Spis treści
- Kiedy następuje dziedziczenie ustawowe?
- Krąg spadkobierców ustawowych
- Grupy spadkobierców
- Pierwsza grupa: małżonek i dzieci
- Druga grupa: małżonek, rodzice, rodzeństwo
- Trzecia grupa: dziadkowie i pasierbowie
- Niegodność dziedziczenia - nowe przepisy 2025
- Odrzucenie spadku przez małoletnich
- Najważniejsze zasady do zapamiętania
Dziedziczenie ustawowe w Polsce reguluje Kodeks cywilny i określa, kto oraz w jakich częściach dziedziczy majątek po zmarłym, gdy nie pozostawił on testamentu. W 2025 roku obowiązują nowe przepisy wprowadzone nowelizacją z 15 listopada 2023 roku, które znacząco zmieniły zasady dziedziczenia, szczególnie w zakresie niegodności dziedziczenia i ograniczenia kręgu spadkobierców.
Kiedy następuje dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w następujących sytuacjach:
- Brak testamentu - spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnego testamentu
- Nieważny testament - testament został sporządzony z naruszeniem wymogów formalnych
- Częściowy testament - testament obejmuje tylko część majątku, pozostała część podlega dziedziczeniu ustawowemu
- Niemożność dziedziczenia - osoby wskazane w testamencie zmarły przed spadkodawcą lub odrzuciły spadek
Ważne!
Testament zawsze ma pierwszeństwo przed przepisami ustawy. Dziedziczenie ustawowe jest rozwiązaniem subsydiarnym, które stosuje się tylko w braku ważnego testamentu lub gdy testament nie obejmuje całości spadku.
Krąg spadkobierców ustawowych
Do dziedziczenia ustawowego powołane są osoby połączone ze spadkodawcą więzami rodzinnymi:
- Małżonek - pod warunkiem, że w chwili śmierci pozostawał w formalnym związku małżeńskim
- Zstępni - dzieci, wnuki, prawnuki (bez względu na pochodzenie z małżeństwa)
- Rodzice spadkodawcy
- Rodzeństwo oraz ich zstępni
- Dziadkowie spadkodawcy
- Pasierbowie - dzieci małżonka spadkodawcy
Ograniczenia wprowadzone w 2024 roku
Nowelizacja ograniczyła krąg spadkobierców w trzeciej grupie. Cioteczne i stryjeczne wnuki oraz dalsi krewni zostali wyłączeni od dziedziczenia ustawowego. Zmiana ma na celu uproszczenie postępowań spadkowych.
Grupy spadkobierców ustawowych
Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy według zasady pierwszeństwa - osoby z grupy dalszej dziedziczą dopiero wtedy, gdy nie ma spadkobierców z grup bliższych. W uproszczeniu wygląda to w następujacy sposób:
I Grupa
Małżonek i dzieci
Dziedziczą w częściach równych, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 spadku
II Grupa
Małżonek, rodzice, rodzeństwo
Małżonek otrzymuje 1/2, rodzice po 1/4. Rodzeństwo dziedziczy tylko gdy brak jednego z rodziców
III Grupa
Dziadkowie i pasierbowie
W braku bliższych krewnych. Dziadkowie dziedziczą w częściach równych
IV Grupa
Gmina lub Skarb Państwa
Ostateczni spadkobiercy gdy brak wszystkich wymienionych wyżej osób
Pierwsza grupa: małżonek i dzieci spadkodawcy
Zasady dziedziczenia małżonka
Małżonek dziedziczy, jeśli:
- W chwili śmierci pozostawał w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą
- Nie była orzeczona separacja przez sąd
- Małżeństwo nie zostało unieważnione po śmierci
Separacja a dziedziczenie
Małżonek pozostający w separacji faktycznej (nieorzeczonej przez sąd) nadal dziedziczy. Natomiast separacja orzeczona przez sąd wyłącza małżonka od dziedziczenia.
