Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie Prawa upadłościowego i naprawczego

Biorąc pod uwagę jedynie podstawową przyczynę orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, w niniejszym opracowaniu skupiam się jedynie na wskazaniu podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku o upadłość. Na wstępie określić należy krąg osób uprawnionych z mocy ustawy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz ustalić moment, w którym zobowiązanie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstało. Podkreślić należy, że tylko wobec niektórych osób z kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, możliwe jest orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Wskazać należy, że uprawnionymi do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest dłużnik oraz jego wierzyciele. W odniesieniu do wierzycieli nie można twierdzić, że są oni zobowiązani do złożenia wniosku, gdyż są jedynie uprawnieni do jego złożenia. Najczęściej wierzyciele składają wnioski o ogłoszenie upadłości chcąc zmusić dłużnika do zapłaty należności. Tak więc sankcje w postaci orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej będą stosowane jedynie wobec dłużnika lub jego reprezentanta, którzy nie wykonali obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 2 tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości.

Tak szeroki zakres zobowiązanych do złożenia wniosku obejmuje m.in. członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej czy spółdzielni, likwidatorów i prokurentów. Każdy z wymienionych podmiotów może podlegać odpowiedzialności, jednakże przy orzekaniu zakazu sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (uchwała SN z dnia 24.02.2005 r., III CZP 87/04, OSNC Nr 2/2006, poz. 19). Tak więc w przypadku wielości osób, którym zarzuca się winę w rozumieniu art. 373 Pr. up. i n. możność pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji podlega zawsze rozważeniu w sposób zindywidualizowany. Przedmiotem badania i oceny sądu jest kwestia jakie obowiązki ciążyły na każdej z nich oraz czy zachowanie każdej z nich wyczerpuje przesłanki przewidziane w pkt 1-4 art. 373 Pr. up. i n. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2007 r., I CSK 460/06). Może się bowiem okazać, że zarówno gdy obowiązki kilku osób były różne, jak i gdy obowiązki te były takie same, sankcja w postaci pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej powinna dotknąć wszystkie osoby, ale może się też okazać, że powinna dotyczyć tylko niektórych z nich.

Sąd może pozbawić osobę prowadzącą działalność gospodarczą na własny rachunek bądź reprezentanta osoby prawnej prawa prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia określonych funkcji w obrocie gospodarczym jeżeli w terminie dwóch tygodni od powstania przyczyny nie złoży on wniosku o ogłoszenie upadłości. Sankcje orzeczone na podstawie Prawa upadłościowego obejmują:

1. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, tj. takiej działalności, w której zarówno korzyści jak i ciężary dotyczą bezpośrednio osoby fizycznej, która ją prowadzi (tak uchwała SN z dnia 18.06.1991 r., sygn. akt III CZp 40/91, OSN 1992, Nr 2 poz. 17). Zakaz ten nie dotyczy jednak członkowstwa w spółkach kapitałowych (czyli w spółkach z o.o. i akcyjnych), aczkolwiek według orzecznictwa, posiadanie udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych nie jest prowadzeniem działalności na własny rachunek;

2. zakaz pełnienia funkcji reprezentanta przedsiębiorców, tj. zakaz wchodzenia w skład organów uprawnionych do składania oświadczeń woli w imieniu przedsiębiorcy. W praktyce najczęściej zakaz ten dotyczy sprawowania funkcji dyrektora przedsiębiorstwa państwowego lub członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej;

3. zakaz pełnienia funkcji pełnomocnika wszelkiego typu przedsiębiorców, tj. działającego na podstawie pełnomocnictwa udzielonego wg prawa cywilnego, w tym także prokury;

4. zakaz pełnienia funkcji kontrolnych w strukturze przedsiębiorcy - odnosi się jedynie do członkowstwa w radzie nadzorczej lub komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółdzielni.

Sąd również może orzec powyższy zakaz w stosunku do osoby wobec której:

1. już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;

2. ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

Pamiętać należy, że sąd nie orzeka wybiórczo w/w zakazów, lecz orzeka zawsze łącznie o zakazie prowadzenia przez daną osobę działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji oraz stowarzyszeniu. Tym samym dłużnik musi zawsze liczyć się z tym, że wszystkie te zakazy zostaną orzeczone wobec niego jednocześnie. Orzeczenie tych zakazów przez sąd może nastąpić na okres od 3 do 10 lat. O ostatecznym czasie, na jaki dana osoba zostanie pozbawiona praw, decyduje sąd.

Zgodnie z art. 377 Pr. up. i .n., nie orzeka się zakazu prowadzenia działalności, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 Pr. up. i. n., a gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości - od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. Tak wiec jedynie prawidłowe, we właściwej formie i w odpowiednim terminie złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości może uchronić osobę zobowiązaną z ramienia zadłużonej firmy przed orzeczeniem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. W judykaturze podkreśla się, że roczny termin do wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu działalności gospodarczej biegnie od dnia, w którym dłużnik był obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości tylko wtedy, gdy nie został on złożony. Po jego złożeniu, roczny termin wynikający z art. 377 Pr. up. i n. biegnie od daty zakończenia postępowania upadłościowego.

Informacja o orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest jawna. W rejestrze dłużników niewypłacalnych prowadzonym przez Krajowy Rejestr Sądowy, umieszcza się z urzędu dane osoby, które przez sąd upadłościowy zostały pozbawione prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym lub spółdzielni albo fundacji lub stowarzyszeniu.

Konsekwencją orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest więc fakt, że osoba, w stosunku do której zakaz niniejszy orzeczono, została pozbawiona możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, a działanie wbrew orzeczonemu zakazowi będzie działaniem nielegalnym i sprzecznym z prawem. Co więcej, gdyby osoba, wobec której orzeczono zakaz, chciała rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej lub zawiązać spółkę albo też zostać pełnomocnikiem czy członkiem zarządu, sąd lub organ ewidencyjny zobowiązany jest do odmowy dokonania odpowiedniego wpisu do rejestru lub ewidencji.

Warto pamiętać, że postępowanie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wszczyna się wyłącznie na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, a także Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Sąd wydaje postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy i nie jest związany wnioskiem, o którym mowa w art. 373 pr. up. i n. (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2007 r., sygn. akt III CSK 45/07). Prawomocne oddalenie wniosku wierzyciela o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie pozbawia innego wierzyciela, który nie brał jednak udziału w tym postępowaniu, możliwości wystąpienia z takim wnioskiem (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007 r., sygn. akt II CSK 314/06).

Autor: Agnieszka Kitler, Prawnik EGB Investments SA

www.egb.pl