Tymczasowe aresztowanie - jak się bronić?

Tymczasowe aresztowanie to jeden ze środków zapobiegawczych, których zastosowanie przewiduje i dopuszcza w pewnych okolicznościach kodeks postępowania karnego. Środki zapobiegawcze to tzw. środki przymusu karnoprocesowego. Stosowane są w stosunku do oskarżonego (podejrzanego) w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu karnego w szczególności poprzez uniemożliwienie oskarżonemu uchylania się od wymiaru sprawiedliwości i utrudnienia postępowania karnego. Możliwe do zastosowania – oprócz tymczasowego aresztowania - są następujące środki zapobiegawcze:

1. poręczenia (majątkowe" i społeczne),

2. dozór Policji,

3. zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu,

4. nakaz powstrzymania się od określonej działalności,

5. nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów oraz 

6. zakaz opuszczania kraju (połączony ewentualnie z zatrzymaniem paszportu).

Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby możliwe było zastosowanie któregoś ze środków zapobiegawczych?

W nauce procesu karnego przyjmuje się, iż musi istnieć wysoki stopień prawdopodobieństwa, że oskarżony jest sprawcą zarzucanego mu przestępstwa (ów wysoki stopień prawdopodobieństwa musi wynikać z zebranych dowodów).

Czym charakteryzuje się tymczasowe aresztowanie?

Jak sama nazwa wskazuje, tymczasowe aresztowanie polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego. Przed prawomocnym rozstrzygnięciem przedmiotu procesu karnego spełnia ono przede wszystkim funkcję zapobiegawczą, która polega na zapobieganiu uchyleniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz uniemożliwianiu mu utrudniania przebiegu procesu.

Kto może zdecydować o zastosowaniu tymczasowego aresztowania?

Tylko sąd, jest to organ wyłącznie uprawniony do stosowania (przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania sąd przesłuchuje podejrzanego). Oczywiście tymczasowe aresztowanie stosuje się w postępowaniu przygotowawczym, stosuje je sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się to postępowanie. Odbywa się to na wniosek prokuratora. Natomiast po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy.

Czy tymczasowe aresztowanie może być stosowane bez ograniczeń?

Właściwie nie, a to dlatego, że w kodeksie postępowania karnego znalazł się przepis, który stanowi, iż tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. W ogóle przepisy w żadnym miejscu nie stanowią, iż w jakiś okolicznościach zastosowanie tymczasowego aresztowania jest obowiązkowe. Jedynym wyjątkiem jest przypadek wystąpienia o ekstradycję, wtedy to niezbędne jest dołączenie postanowienia o aresztowaniu do wniosku ekstradycyjnego oraz poszukiwania listem gończym. Mało tego, nawet w przypadku, gdy prokurator złożył już wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, sąd rozpatrując go może nie zastosować tego środka, lecz zastosować inny środek zapobiegawczy.

Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby możliwe było zastosowanie tymczasowego aresztowania?

Podstawową przesłanką zastosowania tymczasowego aresztowania – co już zostało wcześniej zaznaczone – jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego. Poza tym podstawą zastosowania tymczasowego aresztowania jest to, że skazanie oskarżonego nieprawomocnym wyrokiem sądu pierwszej instancji obejmuje karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata. Oprócz tego przepisy jednak wymieniają jeszcze inne warunki, mianowicie tymczasowe aresztowanie może nastąpić jeżeli:

• zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,

• zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

W przypadku stosowania tymczasowego aresztowania, gdy miałoby ono dotyczyć oskarżonego, a nie podejrzanego, gdy zarzuca się mu popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.

Istnieją sytuacje, w których możliwe jest odstąpienie od tymczasowego aresztowania. Przepis stanowi, iż takimi uzasadniającymi to warunkami jest np. sytuacja, w której należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

1. spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,

2. pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Kogo sąd informuje o zastosowaniu tymczasowego aresztowania?

Sąd ma obowiązek zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, przy czym może to być osoba wskazana przez oskarżonego. Nie ma konieczności aby była to tylko i wyłącznie osoba bliska, bowiem na wniosek oskarżonego można również zawiadomić inną osobę zamiast lub obok osoby bliskiej.

Jak długo może trwać tymczasowe aresztowanie?

Co do zasady 3 miesiące. Sam przepis stanowi, iż w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Nie jest to jednak granica ostateczna kategorycznie i nieprzekraczalnie. Istnieje bowiem możliwość przedłużenia tymczasowego aresztowania. Jest to możliwe w sytuacji, gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie owych 3 miesięcy, a prokurator złoży stosowny wniosek. W takiej sytuacji sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Poza tym obowiązuje zasada, zgodnie z którą łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

Jednak i ten ostateczny okres może ulec przedłużeniu na okres oznaczony, przekraczający terminy określone powyżej. Może tego dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego. Jest to możliwe, jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego, a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe.

Kiedy zwolnienie z tymczasowego aresztowania powinno być dokonane natychmiastowo?

Zarządzenie niezwłocznego zwolnienia tymczasowo aresztowanego (jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie) jest obowiązkowe w razie uniewinnienia oskarżonego, umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania, warunkowego zawieszenia wykonania kary, wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania, skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności albo w razie odstąpienia od wymierzenia kary.

Pamiętaj, że:

• Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przyjmuje, że wobec nieletniego, co do którego postępowanie wszczęto przed ukończeniem przez niego lat 18, zamiast tymczasowego aresztowania stosuje się umieszczenie w schronisku dla nieletnich,

• W postępowaniu przygotowawczym środki zapobiegawcze mogą być stosowane tylko wobec osoby, która została przesłuchana w danej sprawie w charakterze podejrzanego,

• Nie wolno stosować tymczasowego aresztowania w sprawach o przestępstwa zagrożone karą ograniczenia wolności lub grzywną,

• Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia,

• Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zmianami)

Zespół
e-prawnik.pl