Dziedziczenie przez dzieci
Wszystkie dzieci spadkodawcy mają równe prawa do dziedziczenia, niezależnie od:
- Pochodzenia z małżeństwa lub poza nim
- Sposobu ustalenia ojcostwa
- Przysposobienia (dzieci adoptowane dziedziczą jak biologiczne)
Przykłady podziału spadku w I grupie
| Sytuacja | Małżonek | Każde dziecko | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Małżonek + 2 dzieci | 1/3 | 1/3 | Równe części |
| Małżonek + 6 dzieci | 1/4 | 1/8 | Ochrona minimum dla małżonka |
| Tylko dzieci (3) | - | 1/3 | Brak małżonka |
Druga grupa: małżonek, rodzice i rodzeństwo
Do drugiej grupy spadkobierców należą:
- Małżonek spadkodawcy
- Rodzice spadkodawcy
- Rodzeństwo (tylko w przypadku braku jednego z rodziców)
- Zstępni rodzeństwa (w miejsce zmarłego rodzeństwa)
Trzecia grupa: dziadkowie i pasierbowie
Trzecia grupa spadkobierców powołana jest do dziedziczenia gdy brak jest:
- Zstępnych spadkodawcy
- Małżonka
- Rodziców i rodzeństwa oraz ich zstępnych
Dziedziczenie przez dziadków
Dziadkowie dziedziczą w częściach równych. W przypadku gdy któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, jego udział przypada:
- Jego dzieciom (czyli rodzicom spadkodawcy)
- Pozostałym dziadkom - jeśli brak dzieci zmarłego dziadka
Pasierbowie
Pasierbowie (dzieci małżonka spadkodawcy) dziedziczą tylko gdy:
- Brak jest małżonka spadkodawcy
- Brak jest wszystkich krewnych uprawnionych do dziedziczenia
- Żadne z rodziców pasierbów nie dożyło otwarcia spadku
Niegodność dziedziczenia - nowe przepisy 2025
Od 15 listopada 2023 roku obowiązują rozszerzone przesłanki niegodności dziedziczenia. Spadkobierca może zostać uznany przez sąd za niegodnego, jeśli:
Przesłanki niegodności dziedziczenia
- Ciężkie przestępstwo - umyślne popełnienie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy
- Działania przy testamencie - podstępne nakłanianie do sporządzenia/odwołania testamentu lub przeszkadzanie w tym
- Fałszerstwo testamentu - ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie testamentu
- Uchylanie się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego - (nowe!) uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- Zaniedbanie opieki - (nowe!) uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy nad spadkodawcą.
Nowe przesłanki niegodności
Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego obejmuje sytuacje, gdy spadkobierca nie wypełniał obowiązków alimentacyjnych określonych wyrokiem sądu, ugodą lub umową.
Uporczywe uchylanie się od obowiązku opieki dotyczy osób, które zaniedbywały obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej, opieki prawnej, funkcji rodzica zastępczego lub innych relacji rodzinnych.
Odrzucenie spadku przez małoletnich - ułatwienia
Nowelizacja z 2023 roku uprościła procedurę odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci:
Nowe zasady odrzucenia spadku
Rodzic może odrzucić spadek w imieniu dziecka bez zgody sądu opiekuńczego, jeśli:
- Wcześniej sam odrzucił spadek i na skutek tego do dziedziczenia powołane zostało dziecko
- Przysługuje mu w tym zakresie władza rodzicielska
- Uzyskał zgodę drugiego rodzica (również dysponującego władzą rodzicielską w tym zakresie) lub odrzucenia dokonuja rodzice wspólnie
Najważniejsze zasady do zapamiętania
Testament ma pierwszeństwo
Ważny testament zawsze przeważa nad przepisami ustawy o dziedziczeniu
Zasada reprezentacji
Gdy spadkobierca nie dożyje otwarcia spadku, w jego miejsce wchodzą jego zstępni
Wspólność majątkowa
W większości małżeństw spadek obejmuje tylko połowę majątku wspólnego
Równe prawa dzieci
Wszystkie dzieci mają równe prawa niezależnie od pochodzenia czy przysposobienia
Pamiętaj!
Wysokość udziału spadkowego nie oznacza automatycznego prawa do konkretnych przedmiotów. Sytuacja prawna w odniesieniu do poszczególnych składników majątku zostaje określona dopiero w momencie działu spadku, który jednak nie jest obowiązkowy.
Podstawa prawna
Dziedziczenie ustawowe regulują następujące akty prawne:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r, poz. 1061, ze zmianami)
- Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie Kodeksu cywilnego i niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 1615)