Kiedy przedawnia się roszczenie o zachowek?

Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Zachowek to jedno z najważniejszych uprawnień w polskim prawie spadkowym, które chroni najbliższych krewnych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w rozporządzeniach spadkowych. Instytucja ta ogranicza swobodę testowania, zapewniając określonym osobom roszczenie pieniężne nawet wtedy, gdy spadkodawca nie uwzględnił ich w testamencie.

Terminy przedawnienia roszczenia o zachowek

Roszczenie o zachowek, jako roszczenie majątkowe, podlega przedawnieniu. Kluczowe znaczenie ma sposób dziedziczenia oraz rodzaj zobowiązanego do zapłaty zachowku.

Przedawnienie przy dziedziczeniu testamentowym

Zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. To kluczowe rozróżnienie - liczy się data ogłoszenia testamentu, a nie śmierci spadkodawcy.

Przykład praktyczny

Przypadek pana Jana: Spadkodawca zmarł 20 marca 2020 roku. Testament został odnaleziony przez rodzinę dopiero 15 maja 2022 roku i tego samego dnia notariusz dokonał jego otwarcia i ogłoszenia. Termin przedawnienia roszczenia o zachowek upłynie 16 maja 2027 roku.

Przedawnienie przy dziedziczeniu ustawowym i darowiznach

W przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, ale uczynił za życia darowizny na rzecz niektórych członków rodziny lub osób trzecich, uprawnieni do zachowku mogą dochodzić roszczeń od obdarowanych.

Zgodnie z art. 1007 § 2 Kodeksu cywilnego, roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy).

Zachowek a fundacja rodzinna - nowości 2025

Wprowadzenie fundacji rodzinnych w maju 2023 roku przyniosło istotne zmiany w prawie spadkowym. Dodano nowy paragraf 3 do art. 1007 Kodeksu cywilnego.

Kluczowe zmiany w obliczaniu zachowku

Przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, ale z ważnymi ograniczeniami:

• Reguła 10 lat: Fundusz założycielski wniesiony więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy nie podlega doliczeniu (chyba że fundacja jest spadkobiercą)
• Mąjątek przekazany przed pojawieniem sie zstępnych: ?prz?y obliczaniu zachowku należnego zstępnemu, nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
• Ochrona małżonka: Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.

Sytuacje wyjątkowe i specjalne przypadki

Przepis art. 1007 KC wyłącza stosowanie ogólnej zasady z art. 120 KC o początku biegu przedawnienia od dnia wymagalności roszczenia. Jednak mogą wystąpić szczególne sytuacje.

Kilka testamentów tego samego spadkodawcy

Gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia rozpoczyna się dopiero gdy zostanie wyjaśnione, który z nich jest ważny i skuteczny. Zazwyczaj nastąpi to po wydaniu przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Zapis pod warunkiem zawieszającym

Jeśli spadkodawca ustanowił na rzecz uprawnionego do zachowku zapis pod warunkiem zawieszającym, termin przedawnienia nie biegnie do czasu ziszczenia się lub nieziszczenia się warunku.

Nieznany skład spadku

Gdy uprawniony wie wobec kogo zgłosić roszczenie, ale nie wie w jakiej wysokości (np. z powodu toczącego się sporu o ważność testamentu), przedawnienie nie rozpoczyna się do czasu rozstrzygnięcia tej kwestii.

Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia

Przerwanie biegu przedawnienia następuje przez:

Zawieszenie biegu przedawnienia

Przedawnienie nie rozpoczyna się lub ulega zawieszeniu w szczególnych sytuacjach:

• Władza rodzicielska: Roszczenia dzieci przeciwko rodzicom
• Opieka/kuratela: Roszczenia osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych
• Małżeństwo: Roszczenia między małżonkami
• Siła wyższa: Gdy uprawniony nie może dochodzić roszczenia z przyczyn niezależnych

Praktyczne porady dla uprawnionych do zachowku

Co robić gdy dowiesz się o testamencie?

Sprawdź czy masz prawo do zachowku

Sytuacja	Prawo do zachowku	Wysokość
Dziecko pełnoletnie, zdolne do pracy	TAK	1/2 udziału ustawowego
Dziecko małoletnie lub trwale niezdolne do pracy	TAK	2/3 udziału ustawowego
Małżonek	TAK	1/2 udziału ustawowego
Rodzice (gdy brak zstępnych)	TAK	1/2 udziału ustawowego
Rodzeństwo, wnuki (gdy żyją rodzice)	NIE	-