Przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego niekonstytucyjne

22.9.2007

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie Sądu Okręgowego w Poznaniu dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Trybunał orzekał w sprawie zgodności art. LV i art. LVIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3, a także art. 2 Konstytucji.

Kodeks cywilny z 1964 r. uzależnił dziedziczenie gospodarstwa rolnego od szczegółowo określonych warunków, które powinni spełniać spadkobiercy. Jeśli ktoś ich nie spełniał, nie mógł dziedziczyć gospodarstwa, chociaż był powołany do spadku na podstawie przepisów ogólnych prawa spadkowego. Jednocześnie z kodeksem cywilnym weszła w życie ustawa, która szczególne zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych rozciągnęła także na spadki otwarte przed wejściem w życie kodeksu cywilnego. W 1957 r. sąd powiatowy wydał postanowienie o dziedziczeniu spadku po zmarłej Katarzynie T. przez jej siedmioro dzieci. Obowiązujące wtedy przepisy nie przewidywały bowiem żadnych szczegółowych zasad dziedziczenie dotyczących gospodarstw rolnych. Wprowadzenie szczegółowych przepisów dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych spowodowało, że postanowienie sądu z 1957 r. wymagało uzupełnienia poprzez stwierdzenie, kto spośród siedmiorga spadkobierców spełnia te warunki. Sąd rejonowy przyznał nabycie po Katarzynie T. gospodarstwa czworgu dzieciom. Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył jeden z uczestników postępowania. Sąd odwoławczy stwierdził, że dokonanie, już po otwarciu spadku, a nawet już po formalnym stwierdzeniu jego nabycia, zmiany stanu prawnego w określaniu kręgu spadkobierców prowadzi do naruszenia praw majątkowych nabytych przez osoby będące spadkobiercami. W opinii sądu taka ingerencja jest najdotkliwsza z możliwych, gdyż spadkobiercy, którzy odziedziczyli gospodarstwa przed wejściem w życie kwestionowanych przepisów, a zgodnie z nimi nie spełniają określonych kryteriów, są wywłaszczeni bez odszkodowania. Jest to niezgodne m.in. z konstytucyjnymi zasadami ochrony bezpieczeństwa prawnego i zaufania do państwa prawnego.

Po przeprowadzeniu rozprawy Trybunał orzekł, że art. LV, art. LVI i art. LVIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny w zakresie, w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie orzeczenia następuje od 14 lutego 2001 r., czyli od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 r. (sygn. P 4/99) w Dzienniku Ustaw, są niezgodne z art. 2 oraz z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał stwierdził, że kwestionowane przepisy rażąco nierówno traktują spadkobierców. Nie gwarantują objęcia gospodarstwa rolnego przez jedną osobę najbardziej do tego zawodowo i fachowo przygotowaną. Przyjęta regulacja bez dostatecznego uzasadnienia pozbawia równej ochrony spadkobierców dziedziczących z ustawy na zasadach ogólnych. Podział majątku spadkowego na gospodarstwo rolne i inne składniki już na etapie nabycia spadku prowadzi do nierównego traktowania spadkobierców pod względem majątkowym. Zawężenie kręgu spadkobierców ustawowych dziedziczących gospodarstwo rolne spowodowało rozszerzenie sytuacji, w których gospodarstwo rolne dziedziczy z mocy ustawy Skarb Państwa.

Wyrok Trybunału oznacza, że od 14 lutego 2001 r. wskazane w wyroku przepisy nie mogą być już stosowane, nawet gdyby za ich stosowaniem przemawiały przepisy przejściowe. Jednocześnie nie jest możliwe ponowne orzekanie (w związku z niniejszym wyrokiem TK) w sprawie spadkowej zakończonej postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, wydanym w oparciu o kwestionowane przepisy przed 14 lutego 2001 r.

Wyrok jest ostateczny.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 września 2007 r., sygn. akt P 21/06

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze