Czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego

Pytanie:

"Często słyszę o zasadzie, że dane postępowanie nie może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Co oznacza to pojęcie? "

Odpowiedź prawnika: Czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego

Przyjmuje się powszechnie, że łagodzeniu rygoryzmu przepisów prawnych i dostosowaniu ich do potrzeb
życia (do konkretnych okoliczności faktycznych) służą tzw. klauzule generalne, spośród których
szczególne znaczenie przypisuje się zasadom współżycia społecznego i społeczno-gospodarczemu
przeznaczeniu prawa. Klauzule generalne nie są zaliczane do norm ściśle prawnych, lecz określane
są w zasadzie pojęciem norm społecznych, zawierających reguły postępowania między ludźmi.
Nie jest to określenie ścisłe, oddaje jednak ich istotę i stosunek do norm prawnych ujętych w
konkretnych przepisach (por. Dmowski Stanisław [w:] Dmowski Stanisław, Rudnicki Stanisław -
Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna. Warszawa 2009 Wydawnictwo
Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss. 556).

Korzystanie z zasad wymienionych w art. 5 k.c. stanowi istotne narzędzie w rękach osób
stosujących prawo. Przy przyjmowaniu nadużycia prawa należy zachować szczególną ostrożność.
Organ (sąd), uznając sprzeczność żądania osoby powołującej się na prawo podmiotowe z
zasadami współżycia społecznego czy też społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa,
powinien w każdym wypadku ustalić, na czym ona polega (jaka konkretnie zasada została
naruszona i dlaczego). Aby nie stać w konflikcie z innymi zasadami, przede wszystkim z zasadami
praworządności, demokratycznego państwa prawa, a także pewności obrotu w życiu
gospodarczym. Przegląd orzecznictwa z ostatnich lat wskazuje na to, iż Sąd Najwyższy art. 5 k.c.
rzeczywiście stosuje jedynie w wypadkach wyjątkowych. Jako przykład może służyć wyrok z 14
października 1998 r. (II CKN 928/97, Lexpolonica nr 334401, OSNC 4/99, poz. 75), w którym
Sąd Najwyższy podkreślił, że sąd nie może powołać się ogólnie na nieokreślone zasady
współżycia, lecz powinien wskazać konkretnie, jaka z przyjętych w społeczeństwie zasad
współżycia społecznego została naruszona (por. Dmowski Stanisław - op. cit.).
Z art. 5 k.c. nie wynika, aby jego stosowanie było w pewnym określonym rodzaju spraw
cywilnych wyłączone. Taki wniosek wynika też z faktu, że omawiany przepis, będąc normą
ogólną, nie precyzuje, co należy rozumieć przez zasady współżycia społecznego czy też
społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa. Stosowanie art. 5 k.c. więc może wchodzić w grę
w każdym wypadku, gdy w świetle oceny określonego stanu faktycznego, przy uwzględnieniu
treści konkretnej normy prawnej włącznie z jej celem, można mówić o tym, iż korzystanie przez
osobę zainteresowaną z przysługującego mu prawa podmiotowego pozostaje w sprzeczności z
określonymi w nim zasadami. Tak więc również w Pana przypadku strona może skorzystać z tego
roszczenia.

Przy stosowaniu tego przepisu trzeba mieć przy tym na względzie dwie zasadnicze okoliczności,
które zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie nie budzą wątpliwości:

- domniemanie, iż korzystający ze swego prawa czyni to w sposób zgodny z zasadami
współżycia społecznego (ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa);
- regulowanie stanu faktycznego zgodnie z prawem nie narusza (poza wypadkami
wyjątkowymi) klauzul przewidzianych w art. 5 k.c..

W takim wypadku sąd będzie mógł (a właściwie będzie zobowiązany w razie podniesienia
odpowiedniego zarzutu) rozstrzygnąć nie tylko o tym, czy cel skorzystania z zarzutu
przedawnienia nie sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego, ale w razie zajęcia
negatywnego stanowiska w tej kwestii, także o tym, czy powód - korzystając z roszczenia - nie
nadużywa prawa podmiotowego, a więc, czy nie korzysta z niego w sposób sprzeczny z zasadami
określonymi w art. 5 k.c. Z powyższych domniemań wynika, iż korzystający z prawa
podmiotowego postępuje zgodnie z zasadami współżycia społecznego (ze społecznogospodarczym
przeznaczeniem prawa). Zatem ciężar dowodu istnienia okoliczności faktycznych
uzasadniających ten zarzut spoczywa na tym, kto ten zarzut podnosi. W myśl ogólnych zasad
przytaczanego roszczenia, nie będzie on musiał przytaczać argumentów prawnych, lecz jedynie
wskazać fakty uzasadniające podniesiony zarzut. Sąd bowiem jest obowiązany dokonać w każdej
sprawie oceny, w świetle ustaleń faktycznych poczynionych w toku postępowania dowodowego,
czy korzystanie przez konkretną osobę z przysługującego jej prawa podmiotowego nie stanowi
nadużycia tego prawa. W kwestii tej Sąd Najwyższy wyraził następujący pogląd: „Domniemanie
przemawia za tym, że ten, kto korzysta ze swego prawa, czyni to w sposób zgodny z zasadami
współżycia społecznego. Dopiero istnienie szczególnych okoliczności może domniemanie to
obalić i pozwolić na zakwalifikowanie określonego zachowania, jako nadużycia prawa, nie
zasługującego na poparcie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego" (orz. SN z 7 grudnia
1965 r., III CR 278/65, Lexpolonica nr 314843, OSNCP 7-8/66, poz. 130).

Sąd Najwyższy (w wyroku z 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97), wyraził ponadto pogląd, że:
„Ujemne następstwa niestarannego działania strony, wobec której uprawniony wykonuje swoje
prawo, nie mogą być usuwane przez zastosowanie art. 5 k.c.", a także: „Unormowanie art. 5 k.c.
ma charakter całkowicie wyjątkowy, przełamuje bowiem zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe
korzystają z ochrony prawnej. Jej odmowa musi być zatem uzasadniona faktem zachodzenia
okoliczności rażących i nieakceptowanych ze względów aksjologicznych ewentualnie
teleologicznych (celowościowych - przyp. red.)". W aktualnym orzecznictwie występuje wyraźna
tendencja do powściągliwego stosowania art. 5 k.c., gdyż „zbyt szerokie i liberalne stosowanie
konstrukcji nadużycia prawa musi prowadzić do podważenia pewności obrotu" (z glosy A.
Szpunara do ww. orzeczenia).


Michał Włodarczyk

Radca prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika