Problem rozstrzygania spraw własności przemysłowej przez sądownictwo powszechne i administracyjne, a idea powstania Sądu Własności Przemysłowej

Obecnie, stopniowo odzyskujemy swoją utraconą i zarazem należną nam pozycję narodu innowacyjnego. Potwierdzeniem tychże słów są osiągnięcia jakie na przestrzeni lat uzyskały polskie zespoły badawcze. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje wynalazek z 2001 roku opracowany pod kierownictwem prof. Sylwestra Porowskiego[1] a mianowicie niebieski laser wykonany na bazie wysokociśnieniowej syntezie azotku galu, który ma zastosowanie w m.in. w optycznym zapisie informacji a także w walce z nowotworami.

Wymogiem stawianym obecnie państwom jest dążenie do dynamicznego ich rozwoju w dobie nowej epoki określanej mianem postindustrialnej czy też postmodernizmu, a oprócz tego kształtowania się społeczeństwa informacyjnego (masowego). Wyrazem tego jest przede wszystkim konieczność większej dbałości o ochronę twórców przed przywłaszczaniem ich pomysłów.

Wedle obecnych badań nad stanem polskiej przedsiębiorczości, patentowanie wynalazków przez podmioty indywidualne w Urzędzie Patentowym RP (dalej UP RP) od kilkudziesięciu lat osiąga niski poziom[2]. Podobnie jest z procentem patentowanych wynalazków przez podmioty gospodarcze, który podobnie systematycznie maleje: w 2005 roku wyniósł 31,4% a w 2009 - 24,1%[3].

Przyczyn dla których borykamy się z niską frekwencją zgłaszania wynalazków do opatentowania jest kilka, a wśród nich m.in.  stopniowa degradacja szkolnictwa spychająca je w rankingach do pozycji biernego uczestnika w dokonywanej na jego oczach rewolucji technologicznej, a której czołowymi graczami stały się takie państwa jak USA, Niemcy czy Francja.

W pracy zajmę się problemem dotyczącym konieczności powołania wyspecjalizowanego Sądu Własności Przemysłowej (dalej SWP) w Sądzie Okręgowym w Warszawie (obecnie znajduje się w nim wydział Sądu Znaków i Wzorów Wspólnotowych). Od lat w nauce postuluje się powołanie wyżej wymienionej instytucji, gdyż jak podkreśla się pozwoliłoby to m.in. właśnie na poprawę statystyk związanych ze zgłaszaniem wynalazków do opatentowania.

W znacznej mierze sięgnięto w niej do opracowanej na zlecenie Ministerstwa Gospodarki analizy[4], której autorem jest prof. Michał du Vall z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nadmienię, iż jest on zarazem zwolennikiem pomysłu powstania wyżej podanego sądu. Istnieje potrzeba wzmocnienia podstaw normatywnych w niezbędne do ich realizacji instrumenty instytucjonalne.

Poza zmianami instytucjonalnymi podnosi się także zarzuty w stosunku do obecnie obowiązującej ustawy o Prawie Własności Przemysłowej z 2003 roku[5] (dalej p.w.p.), część badaczy wysuwa koncepcje zmian, tj. wprowadzenie instytucji tymczasowej ochrony, karalność podżegaczy i pomocników naruszających patent.

Upływ czasu a wraz z nim radykalne zmiany jakie się zaszły w ostatnich latach i których apogeum były rewolucyjne zmiany, zmusiły nowe władze do zupełnie odmiennego od wcześniejszego podejścia do kwestii ochrony praw wynalazcy a w tym jego pomysłu. Transformacja gospodarki, musiała być przeprowadzona pod czujnym okiem państwa. Słusznie zawarł w swych rozważaniach dotyczących tejże materii prof. Roman Milewski, iż (...) potrzebna jest duża rola państwa w okresie przejściowym po to, aby było możliwe jej zdecydowane ograniczenie w przyszłości[6]. Ponadto należy zauważyć, iż kwestia przeobrażeń polskiej gospodarki w tamtym okresie i podjęte przez władze działania do dnia dzisiejszego budzą kontrowersje oraz polemiki zwłaszcza pomiędzy naukowcami.

W pełni demokratycznym państwie jego reprezentanci ustanowili w Konstytucji z 1997 roku następujące treści dotyczące problematyki poruszanej w pracy w następujących artykułach: art. 20 normuje, iż Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej (...) stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP oraz art. 68 ust. 2 Własność, inne prawa majątkowe (...) podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej i kolejny ustęp Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

O znaczeniu jakie nadali poszczególnym kategoriom praw i obowiązków twórcy ostatecznego kształtu obowiązującej Konstytucji, swe zdanie wyraził prof. Jarosław Matwiejuk piastujący jednocześnie urząd posła w następujących słowach, że Uregulowanie wolności i praw człowieka oraz obywatela jest dość obszerne i szczegółowe. Stawia to polską ustawę zasadniczą w rzędzie aktów konstytucyjnych przywiązujących do tej materii największą uwagę[7].

Należy zauważyć w tym miejscu, iż w świetle obowiązującego prawa za przedsiębiorstwo uważa się wedle art. 55 Kodeksu Cywilnego[8] zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmujące w szczególności: (...) 6) patenty i inne prawa własności przemysłowej. Natomiast problematyka dotycząca patentowania wynalazków uregulowana została w całości w dziale II ustawy p.w.p.

Kluczowym stało się w związku z powstaniem wolnego rynku dla rodzimych inwestorów to, ażeby zgłaszając wynalazki do opatentowania uzyskali oni dla nich ochronę prawną, a zwłaszcza zaś skuteczne zabezpieczenie praw ich odkrywców na wypadek potencjalnego zagrożenia wywołanego bezprawnym użyciem patentu przez konkurencję.

Systematyczny wzrost poziomu dochodowości przedsiębiorstw do którego przyczynia się bezsprzecznie opatentowywanie wynalazków, pozwoli w ogólności na przyśpieszenie procesu postępu technicznego naszego kraju i możliwie jak najszybszego doścignięcia chociażby częściowego poziomu gospodarek światowych.

Obowiązki jakie spoczęły na nowych elitach rządzących nie mogły i nadal nie mogą opierać się wyłącznie na wprowadzaniu w życie aktów prawnych regulujących określoną problematykę, które to będą następnie stanowić tylko martwe postulaty.

Profesor Michał du Vall postuluje przy idei dotyczącej powołania odrębnego sądu dla materii własności przemysłowej kilka istotnych zmian, które wymagają ich szczegółowego omówienia. Jak wskazuje autor nie jest możliwym w obecnym stanie prawnym doprowadzenie do powstania owego sądu. Dokonanie czynności tejże uniemożliwiają przepisy prawne zawarte w rozdziale VIII pod tytułem Sądy i Trybunały, w których to ustawodawca enumeratywnie wskazał sądy jakie sprawują w Polsce wymiar sprawiedliwości. I choć szansa na zmianę Konstytucji jest niewielka (na chwilę obecną) to nie wyklucza to możliwości podjęcia się powołania SWP w przyszłości.

Warto zawrzeć, iż są państwa w których takowe sądy działają. Możemy się z nimi spotkać np. w Szwajcarii – rolę pełni tam Sąd Handlowy w Zurichu czy w Wielkiej Brytanii – w której istnieją dwa sądy wyspecjalizowane: Sąd Patentowy i Patent Country Court (sąd dla małych i średnich przedsiębiorstw). Jeśli jednak nie zostały w nich powołane odrębne sądy to co do zasady w sądownictwie np. w sądach okręgowych istnieją podobnie jak w Polsce specjalne wydziały zajmujące się tą materią z tą różnicą, że w ich składzie zasiadają osoby z wiedzą tak prawniczą jak i techniczną (Włochy, Finlandia, Szwecja).

            Koncepcja strukturalna tejże instytucji podlegałaby pewnym modyfikacjom i odbiegałaby w pewnych kwestiach od obecnego wymiaru sprawiedliwości a zaowocowałaby m.in. szybkością i przewidywalnością postępowań. W stosunku do tego ostatniego należy nadmienić, że w ostatnich latach zdarzały się błędne orzeczenia w sprawach dotyczących własności przemysłowej.

Reasumując powyższe wywody należałoby po pierwsze ustalić, że kryterium doboru składu sądu byłoby odpowiednie wykształcenie (w tym przypadku oczywiście prawnicze i techniczne). Jak trafnie wskazuje du Vall niemożliwym byłoby obecnie obsadzenie wedle tego wymogu SWP. Zatem istniałaby konieczność zatrudnienia byłych ekspertów UP RP.      Kolejnym wymogiem byłoby wprowadzenie ławników spośród rzeczników patentowych, przeznaczonych wyłącznie do orzekania w sprawach z zakresu własności przemysłowej. Podobna konstrukcja w sądownictwie polskim nie byłaby niczym obcym, gdyż podobne rozwiązanie zostało wprowadzone w życie w sądach pracy, a kandydatów zgłaszałyby dwie instytucje: Urząd Patentowy RP oraz Polska Izba Rzeczników.

Wprowadzenie powyższych koncepcji przyczyniłoby się do zmiany istniejącego dualizmu w zakresie rozpoznawania spraw w omawianej materii. Ponadto zmniejszyłoby to koszty związane z powoływaniem przez strony biegłego i tych dotyczących dojazdów. Mając na uwadze obciążenie wymiaru sprawiedliwości istnieje szansa odciążenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie i sądownictwa powszechnego (rozpoznającego sprawy cywilne).

Jak zauważył du Vall przy tych ostatnich powstaje przy nich ponadto problem, a mianowicie czy w zakres ich właściwości podlegają wszystkie sprawy dotyczące przedmiotów chronionych na podstawie p.w.p., czy tylko sprawy o ochronę praw wyłącznych. I najważniejszy argument (...) jeśli sąd będzie kompetentny do oceny wynalazków, niewątpliwie będzie także kompetentny do rozpoznania wszelkich pozostałych spraw z zakresu ochrony własności przemysłowej.

W związku z tym, że jesteśmy państwem które stosunkowo niedawno odzyskało pełną niepodległość i suwerenność, a także z uwagi na fakt że dopiero siedem lat temu staliśmy się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, musimy w szczególności skupić się na takich regulacjach prawnych w prawie patentowym krajowego porządku prawnego, które pozwolą na zwiększenie liczby rejestrowanych wynalazków do opatentowania i będą podlegały skutecznej ochronie prawnej.

Jednakże, aby mogło się to wszystko dokonać niezbędnymi są oprócz wielu wyrzeczeń i poświęceń wkładem każdego obywatela, także - jak wcześniej nadmieniałam - kreująca i motywująca działalność państwa zmierzająca m.in. do budowania modelu społeczeństwa obywatelskiego zdolnego z poświęceniem współdziałać w celu doprowadzenia do zmian tak w jego mentalności w kwestii przestrzegania praw wynalazcy jak i powoływania do życia odpowiednich instytucji (w tym ustanawiania aktów prawnych skutecznie wdrażanych i przestrzeganych w praktyce) oraz wynagradzania indywidualnych sukcesów osób przyczyniających się do rozpoznawania i następnie utrwalania wyobrażenia o Rzeczpospolitej jako o kraju posiadającym istotne wartości w szczególności w rozwoju w dziedzinie nowych technologii.

Autor: Karolina Rusin

[1]              Sylwester Porowski – ur. 1938r. fizyk, profesor i dyrektor Instytutu Wysokich Ciśnień PAN, laureat nagrody Prezydenta RP za najlepszy wynalazek przyznanej w 2002r.

[2]              Wedle statystyk w kolejno podanych latach liczba udzielonych patentów przedstawiała się następująco: 1980r. - 7698 wynalazków, 1985r. - 4467 wynalazków, 1990 – 3647, 1995r.  – 2608. Zob. R. Choromański, K. Makowska, Alamanach wiedzy powszechnej, Warszawa 1998, s. 713. W kolejnych: 2000r. – 939, 2005r. – 1054, 2009r. – 1536. Zob. Główny Urząd Statystyczny, Mały Rocznik Statystyczny 2010, rozdz. XII, s. 298-99.

[3]              Tamże.

[4]              M. du Vall, Analiza aspektów gospodarczych i warunków prawno-organizacyjnych w zakresie rozwiązań dotyczących utworzenia Sądu Własności Przemysłowej, Kraków 2007.

[5]              Dz. U. RP 2003, nr 119, poz. 1117 ze zm.

[6]              R. Milewski (red.), Podstawy ekonomii [w:] Rola państwa w gospodarce, rozdz. X, Warszawa 2002, s. 412.

[7]              J. Matwiejuk, Konstytucyjne wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, rozdz. V, [w:] Prawo konstytucyjne, red. M. Grzybowski, Białystok 2009, s. 102.

[8]              Dz. U. RP 1964, nr 16, poz. 93 ze zm.