Zasiłek pogrzebowy nie pomniejsza odszkodowania

Przedstawione zagadnienie prawne dotyczyło relacji między uprawnieniem do zasiłku pogrzebowego należnego na podstawie przepisów o zabezpieczeniu społecznym, a roszczeniem odszkodowawczym o zwrot kosztów pogrzebu, przewidzianym w prawie cywilnym. W obowiązującym obecnie stanie prawnym nie ma przepisu, który określałby, czy są to uprawnienia niezależne od siebie, czy też mają charakter alternatywny i podlegają zaliczeniu. Nie ma również przepisów, które regulowałyby ogólnie zbieg uprawnienia do świadczenia z ubezpieczenia społecznego z roszczeniem odszkodowawczym przysługującym na podstawie przepisów prawa cywilnego.

W prawie cywilnym obowiązuje zasada, iż odszkodowanie nie powinno być źródłem nieusprawiedliwionego wzbogacenia osoby poszkodowanej, wobec czego nie powinno przekraczać wysokości poniesionej szkody, szczególnie gdy jest to szkoda majątkowa. Szkodą jest różnica pomiędzy obecnym stanem majątkowym poszkodowanego, a stanem, który by istniał, gdyby nie wystąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Dlatego korzyści wynikające z tego zdarzenia dla poszkodowanego powinny zostać zaliczone na poczet należnego odszkodowania (compensatio lucri cum damno). Zasady tej nie powinno się jednak stosować mechanicznie. Przy ocenie wpływu świadczeń ubezpieczeniowych na zakres odpowiedzialności odszkodowawczej przeważa pogląd, że decydujące znaczenie ma też to, kto finansował składki na ubezpieczenie, bowiem fakt, iż finansował je poszkodowany przemawia za kumulacją, a przeciwko kompensacji świadczeń.

Orzecznictwo SN odnośnie tego, czy na poczet odszkodowania z art. 446 § 1 k.c. powinno się zaliczać świadczenia z ubezpieczenia społecznego, było niejednolite, pozwala jednak na wytyczenie pewnych kryteriów zaliczania lub nie danego świadczenia.

Zarówno w przypadku zasiłku pogrzebowego, jak i odszkodowania z art. 446 § 1 k.c. źródłem szkody i korzyści jest to samo zdarzenie, czyli śmierć. Zasiłek pogrzebowy ma jednak - zdaniem SN - charakter pomocy socjalnej, mającej na celu zagwarantowanie szybkiego dostarczenia środków finansowych rodzinie w trudnym dla niej momencie śmierci osoby bliskiej zapewniającej dotychczas jej utrzymanie. To doraźna pomoc finansowa, oderwana od rzeczywistych kosztów pogrzebu. Nie zachodzi więc tożsamość celu ani funkcji zasiłku pogrzebowego i odszkodowania z tytułu poniesienia kosztów pogrzebu przewidzianego w art. 446 § 1 k.c., stanowiąca niezbędny warunek zastosowania kompensacji. Nadto zasiłek pogrzebowy przysługuje z tytułu śmierci osoby objętej ubezpieczeniem społecznym, która płaciła składki na to ubezpieczenie, a więc w pewnym zakresie przyczyniła się do powstania funduszu socjalnego, z którego wypłacany jest zasiłek.

Przeciwko kumulacji świadczeń przemawiałoby istnienie roszczenia regresowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu wypłacenia zasiłku pogrzebowego, przysługujące wobec osoby obowiązanej do naprawienia szkody z tytułu poniesienia kosztów pogrzebu poszkodowanego czynem niedozwolonym. Nie istnieje jednak żaden przepis przewidujący roszczenie regresowe ZUS wobec osoby, której czyn spowodował śmierć poszkodowanego i konieczność wypłaty zasiłku pogrzebowego ani wobec osoby obowiązanej do wynagrodzenia szkody w postaci kosztów pogrzebu. Zdaniem SN podstaw do takiego regresu nie można też wywieść z innych przepisów.

Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2009 roku, sygn. akt III CZP 140/08