Zakaz zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną

Jak kodeks pracy charakteryzuje stosunek pracy?

W art. 22 Kodeksu pracy w § 1 stwierdzono, że przez nawiÄ…zanie stosunku pracy pracownik zobowiÄ…zuje siÄ™ do wykonywania pracy okreÅ›lonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcÄ™, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do wymienionego artykuÅ‚u 22 dodany jest także § 1[2], który stanowi, że nie jest dopuszczalne zastÄ…pienie umowy o pracÄ™ umowÄ… cywilnoprawnÄ… przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, okreÅ›lonych w cytowanym wczeÅ›niej § 1. Oznacza to, że pracodawca nie może zatrudnić pracownika na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia, umowÄ… o dzieÅ‚o), jeżeli treść takiej umowy bÄ™dzie zbieżna z warunkami wykonywania pracy okreÅ›lonymi w kodeksie pracy. Ustawodawca poprzez wprowadzenie tego przepisu podkreÅ›liÅ‚ jedynie wagÄ™ już istniejÄ…cego przepisu art. 22 § 1[1], który stanowi, że zatrudnienie w warunkach okreÅ›lonych jako nawiÄ…zanie stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie tegoż wÅ‚aÅ›nie stosunku pracy, bez wzglÄ™du na nazwÄ™ zawartej przez strony umowy.

Niezależnie od tego, jak będzie się więc nazywać umowa, to nie nazwa (umowa o dzieło, umowa zlecenia, umowa o pracę) decyduje o rodzaju stosunku prawnego lecz jego treść. Warto więc zwrócić uwagę, czy zwierając umowę cywilnoprawną (dzieło, zlecenie) nie nawiązujemy rzeczywiście stosunku pracy, który wiąże się z szerszymi zobowiązaniami pracodawcy wobec zatrudnionego i urzędów.

Oczywiście zatrudnienie i wykonywanie pracy nie musi mieć charakteru pracowniczego. Praca może więc być wykonywana także na podstawie umowy cywilnoprawnej - ważne aby nie dopuszczać do zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi. Zatrudnienie na umowę o pracę wiąże się bowiem z obowiązkiem ubezpieczenia pracownika. Inaczej uregulowana jest także odpowiedzialność za wykonaną pracę (usługę, dzieło), odmienne regulacje obowiązują także w przypadku odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu pracy. W przypadku umowy pracowniczej odpowiedzialność wobec osoby trzeciej spoczywa głównie na pracodawcy (pracownik odpowiada względem pracodawcy).

Jakie kaluzule w umowie wskazujÄ… na jej cywilnoprawny charakter?

Istnieją pewne zapisy, które determinują cywilnoprawny charakter umowy. Jeśli w umowie znajdzie się zapis o tym, że usługa może zostać wykonana zastępczo przez inną osobą, czy też podkreślone zostanie, że usługa wykonywana jest samodzielnie, bez nadzoru (nie będzie wykonywana w określonych godzinach, w określonym miejscu itp.) - wówczas można domniemywać, że mamy do czynienia z umową o świadczenie usług a nie umową o pracę.

Oczywiście pewne zapisy charakterystyczne dla umowy o pracę będą mogły stanowić treść umowy cywilnoprawnej - podporządkowanie czy wymóg osobistego świadczenia, w przypadku umowy o dzieło czy zlecenia. W takiej sytuacji uznanie danej umowy za umowę o pracę/umowę cywilnoprawną będzie ropatrywane z punktu widzenia innych cech charakteryzujących poszczególne umowy.

  • W wyroku SN z 18 czerwca 1998 r. (I PKN 191/98), stwierdzono, że jeÅ›li umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracÄ™ i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. Przy kwalifikacji prawnej umowy należy uwzglÄ™dniać okolicznoÅ›ci istniejÄ…ce w chwili jej zawierania.

Z orzecznictwa sÄ…dowego

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w sprawach budzących wątpliwości, jak rozróżnić umowę o pracę od umowy cywilnoprawnej. Poniżej, najważniejsze orzeczenia SN w poruszanej materii.

