Ile mają wynieść minimalne świadczenia z FUS?

4.7.2008

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który jest teraz w Sejmie, dotyczy wprowadzenia systemowej zasady, że kwota minimalnego świadczenia będzie powiązana z wysokością przeciętnej emerytury.

Aktualny stan prawny i potrzeba uchwalenia ustawy

Od dnia 1 marca 2008 kwota najniższej emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej wynosi 636,29 zł, a kwota renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 489,44 zł. Tak niewielkie środki nie tylko nie zapewniają dochodu pozwalającego na godne życie, ale nawet dochodu pozwalającego na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych.

Ponad 6% emerytur, prawie 13% rent rodzinnych, wypłacanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawie 30% rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz ponad 16% rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest wypłacanych w najniższej, ustawowo określonej wysokości. Najniższe świadczenia otrzymują także prawie wszyscy świadczeniobiorcy, uzyskujący świadczenia z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. W praktyce najniższe świadczenia wypłacane z FUS i KRUS otrzymuje więc obecnie prawie 2,5 mln. świadczeniobiorców.

Najniższe świadczenia wypłacane z FUS otrzymują głównie osoby o krótkim stażu ubezpieczeniowym. Zaledwie ok. 15% emerytów należących do tej grupy ma co najmniej 30. letni staż ubezpieczeniowy.

Ostatnie lata przynoszą znaczący wzrost płac oraz dochodów. Zdaniem posłów Lewicy utrzymujący się nadal wysoki wzrost gospodarczy pozwala na znaczniejsze uczestnictwo świadczeniobiorców - emerytów i rencistów - w podziale owoców rozwijającej się gospodarki. Proponowane rozwiązania, mają przede wszystkim na celu zmniejszenie skali ubóstwa w tej grupie społecznej. Jest to szczególnie ważne wobec znacznego wzrostu cen żywności i prądu, których udział w budżetach emerytów i rencistów jest znaczny. Dynamika cen towarów i usług konsumpcyjnych liczona w skali ostatniego roku była wyższa od notowanej odpowiednio przed rokiem. Najbardziej podniesiono ceny żywności i napojów bezalkoholowych oraz towarów i usług związanych z transportem i mieszkaniem.

Osoby pobierające najniższe świadczenia żyją w bardzo trudnych warunkach materialnych. Dlatego należy podwyższyć te świadczenia, co wpłynie na poprawę sytuacji życiowej świadczeniobiorców i pozwoli na lepsze życie.

Tylko w lutym br. ceny żywności i napojów bezalkoholowych wzrosły w skali miesiąca o 0,2% (wobec wzrostu w styczniu o 1,1%). Najbardziej podniesiono ceny owoców (o 3,0%). Wzrosły także ceny m.in. tłuszczów roślinnych (0,9%), pieczywa i produktów zbożowych (o 0,8%), warzyw (o 0,3%) oraz ryb i artykułów w grupie „mleko, sery i jaja" (po 0,2%). Ceny jaj podniesiono o 0,9%, mleka - o 0,3%. Opłaty w zakresie mieszkania w lutym, po wzroście o 1,8% w styczniu br., zwiększyły się o 1,7%.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że przeciętne realne renty i emerytury brutto, zarówno w systemie pracowniczym, jak i rolników indywidualnych zmniejszyły się w skali ostatniego roku.

Waloryzacja przeprowadzona po dwóch latach w marcu br., doprowadziła do wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych o 6,5%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w styczniu 2008 r. ukształtowało się na poziomie 2969,65 zł, tj. o 11,5% wyższym niż rok wcześniej.

Na czym mają polegać projektowane rozwiązania?

Projektowane rozwiązanie zmierza do wprowadzenia systemowej zasady, iż kwota minimalnego świadczenia będzie powiązana z wysokością przeciętnej emerytury. Kwota ta powinna być ustalana corocznie, z dniem 1 marca, na kolejne 12 miesięcy. Kwota najniższej emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej powinna być równa 50% przeciętnej emerytury wypłaconej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w IV kwartale poprzedniego roku. Kwota najniższej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy powinna wynosić, jak dotychczas, 75% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Taki model jest zbieżny z postulowaną przez wnioskodawcą od lat koncepcją dotyczącą systemu wynagrodzeń - polegającą na ukształtowaniu kwoty najniższego wynagrodzenia na poziomie 50% przeciętnego wynagrodzenia.

Prawo do uzyskania gwarancji minimalnej emerytury przysługuje, jeśli osoba ubezpieczona ma zaliczone co najmniej 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna) okresu składkowego i nieskładkowego.

Podwyższenie kwoty najniższej emerytury o ok. 100 zł w warunkach dnia dzisiejszego spowoduje, że najniższą emeryturę otrzymywałyby nie tylko osoby o tak krótkim stażu członkowskim, ale także osoby, które obecnie uzyskują świadczenia niewiele przewyższający te minimalne kwoty a które mają znacznie dłuższy staż ubezpieczeniowy. Może to dotyczyć osób, które pracowały bardzo długo, uzyskując jednak bardzo niskie wynagrodzenia (np. pracownicy wykonujący proste prace fizyczne, pracownicy działów od lat niedoinwestowanych jak oświata, kultura i służba zdrowia). Wnioskodawcy, uznając tego typu wyrównywanie, adresowane przede wszystkim do osób o krótkim stażu ubezpieczeniowym, za odbiegające od zasady sprawiedliwości społecznej, proponują koncepcję ustalanej indywidualnie kwoty minimalnego świadczenia. Istotą tego rozwiązania jest podwyższanie wspomnianego wskaźnika 50% o 1% za każde pełne 12 miesięcy okresu składkowego i nieskładkowego ponad określone ustawowe minimum stażu (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Przykładowo, oznacza to że minimalna emerytura dla kobiety posiadającej 35. letni okres składkowy i nieskładkowy (czyli o 15 lat przewyższający ustawowe minimum) musiałaby wynosić nie 50% lecz 65% przeciętnej emerytury.

Przewidywane skutki projektowanych rozwiązań

Społeczne skutki projektowanej ustawy są - zdaniem projektodawców - jednoznacznie pozytywne. Podtrzymuje ona zaufanie obywateli do Państwa, przeciwdziała groźbie bardzo poważnych konfliktów społecznych, umożliwia grupie pracowników wykonujących prace najbardziej wyniszczające organizm wcześniejsze przejście na emeryturę. Środki skierowane do najuboższych grup społecznych zostaną też na bieżąco przeznaczone na konsumpcję, co spowoduje znacznie silny efekt pobudzający dla gospodarki.

Skutki finansowe projektowanego rozwiązania są trudne do oceny. Mamy tu bowiem do czynienia z jednej strony z oczywistym wzrostem wydatków publicznych, spowodowanych koniecznością zwiększenia dotacji budżetowej do FUS i KRUS, z drugiej zaś efektem pobudzającym dla gospodarki. Zachowując zasadę daleko idącej ostrożności z punktu widzenia budżetu państwa i świadomie zaokrąglając „w górę" poszczególne składniki cząstkowe prognozowanego kosztu, można przewidywać że: