Udział Prokuratora w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa rodzinnego

Przepisy KPC dają podstawę do żądania przez prokuratora wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wzięcia udziału w każdym toczącym się postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego (art.7). Jednocześnie, ten sam artykuł ogranicza możliwość wytaczania powództw w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego (tzw. praw stanu) tylko do wypadków wskazanych w ustawie. KRO wymienia te przypadki, zaliczając do nich: powództwo o unieważnienie małżeństwa oraz o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka i powództwo o rozwiązanie przysposobienia. Tym samym poza zakresem możliwości działania prokuratora znalazły się sprawy o rozwód i separację.

Prokurator wytaczając powództwo na rzecz oznaczonej osoby, czyli w celu ochrony jej praw, powinien wskazać ją w pozwie. Sąd zawiadamia ją doręczając jej odpis pozwu. Nie oznacza to jednak, że osoba, na rzecz której zostało wytoczone powództwo jest kategorycznie wykluczona z postępowania. Wręcz przeciwnie- może ona wstąpić do sprawy w każdym jej stanie w charakterze powoda. Wówczas udział prokuratora może odbywać się na zasadach dotyczących współuczestnictwa jednolitego.

Jeżeli prokurator, wytaczając powództwo nie działa na rzecz oznaczonej osoby, to wnosi je przeciwko wszystkim osobom będącym stronami stosunku prawnego, którego pozew dotyczy. Oznacza to zatem, że pozwanymi są zarówno osoby, przeciwko którym skierowany jest pozew jak i te, których praw prokurator dochodzi.

Uszczegółowieniem materialno- prawnych podstaw działania prokuratora w sprawach rodzinnych są przepisy KPC, które precyzyjnie wskazują, kogo może on pozwać w danej sytuacji.

W sprawach o unieważnienie małżeństwa oraz ustalenie jego istnienia lub nieistnienia prokurator pozywa oboje małżonków, a gdy jeden z nich nie żyje- kuratora wstępującego na miejsce zmarłego małżonka.

Z kolei w sprawach o ustalenie ojcostwa bądź macierzyństwa prokurator wskazuje w pozwie dziecko, na rzecz którego wytacza powództwo oraz pozywa odpowiednio matkę dziecka albo domniemanego ojca, a jeżeli któraś z tych osób nie żyje- kuratora ustanowionego na jej miejsce.

W związku z dochodzeniem zaprzeczenia macierzyństwa pozywa on kobietę wpisaną jako matka w akcie urodzenia dziecka oraz mężczyznę, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem jej macierzyństwa, a jeżeli osoby te nie żyją- kuratora. Natomiast w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa prokurator wytacza powództwo przeciwko mężowi matki dziecka (albo kuratora gdy ten nie żyje), dziecko oraz matkę dziecka. W sytuacji ustalania bezskuteczności uznania ojcostwa pozywa mężczyznę, który uznał ojcostwo. Pozostałymi pozwanymi są osoby, które analogicznie pozywa się w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa. We wszystkich sprawach dotyczących ustalania pochodzenia dziecka, działania prokuratora zostały uzależnione od wystąpienia przesłanek konieczności ochrony dobra dziecka lub interesu społecznego.

W sprawach o rozwiązanie przysposobienia prokurator pozywa zarówno przysposabiającego jak i przysposobionego.

Prawomocny wyrok, który zapadł w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy stroną, na której rzecz wytoczył powództwo a stroną przeciwną. Nie mogą one zatem samodzielnie dochodzić jeszcze raz rozstrzygnięcia tej samej sprawy przed sądem. Wyjątkiem są tu sprawy o roszczenia majątkowe, gdzie prawomocne rozstrzygnięcie nie pozbawia strony zainteresowanej, która nie brała udziału w sporze, możliwości dochodzenia swoich roszczeń w całości lub części, w której nie zostały zasądzone.

Kolejną domeną prokuratora jest prawo wstąpienia do toczącego się postępowania. W tym celu sąd zawiadamia go o każdej sprawie, w której jego udział jest uważany za potrzebny. Uszczegółowieniem tego stanu rzeczy jest obowiązek doręczenia odpisu pozwu prokuratorowi oraz zawiadomienia go o terminach rozprawy w sprawach o zaprzeczenie pochodzenia dziecka, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia. Należy doręczać mu także inne pisma procesowe oraz orzeczenia sądowe.

Należy zauważyć, że prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Jest wówczas uprawniony do składania oświadczeń, zgłaszania wniosków, przytaczania faktów i dowodów na ich potwierdzenie, przy czym nie jest związany z żadną ze stron.

Poza powyższymi sposobami udziału prokuratora w postępowaniu istnieje jeszcze jeden. Jest nim prawo do zaskarżenia każdego orzeczenia sądowego, od którego przysługuje środek odwoławczy. W tym przypadku występuje jednak związanie prokuratora terminem do jego wniesienia, takim samym jak ustanowiony w danym przypadku dla stron postępowania.

Tak szerokie możliwości udziału prokuratora w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa rodzinnego wydają się dobrym rozwiązaniem, zwłaszcza, że w różnych sytuacjach patologicznych może to być jedyny sposób na ochronę i dochodzenie naruszonych praw dziecka czy innych członków rodziny.

Z drugiej jednak strony należy mieć na uwadze to, że nasz niewiedza, opieszałość czy ignorancja co do załatwienia niektórych spraw z zakresu prawa rodzinnego może spowodować przejęcie inicjatywy przez prokuratora i uruchomienie procesu sądowego. Dlatego w celu uniknięcia niejako przymusowego „wciągnięcia” do postępowania warto interesować się swoimi sprawami rodzinnymi i regulować je zgodnie z naszą wolą, w czasie i miejscu przez nas wybranym.

Źródła:

Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 1985 r., nr 31, poz. 138 ze zm).

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r., nr 9, poz. 59 ze zm.)

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., nr 43, poz. 296 ze zm.)

M. Andrzejewski, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2010.

Autor: Agata Seredyn