Zaliczka czy zadatek? Jaką funkcję spełnia zaliczka?

Instytucja zaliczki nie została zdefiniowana w prawie. Częste występowanie jej w ramach stosunków cywilnych wymaga jednak określenia funkcji zaliczki, a w szczególności wyraźnego odróżnienia jej od zadatku, szczegółowo określonego w Kodeksie cywilnym.

Zadatek a zaliczka

Pojęcie zaliczki nie jest równoznaczne z zadatkiem, a różnica pomiędzy nimi sprowadza się przede wszystkim do funkcji, jakie prawo nadaje obu tym instytucjom prawnym. Poza tym różne są podstawy ich udzielania, a także konsekwencje ich zastosowania w stosunkach prawnych.

"Zadatek" w szerokim rozumieniu oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna osoba daje drugiej przy zawarciu umowy. Jak jednak wynika z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2008 r. (sygn. I CSK 328/2007) zadatek może być dany także po zawarciu umowy, w terminie uzgodnionym przez strony. Zadatek ma takie znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli sama go dała żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaś zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Od stron zależy, czy z zadatkiem będzie związana bezpośrednio funkcja zabezpieczenia świadczenia należnego wierzycielowi w przypadku niewywiązania się z zawartej umowy, czy będzie on pełnił funkcję odstępnego. Innymi słowy w braku odmiennego zastrzeżenia umownego zadatek stanowi pewnego rodzaju odszkodowanie na wypadek, gdy zawarta umowa nie została wykonana.

Przykład:

 A (sprzedawca) i B (nabywca) zawierają umowę sprzedaży maszyny. Umowa przewiduje, iż nabywca w ciągu siedmiu dni od dnia zawarcia umowy uiści zadatek w wysokości ¼ wartości przedmiotu sprzedaży. Pozostałą kwotę zapłaci natomiast przy odbiorze przedmiotu umowy. Strony ustalają także termin odbioru maszyny, będący jednocześnie terminem uiszczenia pozostałej części ceny. B uiszcza zadatek w przewidzianym terminie i wysokości. Nie odbiera jednak maszyny i nie uiszcza pozostałej części w przewidzianym terminie.

 Wobec tego, iż B nie wywiązuje się ze zobowiązania, A ma prawo wezwać do wykonania zobowiązania w dodatkowo wyznaczonym terminie, z zagrożeniem odstąpieniem od umowy. Jeśli B nie wywiąże się ze zobowiązania w dodatkowym terminie, A może odstąpić od umowy i zatrzymać zadatek. Zasadniczo zadatek jest uznawany za surogat odszkodowania, co uniemożliwia odstępującemu (A) dodatkowo dochodzić odszkodowania od B.

Szczegółowe informacje na temat zadatku zostały opisane w artykule: Zadatek jako sposób zabezpieczenia realizacji umowy

Jaką funkcję spełnia zaliczka?

Zaliczka pełni natomiast odmienną funkcję. W przypadku gdy została uiszczona przez jedną ze stron czynności prawnej, zostaje zaliczona na poczet przyszłych świadczeń - przykładowo zapłaty za świadczone usługi bądź ceny za nabyty towar. W razie rozwiązania czy też odstąpienia od umowy, strona, która otrzymała zaliczkę, jest zobowiązana ją zwrócić w takiej wysokości, w jakiej ją otrzymała. Zaliczka nie spełnia więc funkcji zabezpieczenia wykonania zobowiązania, czyli tej analogicznej do roli zadatku, traktowanego jako swoisty rodzaj odszkodowania za nie wywiązanie się ze zobowiązania.

Przykład:

W przedstawionym powyżej przypadku A i B umówiły się, iż uiszczenie części ceny będzie miało charakter zaliczki. Jeśli B nie wywiąże się ze zobowiązania w terminie dodatkowym, A będzie uprawniony do odstąpienia od umowy. A będzie jednak musiał zwrócić zaliczkę B. Nie będzie jednak przeszkód do tego, aby A domagał się od B naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 25 marca 2004 roku (II CK 116/03), zadatek może przybrać funkcję zaliczki. Zadatek–zaliczka dana na poczet przyszłego świadczenia - przede wszystkim pieniężnego - zapłacona przy umowie przedwstępnej podlega zwrotowi, jeśli nie doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej. Warto jednak zaznaczyć, że w stosunkach z konsumentami przyjęcie przez sprzedawcę zadatku w znacznej wysokości nie upoważnia do traktowania tego zadatku jako zaliczki na poczet ceny. (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 2002 r., sygn. IV CKN 672/2000).

Roszczenie o zwrot zaliczki przedawnia się z upływem terminów ustawowych, określonych w przepisie art. 118 Kodeksu cywilnego. Zob.: Kiedy przedawniają się roszczenia? Jakie są skutki przedawnienia?

Podstawa prawna:

  • ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, Nr 16, poz. 93, ze zm.).

Zespół
e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

  • Maksymilian 2021-06-16 21:02:34

    Witam Umówiłem się że sprzedawca blachodachówki na konkretną cenę za metr. Powiedział jeśli dam zaliczkę 2000zl to tym samym cena zostanie zamrozona. Rozpisal mi wszystko na kartce którą posiadam. Dałem zaliczkę. Teraz kiedy wymiezyl metry z dachu podniósł cenę za m2. Całościowo to ponad 5000 więcej niż się umawialiśmy. Blachodachówka nie została jeszcze zamówiona u producenta. Ja rezygnuje z gościa a on mi nie chce oddać 2000zl. Co z tym zrobić gdzie się udać? Dziękuję

  • bogda 2020-12-14 16:42:20

    Ja mam zupelnie inna sytuacje zamowilam szklo do kabiny przysznicowej lustro do lazienki lustro do korytarza i panel szlany do kuchni .Dalismy zaliczke ale zaraz zrezygnowalam z panela do kuchni odpowiedz byla zaskakujaca wykonawca napisal ze wtakim ukladzie nie zrobi nic a pieniadze odda pomniejszone o pomiar Jednak nie odbiera telefonu ani nie przesyla pieniedzy gdzie mam sie udac

  • Kacper 2020-11-19 13:17:26

    Witam wpłaciłem dla znajomego zaliczkę w wysokości 1000zł na samochód renault megane 2001 r (kwota którą miałem zapłacić za samochód miała wynosić 2500zł) natomiast dziś napisał mi że kwota powiększy się o 500 zł czy w tej sytuacji jest możliwość odstąpienia od umowy?

  • AnG 2020-07-10 00:21:27

    Witam, Przeglądając umowę widnial podpunkt gdzie jest napisane, że zaliczka może zostać zwrócona ale pod warunkiem, że uroczystość zostanie odwołana na 200 dni przed nią. Co w takim układzie ? Nadal mam szanse na zwrot zaliczki jeśli w umowie jest taki podpunkt?

  • JMZ 2020-04-17 21:06:00

    Dałam zaliczkę na komunie w lokalu i chciałam odstąpić od umowy. Czy jest możliwe odzyskanie zaliczki?

  • Beata 2019-12-08 16:19:32

    Bardzo proszę o pomoc.Wplacilam 1000zl zaliczki na zrobienie stolu oraz krzeseł w sklepie wyslalm potwierdzenie e- mailem do wlasciciela firmy ze wplacilam zaliczkę na stół i krzesła.W tylule przelewu napisalam krzesła plus stół.Napisalam e-mail do wlasciciela że bardzo przepraszam ale nie mogę stołu odebrać wyjaśniając dla czego .Telefonicznie odpowiedzial mi że nie zwroci zaliczki wrecz przeciwnie muszę mu wpłacić całą sume za stół a on mi odda jak go kiedys sprzeda.proszę o pomoc co moge w tej sprawie zrobić czy wlasciciel moze tak postąpić w stosunku domnie.pozdrawiam.

  • Wert 2019-09-05 16:21:47

    Podpisalem umowe z lokalem na slub i wplacilem 1000 zl zaliczki. Wesele za 3 lata. Po tygodniu od wplacenia zaliczki chcialbym odstapic od umowy. Czy wlasciciele muszą mi oddac zaliczke??


Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika