane wyżej możliwości działania komornika i związane z nimi obowiązki sądu są takie same na tle przepisów obowiązujących przed zmianą jak i po niej.

Naliczona przez komornika kwota podatku od towarów i usług powinna być uwzględniona przy sporządzaniu planu podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości. Nie może jednak być uwzględniona - co sugeruje Sąd Okręgowy - ani jako koszty egzekucyjne (art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.), ani jako należności, do których stosuje się przepisy działu III ordynacji podatkowej (art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.).
Przepisy art. 811 § 1 pkt 1 i art. 816 § 1 pkt 1 k.p.c. z 1932 r. stanowiły, że kosztami egzekucyjnymi podlegającymi w pierwszej kolejności zaspokojeniu z sumy uzyskanej przez egzekucję są nieuiszczone w toku postępowania opłaty sądowe, koszty doręczeń, koszty opisu, oszacowania i ogłoszeń, przechowania lub nadzoru ruchomości, koszty zarządu nieruchomości, ustanowionego w drodze egzekucji. Będący odpowiednikiem tych przepisów art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c. nie wymienia należności, które są kosztami egzekucyjnymi w jego rozumieniu. Tak w literaturze jak i w praktyce przyjmuje się, że są to koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, które dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi, a które w myśl art. 770 k.p.c. ściąga się wraz z wyegzekwowanym roszczeniem (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 48/06, LEX nr 189218), nieuiszczone w toku postępowania opłaty, koszty doręczeń, koszty opisu i oszacowania, ogłoszeń, zarządu nieruchomości, a także koszty uzyskania klauzuli wykonalności. Do kosztów egzekucyjnych nie można zatem zaliczyć podatku od towarów i usług, należnego od ceny sprzedaży nieruchomości w drodze egzekucji. Obowiązek jego zapłaty wiąże się ze sprzedażą nieruchomości, bez względu na to w jakim trybie doszło do sprzedaży. Podatek od towarów i usług nie może też być uznany za należność, którą uwzględnia się w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji, jako przypadającą wierzycielowi egzekwującemu lub innemu uczestnikowi podziału (art. 1024 pkt 2 i 3 w związku z art. 1025 § 1 pkt 2-10 k.p.c.), gdyż Skarb Państwa, który jest wierzycielem tej należności podatkowej nigdy nie jest wierzycielem egzekwującym tę należność w postępowaniu, w którym sporządza się plan podziału ani nie jest innym podmiotem mogącym uczestniczyć w podziale sumy uzyskanej z egzekucji w tym postępowaniu (art. 1036 k.p.c.). Jest tak nawet wówczas, gdy Skarb Państwa jest wierzycielem egzekwującym inną przysługującą mu należność (także podatkową) lub uczestniczy w podziale sumy uzyskanej z nieruchomości z tytułu innej przysługującej mu należności (także podatkowej).

Nie wchodzi zatem w grę uwzględnienie podatku od towarów i usług w planie podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości, jako należności, których dotyczy art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. Podstawą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług jest obrót, którym jest kwota uzyskana ze sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku (art. 29 ust. 1 ustawy VAT). Przy egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości podstawą opodatkowania podatkiem od towarów i usług jest zatem cena nabycia nieruchomości, pomniejszona o należny podatek. Do podziału sumy uzyskanej z egzekucji pomiędzy wierzycieli egzekwujących i inne osoby uczestniczące w podziale (art. 1036 k.p.c.) pozostaje zatem cena nabycia nieruchomości pomniejszona o należny podatek od towarów i usług. W planie podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości, jako sumę ulegająca podziałowi (art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.) - jeżeli na dłużniku spoczywa obowiązek podatkowy związany ze sprzedażą towarów - należy więc wymienić kwotę uzyskaną z egzekucji, odpowiadającą cenie sprzedaży nieruchomości, pomniejszoną o podatek od towarów i usług (ewentualnie powiększoną o nadwyżkę dochodów po pokryciu wydatków związanych z zarządem nieruchomością - art. 941 k.p.c.). Należy zauważyć, że pomniejszenie sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości o kwotę podatku od towarów i usług może spowodować, że wierzytelności osób uczestniczących w podziale nie zostaną w pełni zaspokojone a nawet wierzytelności podlegające zaspokojeniu w dalszej kolejności nie zostaną zaspokojone w ogóle (art. 1025 i 1026 k.p.c.). Z drugiej zaś strony, gdy kwota naliczonego podatku od towarów i usług jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do zwrotu różnicy (art. 87 ust. 1 ustawy VAT). Nie jest wykluczone, że dłużnikowi, właśnie ze względu na naliczenie podatku od egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości, zostanie zwrócona część pobranego od niego podatku. W takiej sytuacji niezaspokojonym wierzycielom dłużnika pozostaje możliwość skierowania egzekucji do wierzytelności przysługującej dłużnikowi z tytułu zwrotu podatku lub wprost do kwoty otrzymanej przez dłużnika z tego tytułu.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r., sygn. akt III CZP 115/05