Zasady ustalania wysokości stawki minimalnej za czynności adwokackie w zgodzie z Konstytucją

Uzależnienie minimalnej stawki za czynności adwokatów i radców prawnych od wartości przedmiotu sprawy nie wykracza poza zakres upoważnień zawartych w ustawie – Prawo o adwokaturze oraz w ustawie o radcach prawnych, a tym samym nie narusza konstytucyjnych zasad wydawania rozporządzeń - uznał Trybunał Konstytucyjny.

Wyrok Trybunału

19 grudnia 2017 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił orzeczenie (sygn. akt U 1/14) wydane na posiedzeniu niejawnym dotyczące wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie zasad ustalania stawki minimalnej za czynności adwokatów i radców prawnych. Zarzuty Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczyły przekroczenia przez Ministra Sprawiedliwości przy określaniu stawek minimalnych za czynności adwokatów i radców prawnych granic upoważnień ustawowych zawartych w art. 16 ust. 3 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz w art. 225 ust. 3 ustawy o radcach prawnych.

Trybunał orzekł, że:

1. § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zakresie, w jakim uzależnia wysokość stawki minimalnej za czynności adwokackie od wartości przedmiotu sprawy oraz od wartości egzekwowanego roszczenia, oraz § 6 tego rozporządzenia są zgodne z art. 16 ust. 3 ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji.

2. § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu w zakresie, w jakim uzależnia wysokość stawki minimalnej za czynności radców prawnych od wartości przedmiotu sprawy oraz od wartości egzekwowanego roszczenia, oraz § 6 tego rozporządzenia są zgodne z art. 225 ust. 3 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Jak Trybunał uzasadnił swoje rozstrzygnięcie?

Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutów wnioskodawcy. Dla oceny ich zasadności podstawowe znaczenie miało ustalenie, czy Minister Sprawiedliwości mógł użyć przy określaniu wysokości minimalnych stawek za czynności adwokatów oraz radców prawnych dodatkowego kryterium w postaci wartości przedmiotu sporu. Trybunał zwrócił uwagę, że w samej treści upoważnień ustawodawca zobowiązał Ministra Sprawiedliwości do uregulowania, w drodze aktów wykonawczych, stawek minimalnych za czynności odpowiednio adwokatów oraz radców prawnych, a jedynie w wytycznych do wydania tych aktów posłużył się ogólnym i pojemnym zwrotem „rodzaj i zawiłość sprawy”. Wytyczne, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, są to wskazówki co do treści aktu normatywnego, wskazania co do kierunku merytorycznych rozwiązań, które mają znaleźć w nim wyraz. W związku z tym – z natury rzeczy – wytyczne są wskazaniami, które ustawodawca musi wziąć pod uwagę przy wydawaniu aktu wykonawczego, ale nie oznacza to, że nie może wziąć pod uwagę jeszcze innych czynników wynikających choćby z wartości konstytucyjnych czy też z innych regulacji ustawy, w której jest zawarte upoważnienie ustawowe. Takie stanowisko jest przede wszystkim uprawnione, gdy ustawodawca – tak jak w rozpatrzonej sprawie – w wytycznych posługuje się pojęciami niedookreślonymi, które następnie organ wydający akt wykonawczy musi wypełnić treścią normatywną, żeby je prawidłowo zrealizować.

Użyte w wytycznych szerokie pojęcie „rodzaj sprawy” nie zawiera dodatkowych znamion dookreślających i tym samym wskazujących na to, że ustawodawca preferuje przy ustanawianiu rodzaju spraw określone kryteria, które ograniczałyby organ wykonawczy w ustalaniu typologii spraw, stanowiących podstawę do kalkulowania wynagrodzeń zawodowych pełnomocników. Ustawodawca nie wskazał bowiem, czy to określenie nawiązujące do ogólnego kryterium rozróżniania spraw ze względu na gałąź prawa materialnego regulującego te stosunki (sprawy cywilne, rodzinne i opiekuńcze, sprawy z prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, sprawy karne oraz sprawy administracyjne), czy posługuje się kryterium funkcjonalnym, wiążącym rodzaj sprawy z typem postępowania, w którym sprawa jest rozpoznawana (w szczególności sprawy rozpoznawane na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowania karnego czy Kodeksu postępowania administracyjnego).

Trybunał zwrócił także uwagę, że posłużenie się przez ustawodawcę ogólnym pojęciem „rodzaj sprawy” ma swoje uzasadnienie wynikające z różnorodności spraw, nie dających się zakwalifikować w jednoznaczny sposób ze względu na ich przedmiot. Upoważnienia zawarte w obydwu ustawach dotyczą wszystkich czynności, które są wykonywane przez adwokatów i radców prawnych w postępowaniach przed organami wymiaru sprawiedliwości (w tym przed sądami administracyjnymi), a więc dotyczących stosunków z zakresu szeroko pojętego prawa cywilnego, karnego, jak i administracyjnego. Z uwagi na powyższy zakres przedmiotowy oddziaływania obu ustaw i brak możliwości wyróżnienia wszystkich rodzajów spraw według jednego tylko kryterium nawiązującego do przedmiotu sprawy, ustawodawca posłużył się pojęciem zbiorczym poprzez użycie określenia „rodzaj sprawy”.

Ustawodawca posłużył się zatem określeniem na tyle elastycznym i niedookreślonym, żeby organ wykonawczy mógł w rozporządzeniu zastosować inne kryteria niż wynikające z przedmiotu sprawy w rozumieniu materialnoprawnym. W aktach wykonawczych określających wynagrodzenie pełnomocników dla określenia rodzaju spraw posłużono się kilkoma zasadniczymi kryteriami, według których następuje identyfikacja spraw będących podstawą dla określania stawek minimalnych. Kryteria te są następujące: wartość przedmiotu sprawy, która dotyczy roszczeń pieniężnych; przedmiotowy charakter spraw, wynikający z przepisów prawa materialnego bądź procesowego; kryterium funkcjonalne, wynikające z rozpoznawania sprawy przez określony sąd. Kryteria te mają charakter obiektywny, a przede wszystkim odpowiadają różnorodności spraw, w których adwokaci oraz radcowie prawni reprezentują swoich klientów. Z punktu widzenia techniki legislacyjnej, a także przy uwzględnieniu poszczególnych rodzajów spraw, wskazanie wartości przedmiotu sprawy jako kryterium miarkującego wysokość wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego jest w pełni uzasadnione. Nie wykracza również poza treść delegacji ustawowej, albowiem mieści się w zakresie pojęcia „rodzaj spraw”. Delegacja ta może być bowiem odnoszona nie tylko do poszczególnych kategorii spraw, np. spraw karnych, cywilnych, administracyjnych, ale również umocowuje organ wydający rozporządzenie do wskazania dalszych kategorii miarkujących wynagrodzenie profesjonalnych pełnomocników prawnych przy uwzględnieniu różnorodności tychże spraw.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl