Dopuszczalność pomocy publicznej

W odpowiedzi Trybunał wskazał, że środek zastosowany przez organ publiczny, który faworyzuje określone przedsiębiorstwa lub towary, nie traci swego charakteru nieodpłatnej korzyści z tego powodu, że jest on w części lub w całości finansowany przez obowiązkowe wpłaty nałożone przez ten organ i pobierane od przedsiębiorstw.

ETS orzekł, że na pojęcie „państwa” lub „źródeł państwowych” składają się podmioty publiczne oraz podmioty prywatne ustanowione lub powołane przez państwo w celu administrowania pomocą. Zakwalifikowanie podmiotu udzielającego pomocy jako podmiotu prywatnego nie wyklucza więc faktu, że chodzi o pomoc państwową. Musi mieć jednak miejsce obciążenie budżetu państwa.

W orzeczeniu w sprawie Steinike ETS dokonał wykładni art. 87 ust. 1. Uznał, że mamy tu do czynienia z pomocą, która jest zakazana i z zakazem pomocy państwa.

Zgodnie z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Steinike wynikający z art. 87 ust. 1 Traktku o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej zakaz udzielania pomocy przez państwo na rzecz przedsiębiorstw nie jest bezwzględny, ani bezwarunkowy. Wynika to m. in. z przekazania Komisji szerokiej władzy dyskrecjonalnej przy ocenie planowanej lub istniejącej pomocy w świetle kryteriów wynikających z Traktatu.

Prawo subwencyjne, w art. 87 ust. 3 i art. 88 ust. 2, daje częściowo Komisji, a częściowo Radzie szerokie kompetencje do dopuszczenia pomocy państwowej z wyłączeniem ogólnej dyspozycji art. 87 ust. 1 TWE. W tym zakresie daleko idące kompetencje o charakterze uznaniowym posiada Rada Unii Europejskiej. Niezależnie bowiem od ogólnego zakazu wynikającego z art. 87 ust. 1 TWE oraz niezależnie od przepisów rozporządzeń wydanych na podstawie art. 89 TWE, może ona uznać każdą pomoc za zgodną z regułami wspólnego rynku, o ile tylko przemawiają za tym wyjątkowe okoliczności (na podstawie art. 88 ust. 2). ETS wymaga przy wykonywaniu powyższych uprawnień wzięcia pod uwagę oraz dokonania oceny złożonych i szybko się zmieniających czynników ekonomicznych.

Art. 88 TWE przewiduje specjalną procedurę umożliwiającą Komisji stały przegląd istniejącej i planowanej pomocy w państwach członkowskich. Zgodnie z zamiarem Traktatu, zdaniem Trybunału, stwierdzenie niezgodności określonej pomocy ze wspólnym rynkiem powinno być dokonane wyłącznie w drodze tej procedury, której zainicjowanie należy do obowiązków Komisji i która podlega kontroli ETS (a obecnie również Sądu Pierwszej Instancji). Według Trybunału wyłączona jest możliwość kwestionowania przed sądami krajowymi zgodności danej pomocy ze wspólnym rynkiem jedynie na podstawie  art. 87. Sąd krajowy nie może też uznać określonej pomocy za zgodną z tym kryterium (niezależnie, czy kwestia ta będzie podstawą postępowania, czy tylko poboczną). Strony nie mogą zatem na podstawie samego tylko art. 87 zwracać się do sądu krajowego o stwierdzenie, że dana forma pomocy jest niezgodna z prawem wspólnotowym czy też o zbadanie zgodności tej pomocy z prawem. Taka możliwość istnieje, jeśli art. 87 TWE stał się przedmiotem wykładni na poziomie Wspólnoty w drodze decyzji wydanych na podstawie art. 88 ust. 2 lub ogólnych aktów na podstawie art. 89 TWE. 

Kompetencje Komisji w zakresie wspólnotowego prawa subwencyjnego uznać należy za wyłączne w rozumieniu art. 5 TWE, a Wspólnotę za wyłącznie uprawnioną i zobowiązaną do działań w tym zakresie. Do spraw nadzoru nad udzielaniem pomocy państwa dla przedsiębiorstw nie znajduje zatem zastosowania zasada subsydiarności.

Jednak w literaturze prawa europejskiego zwraca się uwagę, że argumentacja ETS, przedstawiona w orzeczeniu w sprawie Steinike, za nieprzekazywaniem sądom krajowym szerszego zakresu kompetencji w zakresie pomocy publicznej znajduje tylko częściowe uzasadnienie w innych przepisach Traktatu.   

Za obowiązywaniem zakazu z art. 87 ust. 1 TWE (za uznaniem publicznej za niezgodną z zasadami Traktatu) przemawia art. 88 ust. 3 in fine TWE, zgodnie z którym państwo członkowskie nie może przystąpić do wprowadzenia z życie projektowanych środków pomocowych, aż do momentu, gdy we właściwym postępowaniu przed organami wspólnotowymi (przede wszystkim przed Komisją) nie zostanie podjęta ostateczne decyzja (tzw. zakaz wykonawczy).

Zasada bezpośredniego skutku oznacza, że podmioty prywatne mogą się powoływać na prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa międzynarodowego (np. TWE). Jednak art. 87 TWE nie jest prawem stosowanym przed urzędami i sądami krajowymi dla oceny stosunków prawnych między przedsiębiorstwami a organami władzy państwowej. Art. 87 ust 1 (92) nie jest bezpośrednio skuteczny. Jest on skuteczny tylko za pośrednictwem aktów generalnych wydawanych przez Radę na podstawie art. 89 TWE lub decyzji indywidualnych wydawanych przez Komisję na podstawie art. 88 TWE.

Bezpośrednie zastosowanie ma tylko zakaz realizacji projektowanych środków  z art. 88 ust. 3 zd. 3 oraz negatywna decyzja ostateczna zmierzająca do zakazu, usunięcia lub reorganizacji pomocy z art. 88 ust.2 podust.2 i ust. 3 zd. 2 TWE. 

ETS sprzeciwia się możliwości usprawiedliwienia udzielonej pomocy państwa z uwagi na to, że analogiczne, niekorzystne dla konkurencji skutki są powodowane działaniem innego państwa członkowskiego. W orzeczeniu w sprawie Steinike stwierdził, że „każde naruszenie przez państwo członkowskie zobowiązania przyjętego na podstawie traktatu w związku z zakazem zawartym w art. 92 (aktualnie art. 87 TWE) nie może być usprawiedliwione faktem, iż inne państwo członkowskie również naruszyło to zobowiązanie. Skutki więcej niż jednego zakłócenia konkurencji w wymianie handlowej między państwami członkowskimi nie znoszą się wzajemnie, ale się kumulują, a tym samym wzrastają szkodliwe konsekwencje dla wspólnego rynku”.

ETS nie podzielił zarzutu beneficjenta pomocy, że Komisja jest zobowiązana w takich sprawach przeprowadzić najpierw badanie rynku relewantnego analogiczne do badania wymaganego przepisami art. 81 i 82 TWE, a później ustalić skutki danej pomocy dla tego rynku.