  • WedÅ‚ug wyroku SN z 2 grudnia 1975 r. ( I PRN 42/75), zakwalifikowaniu umowy o Å›wiadczenie usÅ‚ug jako umowy o pracÄ™ nie stojÄ… na przeszkodzie ani nazwa umowy okreÅ›lajÄ…ca jÄ… jako umowÄ™ cywilnoprawnÄ…, ani też postanowienia umowy, wskazujÄ…ce na charakter stosunku cywilnoprawnego. O takim zakwalifikowaniu decyduje jedynie sposób wykonywania umowy, a w szczególnoÅ›ci realizowanie przez strony - nawet wbrew postanowieniom zawartej umowy - tych cech, które charakteryzujÄ… umowÄ™ o pracÄ™ i odróżniajÄ… tÄ™ umowÄ™ od innych umów o Å›wiadczenie usÅ‚ug. NiezbÄ™dnym warunkiem do zakwalifikowania umowy o Å›wiadczenie usÅ‚ug jako umowy o pracÄ™ jest ustalenie, że cechy istotne dla umowy o pracÄ™ majÄ… charakter przeważajÄ…cy. Do tych cech należy przede wszystkim podporzÄ…dkowanie pracownika, wymóg osobistego Å›wiadczenia pracy oraz obciążanie podmiotu zatrudniajÄ…cego ryzykiem prowadzenia zakÅ‚adu pracy. 
  • Zgodnie z wyrokiem SN z 2 wrzeÅ›nia 1998 r., (I PKN 293/98), jeżeli w stosunku prawnym nie przeważajÄ… cechy stosunku pracy, to o jego charakterze przesÄ…dza nazwa i sposób realizacji zobowiÄ…zania.
  • W wyroku z dnia 16 grudnia 1998 r., (II UKN 392/98), SÄ…d Najwyższy wskazaÅ‚, że zatrudnianie na podstawie umów o dzieÅ‚o pracowników poza podstawowym czasem pracy przy pracach tego samego rodzaju, co objÄ™te stosunkami pracy, stanowi obejÅ›cie przepisów dotyczÄ…cych podlegania systemowi pracowniczych ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych.
  • Wyrok z dnia 7 wrzeÅ›nia 1999 r. ( I PKN 277/99): podporzÄ…dkowanie pracownika (art. 22 § 1 k.p.) może polegać na okreÅ›leniu przez pracodawcÄ™ czasu pracy i wyznaczeniu zadaÅ„, natomiast co do sposobu ich realizacji pracownik ma pewien zakres swobody, zwÅ‚aszcza gdy wykonuje zawód twórczy.
  • W wyroku SN z 15 października 1999 r. (I PKN 307/99) SN stwierdziÅ‚, że przy ocenie charakteru stosunku prawnego Å‚Ä…czÄ…cego strony (umowa o pracÄ™, umowa zlecenia) należy uwzglÄ™dniać specyfikÄ™ funkcjonowania podmiotu zatrudniajÄ…cego. Umowa zlecenia z reguÅ‚y okreÅ›la rodzaj wykonywanych czynnoÅ›ci i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecajÄ…cego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynnoÅ›ci zlecanych na bieżąco. 
  • WedÅ‚ug orzeczenia SÄ…du Najwyższego z dnia  5 grudnia 2000 r. (I PKN 133/00), okreÅ›lenie godzinowej stawki wynagrodzenia nie przesÄ…dza o tym, że strony Å‚Ä…czyÅ‚a umowa o pracÄ™.
  • Z wyroku z 14 lutego 2002 r. (I PKN 876/00) wynika, że w razie wykonywania na rzecz pracodawcy kilku rodzajów pracy podporzÄ…dkowanej należy domniemywać, że strony Å‚Ä…czy jeden stosunek pracy.
  • W orzeczeniu z 23 lutego 2005 r. (III UK 200/04) SÄ…d Najwyższy wskazaÅ‚, że ZakÅ‚ad UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych jest uprawniony do zbadania ważnoÅ›ci umowy o pracÄ™ w celu stwierdzenia objÄ™cia ubezpieczeniem spoÅ‚ecznym pracowników.
  • Z orzeczenia SÄ…du Najwyższego z dnia  25 listopada 2005 r. (I UK 68/05) wynika, że wykonywanie takich samych czynnoÅ›ci może wystÄ™pować w ramach umowy o pracÄ™ i umowy cywilnoprawnej. CechÄ… umowy o pracÄ™ nie jest pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, bo to może wystÄ™pować też w umowach cywilnoprawnych, lecz wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy (pracy podporzÄ…dkowanej). Ta cecha ma charakter konstrukcyjny dla istnienia stosunku pracy.
  • W postanowieniu z 11 października 2007 r. (III UK 70/07), SN wskazaÅ‚, że rodzaj i zakres podporzÄ…dkowania pracownika w stosunku pracy może być różny w zależnoÅ›ci od peÅ‚nionej funkcji (stanowiska). W przypadku osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych i zarzÄ…dczych pracodawca ma prawo oczekiwać ich aktywnoÅ›ci w zakresie sposobu peÅ‚nienia pracy, co jednak nie zmienia tego, że pracujÄ… one w warunkach podporzÄ…dkowania w rozumieniu art. 22 k.p., gdyż sÄ… zwiÄ…zane reguÅ‚ami organizacji i funkcjonowania zakÅ‚adu pracy. 
  • Z orzeczenia SN z 10 marca 2010 r., (II UK 363/09) wynika, że zawodowy kontrakt na profesjonalne uprawianie piÅ‚ki nożnej jest nienazwanÄ… umowÄ… o Å›wiadczenie konkretnych usÅ‚ug, do której stosuje siÄ™ przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.) - kwestia ta nadal jednak jest sporna w doktrynie.

Podstawa prawna:

  • Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. 1998 r. Nr 21, poz. 94).


Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

  • izabela 2011-12-01 11:05:00

    czy w przypadku rozwiązania umowy cywilno -prawnej przez pracodawcę po 2 latach pracy na takąż umowę przysługuje pracownikowi świadectwo pracy


Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika