Spółka Cywilna

10.1.2013

Sytuacja faktyczna

Prowadzimy z żoną działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej. Chcemy darować synowi 20 % udziałów w spółce – każde z nas po 10 %. Spółka posiada towary, środki trwałe, lokal handlowy, wierzytelności i niewiele należności. Jakich czynności trzeba dokonać - odnośnie wyceny firmy?

Podstawa prawna

Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie przepisów:

ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej k.c.),
ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm., dalej k.s.h.)

z uwzględnieniem stanowiska doktryny i orzecznictwa sądowego.

Opinia prawna

W zakresie opisanej sytuacji faktycznej oraz zadanych pytań należy w pierwszej kolejności rozważyć czy możliwe jest dokonanie darowizny udziałów w spółce cywilnej. W razie pozytywnej odpowiedzi należy rozważyć jakie są możliwe sposoby wyceny przedmiotu darowizny. W razie natomiast odpowiedzi negatywnej w kwestii możliwości przekazania udziałów w spółce cywilnej w drodze darowizny należy rozważyć alternatywne sposoby osiągnięcia zamierzonego celu, tj. ustanowienia syna trzecim wspólnikiem spółki cywilnej z udziałem 20%.

W pierwszej kolejności konieczne jest przybliżenie regulacji prawnych spółki cywilnej oraz nakreślenie jej charakteru prawnego. Jest to niezbędne dla wyjaśnienia rozumienia pojęcia „udział wspólnika w spółce cywilnej”.

W prawie polskim występują trzy rodzaje podmiotów prawa: osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (tzw. ułomne osoby prawne). Osobami prawnymi są dla przykładu spółki kapitałowe (sp. z o.o. i S.A.) – por. 12 kodeksu spółek handlowych. w zw. z art. 33 k.c. Przykładem tzw. ułomnych osób prawnych są spółki osobowe prawa handlowego – por. art. 8 w zw. z art. 33¹ k.c.

Spółka cywilna nie należy do żadnej z ww. kategorii podmiotów. Przepisy regulujące spółkę cywilną (art. 860-875 k.c.) zostały umieszczone w Księdze trzeciej Kodeksu cywilnego – Zobowiązania. Wśród tych przepisów nie znajduje się żaden przepis przyznający tej spółce cywilnej osobowość prawną czy zdolność prawną. Należy zatem uznać, że spółka cywilna jest jedynie umową – stosunkiem zobowiązaniowym (podobnie jak umowa najmu, dzierżawy czy sprzedaży). Spółka cywilna nie jest zatem odrębnym od jej wspólników podmiotem prawa jak w przypadku spółek prawa handlowego. Zobowiązania zawierane przez wspólników spółki cywilnej obciążają zatem nie samą spółkę, ale wszystkich wspólników i to solidarnie. Spółka jest stosunkiem prawnym powstałym na podstawie umowy, przez którą jej strony, czyli wspólnicy, zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Jego źródłem jest umowa obligacyjna, która wywołuje również skutki z zakresu prawa rzeczowego. Jest to specyficzny stosunek prawny, gdyż jego podmioty tworzą rodzaj korporacji, stanowią grupę osób współdziałających dla osiągnięcia zamierzonego - wspólnego dla wszystkich celu. Strony wiąże więc tożsamość interesów, których zaspokojeniu ma służyć spółka. Różni to stosunek prawny spółki od innych stosunków obligacyjnych, w których umowa godzi najczęściej sprzeczne wobec siebie interesy stron. Z uwagi na występujące elementy o charakterze organizacyjnym spółkę cywilną można uznać za pewną jednostkę organizacyjną, organizację wspólników, pozbawioną jednak odrębnej od nich podmiotowości prawnej. Wskazują na to w szczególności obowiązujące w spółce reguły prowadzenia spraw i reprezentacji spółki, częściowe wyodrębnienie majątku spółki od majątków wspólników przez objęcie go wspólnością łączną, zasady odpowiedzialności za zobowiązania spółki, a także wywoływanie skutków prawnych przez działania jednego wspólnika w ramach prawa do reprezentacji, zarówno wobec pozostałych wspólników, jak i wobec osób trzecich. Jednocześnie podkreślić należy, że spółka nie jest podmiotem prawa cywilnego.^{^[1]}

Jakie są konsekwencje barku podmiotowości prawnej spółki cywilnej:

1) stroną zawieranych umów są wszyscy wspólnicy, a nie spółka;

2) podmiotami praw i obowiązków są wszyscy wspólnicy, a nie spółka;

3) stroną postępowania sądowego czy administracyjnego są wszyscy wspólnicy, a nie spółka;

4) majątek spółki jest majątkiem wspólnym wspólników;

5) odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą wspólnicy, a nie spółka.^{^[2]}

Z uwagi na rozważaną kwestię możliwości dokonania darowizny udziałów w spółce cywilnej konieczne jest poszerzenie rozważań o kwestie majątku spółki. Majątek zgromadzony przez wspólników w ramach spółki jest wspólnym majątkiem wspólników, co stanowi konsekwencję braku podmiotowości prawnej spółki. Szczególne znaczenie w tym zakresie ma art. 863 k.c.:

§ 1. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku.

§ 2. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.

§ 3. W czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Regulacja art. 863 k.c. wskazuje przy tym na objęcie tego majątku wspólnością łączną (do niepodzielnej ręki). Warte przytoczenia są w tej kwestii uwagi poczynione przez Andrzeja Kidybę w komentarzu odnośnie art. 863 k.c.: Objęcie majątku powstałego na podstawie stosunku spółki wspólnością łączną powoduje jego wyodrębnienie od majątków poszczególnych wspólników oraz zapewnia jego ochronę i trwałość. Przyjęcie takiej konstrukcji podkreśla oparcie stosunku prawnego spółki na wzajemnym zaufaniu i lojalności wspólników. Stanowi też dodatkowy węzeł prawny łączący wspólników, wzmacniając istniejące między nimi zobowiązanie. W świetle art. 863 k.c. wspólność majątku charakteryzuje się tym, że: 1) udziały wspólników w majątku wspólnym nie są oznaczone ułamkiem ani w inny sposób, każdy ze wspólników jest tak samo uprawniony zarówno do całego majątku, jak i do poszczególnych jego składników; 2) brak jest zależności pomiędzy wniesieniem wkładu a udziałem w majątku wspólnym, zarówno w tym znaczeniu, że wartość udziału nie zależy od wartości wkładu (gdyż nie jest oznaczona), jak i w tym, że wspólnik jest współuprawnionym do majątku spółki niezależnie od tego, czy wniósł wkład, czy zobowiązał się do innego działania; 3) wspólnik nie może rozporządzać swoim udziałem w majątku wspólnym ani w poszczególnych jego składnikach (art. 863 § 1 k.c.), przy czym zgoda pozostałych wspólników jest w tym zakresie bezprzedmiotowa, gdyż udziały we wspólności łącznej mają charakter niezbywalny (odmiennie S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, s. 813; A.W. Wiśniewski, Prawo..., t. I, s. 73, przyjmujący, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem bez zgody innych wspólników); 4) dopóki istnieje spółka, nie jest dopuszczalne zniesienie wspólności majątku i jego podział, wspólnik nie może żądać podziału majątku wspólnego w czasie istnienia spółki (art. 863 § 2 k.c.); wspólność powinna w zasadzie istnieć tak długo jak stosunek prawny spółki, choć może ustać wcześniej na przykład w razie utraty całego wspólnego majątku; 5) dopóki istnieje spółka, wierzyciel osobisty wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych jego składnikach (art. 863 § 3 k.c.), majątek wspólny wspólników jest więc niedostępny dla ich wierzycieli osobistych, którzy mogą jednakże uzyskać zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, na co wskazuje art. 870 k.c.[3]

Dla jasności dalszego wywodu warto zatrzymać się nad ww. kwestią braku zależności pomiędzy wniesieniem wkładu a udziałem w majątku wspólnym. Należy bowiem zdać sobie sprawę, iż wkład wspólnika, w świetle przepisów k.c. o spółce cywilnej, nie jest w żaden sposób powiązanych z udziałem w majątku spółki czy udziałem w zyskach i stratach. Określenie zatem w umowie spółki udziału w zysku spółki w ten sposób, iż każdemu wspólnikowi przysługuje udział w wysokości 50% zysków w żaden sposób nie odnosi do udziału w majątku wspólnym spółki. Podkreśla to treść art. 867 § 1 k.c.: Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach. A zatem w spółce cywilnej (podobnie jak w spółkach osobowych prawa handlowego) możliwa jest następująca sytuacja: spółka cywilna składa się z trzech wspólników A, B i C. Wspólnik A wniósł do spółki tytułem wkładu 10 000 zł, wspólnik B wniósł do spółki samochód o wartości 20 000 zł a wspólnik C wniósł do spółki komputer o wartości 1 000 zł. Udział w zyskach wspólników przedstawia się następująco: A – 5%, B - 10%, C – 85% podczas gdy udział w stratach rozkłada się następująco: A – 95%, B – 5%, C – 0% (zwolniony z udziału w stratach).

Powyższy przykład rozłożenia udziałów w zyskach i stratach w żaden sposób nie wpływa na kwestie prawa wspólnika do majątku spółki w razie wystąpienia z niej. Zgodnie z art. 871 k.c. wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki. Prosimy zwrócić uwagę, iż nie ma tu mowy o spłaceniu wartości „udziału wspólnika w spółce”, ale zwrocie wartości wkładu oraz majątku spółki powstałego z zysku, po odliczeniu wszystkich wkładów, w stosunku w jakim dany wspólnik uczestniczy w zysku. A zatem w razie wystąpienia ze spółki wspólnika A otrzyma on 10 000 zł w gotówce oraz 5% zysku, który został wypracowany a nie rozliczony do dnia wystąpienia. Jeżeli natomiast spółka poniosła stratę, będzie zobowiązany do jej pokrycia w takim w zakresie w jakim ma on udział w stracie.

Powyższe rozważania miały na celu uświadomienie Państwu, iż majątek spółki, udział w spółce i udział w zyskach i stratach to trzy zupełnie odrębne pojęcia, których nie należy ze sobą mylić ani utożsamiać. W zasadzie można powiedzieć, iż posługiwanie się pojęciem „udział w spółce cywilnej” nie znajduje żadnego odpowiednika prawnego i należałoby zaprzestać jego wykorzystania. Niemniej jest on stosowany w języku powszechnym co prowadzi do nieporozumień. Ewentualnie można by posługiwać się pojęciem „udziału w spółce cywilnej” dla określenia tym terminem udziału wspólnika w zyskach (i stratach) spółki pamiętając jednak, że termin ten odnosi się w żadnym razie do wkładu wspólnika wniesionego na majątek spółki.

Konkluzją powyższych rozważań jest to, iż udziały, o których Pan pisze mogą być rozumiane na dwa sposoby: udział w zyskach i stratach lub część majątku spółki przypadająca wspólnikowi w przypadku wypowiedzenia lub rozwiązania umowy spółki. Przy czym należy wskazać, iż w żadnym z powyższych znaczeń udziały nie mogą być przedmiotem obrotu. Udział w majątku spółki nie może być przedmiotem darowizny z uwagi na zakaz wynikający z art. 863 k.c.: Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Z kolei udział w zyskach i stratach także nie może być przedmiotem obrotu prawnego z uwagi na fakt, iż jest on ściśle powiązany ze statusem wspólnika i nie może być przeniesiony na osobę trzecią, nie będącą wspólnikiem. Tym samym nie może być przedmiotem darowizny.

Podsumowanie

Powyższe prowadzi do wniosku, iż należy poszukiwać innego sposobu osiągnięcia celu jakim jest wprowadzenie do spółki syna jako wspólnika, któremu będzie przysługiwał 20% udział w zyskach spółki. Podstawowym sposobem jest w tym przypadku zmiana umowy spółki, na mocy której zostanie wprowadzony nowy wspólnik. To z kolei wymusza uregulowanie dwóch podstawowych kwestii. Po pierwsze nowy wspólnik musi wnieść do spółki wkład. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług. Zatem przedmiotem wkładu mogą być np. pieniądze, własność samochodu, komputera lub np. świadczenie pracy. Wkład powinien zostać wyraźnie oznaczony wraz z podaniem jego wartości. W przypadku świadczenia pracy oznaczenie wartości może odzwierciedlać roczną wartość. Po drugie konieczne jest dokonanie zmiany w kwestii udziałów w zyskach i stratach spółki. Jak już to zostało omówione wartość udziału w zyskach i stratach spółki nie musi odzwierciedlać wartości wkładu. Zatem Państwa syn może wnieść do spółki tytułem wkładu gotówkę np. w kwocie 1 000 zł i otrzymać udział w zyskach w wysokości 20% niezależnie od relacji wartości wkładów do poziomu zysków pozostałych wspólników.

Dla dokonania zmiany umowy spółki konieczne będzie zawarcie aneksu zmieniającego dotychczasową umowę spółki. Umowa powinna zostać zawarta pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami i nowym wspólnikiem. Minimalna treść tej umowy powinna zawierać zobowiązanie nowego wspólnika do wniesienia wkładu oraz określać udziały w zyskach i stratach wszystkich wspólników.

Z uwagi na powyższe konkluzje nie jest konieczne dokonywanie wyceny majątku spółki.

[1] Andrzej Kidyba [w:] Gawlik Zdzisław, Janiak Andrzej, Kidyba Andrzej, Kopaczyńska-Pieczniak Katarzyna, Kozieł Grzegorz, Niezbecka Elżbieta, Sokołowski Tomasz komentarz, LEX 2010.

[2] ibidem.

[3] idibdem.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze