W jakiej formie wypowiedzieć udział w spółce cywilnej?

Jeżeli majątek wspólników spółki cywilnej obejmuje nieruchomość albo prawo wieczystego  użytkowania, wystarczającą podstawą wykreślenia wpisu w księdze wieczystej wspólnika  występującego ze spółki jest jego oświadczenie o wypowiedzeniu udziału w spółce, złożone na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz. U. z 2001 roku, Nr 124, poz. 1361 ze zmianami).

Zagadnienie to było dotychczas różnie rozstrzygane przez sądy. Gdy majątek wspólny wspólników obejmuje nieruchomość, to wszyscy wspólnicy są oczywiście wpisani do księgi wieczystej. Jeśli jeden ze wspólników wypowiada swój udział (chce wystąpić ze spółki), to pojawia się problem, w jakiej formie ma to zrobić, żeby sąd prowadzący księgę wieczystą wykreślił go z tej księgi.

SN przypomniał, że majątek wspólny wspólników stanowi współwłasność łączną, czyli bez udziałów (w przeciwieństwo do  "zwykłej" współwłasności). Przez "wypowiedzenie  swojego udziału", o którym  mowa w art. 869 k.c., należy właściwie rozumieć wypowiedzenie członkostwa, a więc stosunku osobistego spółki, które pociąga za sobą jednocześnie ustanie więzi majątkowej łączącej wspólnika ze  wspólnością majątkową wspólników. Z art. 871 § 1 k.c. wynika, że występującemu wspólnikowi zwraca się w naturze tylko te rzeczy, które wniósł do spółki do używania. Inne rzeczy i prawa majątkowe nie podlegają zwrotowi, a wspólnikowi wypłaca się ich równowartość w pieniądzu. Ponadto, stosownie do § 2, wypłaca się mu w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku  pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi,  w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki. Jest to rodzaj spłaty dla występującego wspólnika, a majątek pozostaje majątkiem wspólnym pozostałych wspólników.

Gdy wspólnik występuje ze spółki, traci prawo do majątku wspólnego wspólników. Dzieje się to z mocy samego prawa. Wspólnik nie musi zatem przenosić swoich uprawnień na pozostałych wspólników – nie miałby zresztą czego przenosić, bo jedyne, co mu przysługuje, to prawo do równowartości jego praw w pieniądzu. To jednak jeszcze nie przesądza, w jakiej formie wspólnik ma wypowiedzieć swój udział.

Przyjmuje się, że gdy wspólnik przystępuje do spółki cywilnej, gdzie do majątku wspólnego wspólników należy nieruchomość, to konieczne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Nie działa to jednak automatycznie w razie wypowiedzenia udziału, gdyż art. 77 § 3 k.p.c. stanowi, że odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem, a więc  niezależnie od formy, w jakiej zawarta była umowa pierwotna (także wówczas, gdy umowa została  zawarta w formie aktu notarialnego).

SN uznał jednak, że formę szczególną wystąpienia wspólnika ze spółki narzuca art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Zgodnie z tym przepisem, dla zapewnienia możliwości wpisu w księdze wieczystej zmiany właściciela lub użytkownika wieczystego, wynikłej z takiego oświadczenia wspólnika, niezbędne  jest zachowanie formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Niezachowanie takiej  formy powoduje niemożność dokonania wpisu i prowadzi do powstania niezgodności  rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości ze stanem prawnym ujawnionym w księdze  wieczystej. Niezgodność ta może być usunięta w drodze powództwa wniesionego na podstawie art. 10 u.k.w.h.

Zdaniem SN nie ma natomiast postaw do tego, by w omawianej sytuacji wymagać formy aktu notarialnego ze względu na bezpieczeństwo obrotu. Swoim udziałem występujący wspólnik i tak nie może rozporządzić (art. 863 § 1 k.c.), zaś do rozporządzenia całym majątkiem wymagana jest zgoda wszystkich wspólników (art. 865 § 2 k.c.).

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 roku, sygn. akt III CZP 135/10