Fundusze inwestycyjne a VAT

Za miejsce, w którym usługa jest świadczona, uważa się miejsce, gdzie dostawca założył swoje przedsiębiorstwo (ma swoją siedzibę) lub ma stałe miejsce prowadzenia działalności, z którego świadczone są usługi, w przypadku braku takiego miejsca lub przedsiębiorstwa, jego miejsce stałego pobytu lub miejsce, w którym zazwyczaj przebywa. Jednakże miejscem świadczenia niektórych usług - takiech jak usługi konsultantów, inżynierów, biur konsultingowych, prawników, księgowych oraz innych podobncyh usług, jak również przetwarzania danych i dostarczania informacji, oraz transakcji bankowych, finansowych i ubezpieczeniowych łącznie z reasekuracją, z wyjątkiem wynajmu skrytek sejfowych - świadczonych klientom mającym swe przedsiębiorstwo poza terytorium Wspólnoty lub podatnikom mającym przedsiębiorstwo we Wspólnocie, ale nie w tym samym kraju co dostawca, jest miejsce, gdzie klient założył swoje przedsiębiorstwo lub ma stałe miejsce prowadzenia działalności, z którego, świadczona jest usługa lub, w przypadku braku takiego miejsca, miejsce jego stałego zamieszkania lub miejsce gdzie zwykle przebywa.

Państwa członkowskie UE mają obowiązek zwolnić od podatku VAT m.in. transakcje, łącznie z negocjacjami, z wyjątkiem zarządzania i przechowywania, dotyczące akcji, udziałów w spółkach lub stowarzyszeniach, obligacji i innych rodzajów papierów wartościowych, zarządzanie specjalnymi funduszami inwestycyjnymi (funduszami powierniczymi), określonymi przez te państwa członkowskie.

Artykuł 1 ust. 2 dyrektywy Rady 85/661/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) definiuje przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (dalej zwane „UCITS”) jako przedsiębiorstwa: których jedynym celem jest zbiorowe inwestowanie w papiery wartościowe kapitału pochodzącego od obywateli i które działają na zasadzie dywersyfikacji ryzyka, oraz których jednostki uczestnictwa są, na żądanie ich posiadaczy, odkupywane lub umarzane bezpośrednio lub pośrednio z aktywów tych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa mogą być utworzone „na podstawie prawa zobowiązań (jako fundusze powiernicze zarządzane przez spółki zarządzające) albo na podstawie prawa powierniczego (jako unit trust), albo na podstawie statutu (jako spółki inwestycyjne).

W omawianej sprawie Banque Bruxelles Lambert SA (BBL) świadczyła usługi na rzecz luksemburskich spółek inwestycyjnych. Zgodnie z umowami o doradztwie podpisanymi z każdą ze spółek inwestycyjnych, BBL była zobowiązana do:

• pomocy spółkom inwestycyjnym w zarządzaniu ich aktywami, czuwając, aby jej doradztwo było ściśle zgodne z ogólnymi kierunkami zarządzania oraz polityką inwestycyjną przyjętą przez spółki inwestycyjne;

• przekazania osobom odpowiedzialnym za bieżący zarząd spółkami inwestycyjnymi dokumentacji, informacji i porad ustnych i pisemnych, które uznają one za niezbędne dla wypełnienia swoich zadań;

• pomocy spółkom inwestycyjnym w dziedzinie zakupu, subskrypcji, transferu i zbywania akcji, obligacji i wszystkich innych tytułów zbywalnych, jak też w dziedzinie transakcji dewizowych lub skarbowych.

W lutym 1998 r. BBL została poddana kontroli przez inspection spéciale des impôts de Liège (specjalny inspektorat kontroli podatkowej w Liège).

W wyniku kontroli sporządzony został protokół, z którego wynikało, że BBL nie uwzględniła w fakturach wystawionych luksemburskim spółkom inwestycyjnym podatku VAT od prowizji za doradztwo, gdyż na podstawie art. 21 ust. 3 pkt 7 lit. d) lub e) belgijskiego kodeksu podatku VAT uznała, że miejscem świadczenia tych usług było Wielkie Księstwo Luksemburga. W tym zakresie sąd krajowy wskazał, że z protokołu wynika, że art. 21 ust. 3 pkt 7 belgijskiego kodeksu podatku VAT nie znajdował tu zastosowania z tego względu, że luksemburskie spółki inwestycyjne nie są uważane zgodnie z przepisami luksemburskimi za podatników. Ponadto, jak wynika z protokołu, BBL działała z zamiarem uniknięcia lub pozwolenia na uniknięcie podatku VAT, jako że nie mogła przecież nie zauważyć, że podatek VAT należny od ceny usług świadczonych na rzecz luksemburskich spółkom inwestycyjnym nie został zapłacony ani państwu belgijskiemu, ani luksemburskiemu. 8 czerwca 1998 r. wydano wobec BBL nakaz płatniczy na kwotę blisko 45,5 mln euro tytułem należnego podatku VAT, blisko 100 mln euro tytułem kary pieniężnej w wysokości 200 % oraz 1,8 mln euro tytułem odsetek za opóźnienie.

BBL zaskarżyła ten nakaz do Tribunal de première instance de Bruxelles, a ten wrócił się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z zapytaniem wstępnym.

Trybunał (pierwsza izba) orzekł, co następuje:

Fundusze inwestycyjne (FI), których jedynym celem jest zbiorowe inwestowanie w papiery wartościowe kapitału pochodzącego od obywateli na warunkach określonych dyrektywą Rady 85/611/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) posiadają przymiot podatnika w rozumieniu art. 4 szóstej dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, w ten sposób, że miejscem świadczenia usług, o których mowa w art. 9 ust. 2 lit. e tej dyrektywy na rzecz takich FI utworzonych w innym Państwie Członkowskim, niż świadczący usługę, jest miejsce gdzie te FI posiadają siedzibę swojej działalności gospodarczej.

Jak wspomniano na wstępie, według art. 4 ust. 1 VI Dyrektywy za podatnika uważana jest każda osoba wykonująca samodzielnie i niezależnie od jej miejsca działalność gospodarczą, określoną w ust. 2 tego artykułu. Pojęcie „działalność gospodarcza”, zdefiniowane w ust. 2 tego artykułu obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców i osób świadczących usługi, a w szczególności działalność polegającą na wykorzystywaniu w sposób ciągły własności dóbr materialnych lub niematerialnych do celów zarobkowych. To pojęcie „wykorzystywania” odwołuje się zgodnie z wymogami zasady neutralności wspólnego systemu podatku VAT do wszystkich transakcji niezależnie od ich formy prawnej. Zgodnie z celem VI Dyrektywy, która zmierza między innymi do oparcia systemu podatku VAT na jednolitej definicji podatnika, przymiot ten, w opinii Trybunału, powinien być oceniany wyłącznie na podstawie kryteriów, o których mowa w art. 4 tej Dyrektywy.

Jak wskazał ETS, samo nabywanie i dzierżenie akcji spółek nie powinno być uznawane za działalność gospodarczą w rozumieniu VI Dyrektywy powodującą, że wykonujący ją uzyskują przymiot podatnika. W konsekwencji samo dzierżenie tytułów uczestnictwa innych przedsiębiorstw nie stanowi wykorzystywania dóbr w sposób ciągły do celów zarobkowych, ponieważ ewentualna dywidenda będąca pożytkiem z tego uczestnictwa skutkuje prostym nabyciem własności dóbr i nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu tej dyrektywy. Jeżeli taka działalność nie stanowiłaby sama w sobie działalności gospodarczej w rozumieniu tej Dyrektywy, to dotyczyłoby to również działalności polegającej na zbywaniu takich tytułów uczestnictwa. Podobnie też samo nabywanie i sama sprzedaż innych zbywalnych papierów wartościowych nie stanowi wykorzystywania dóbr w sposób ciągły do celów zarobkowych, ponieważ jedyną korzyścią z tych transakcji może być ewentualny zysk ze sprzedaży tych papierów. Zatem transakcje te co do zasady nie stanowią same w sobie działalności gospodarczej w rozumieniu VI Dyrektywy.

Niemniej, jak wynika z art. 13 część B lit.

 d) pkt 5 VI Dyrektywy, transakcje dotyczące papierów wartościowych mogą pozostawać w zakresie przedmiotowym podatku VAT. Transakcje, o których mowa w tym przepisie, to te, które polegają na działalności zarobkowej wykonywanej w sposób ciągły, która wykracza poza ramy samego nabywania i sprzedaży papierów wartościowych, takie jak transakcje wykonywane w ramach działalności handlowej obrotu papierami wartościowymi. Co więcej, z art. 1 ust. 2 dyrektywy 85/611 wynika, że transakcje dokonywane przez spółki inwestycyjne polegają na zbiorowym inwestowaniu w papiery wartościowe kapitału pochodzącego od obywateli. Z użyciem kapitałów, które subskrybenci im powierzają, kupując jednostki uczestnictwa, spółki inwestycyjne tworzą i zarządzają w ich imieniu i za wynagrodzeniem portfelami złożonymi ze zbywalnych papierów wartościowych. Jak argumentował ETS, działalność taka, która wykracza poza ramy samego nabywania i sprzedaży papierów wartościowych i zmierza w sposób ciągły do uzyskiwania zysku, stanowi działalność gospodarczą w rozumieniu art. 4 ust. 2 VI Dyrektywy.

Wynika z tego, że spółki inwestycyjne posiadają przymiot podatnika w rozumieniu art. 4 VI Dyrektywy. Zatem miejscem świadczenia usług określonych w art. 9 ust. 2 lit. e) VI Dyrektywy na rzecz spółek inwestycyjnych utworzonych w innym państwie członkowskim niż świadczący usługę, jest miejsce, gdzie te spółki inwestycyjne posiadają swoją siedzibę. Art. 9 ust. 2 lit. e) tiret trzecie i piąte obejmuje zarówno świadczenie usług doradczych, jak też transakcje bankowe i finansowe.

Otwarte fundusze inwestycyjne są zatem, zdaniem ETS, podatnikami w rozumieniu art. 4 VI Dyrektywy VAT. W przypadku świadczenia usług doradczych na rzecz tych funduszy, miejscem powstania obowiązku podatkowego jest miejsce, gdzie fundusz jako usługobiorca posiada swoje przedsiębiorstwo lub stałe miejsce prowadzenia działalności.

Omawiane orzeczenie ETS wpływa na ujednolicenie zasad traktowania w państwach członkowskich funduszy inwestycyjnych jako podatników VAT.

Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 października 2004 r. w sprawie C-8/03 - Banque Bruxelles Lambert SA (BBL) przeciwko Belgii, źródło: http://curia.eu.int,  Dz. Urz. UE C 44 z 22.02.2003 r.