Spis treści
- Czym jest zachowek i komu przysługuje?
- Terminy przedawnienia roszczenia o zachowek
- Przedawnienie przy dziedziczeniu testamentowym
- Przedawnienie przy dziedziczeniu ustawowym
- Zachowek a fundacja rodzinna - nowości 2025
- Sytuacje wyjątkowe i specjalne przypadki
- Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia
- Praktyczne porady dla uprawnionych
Czym jest zachowek i komu przysługuje?
Zachowek to jedno z najważniejszych uprawnień w polskim prawie spadkowym, które chroni najbliższych krewnych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w rozporządzeniach spadkowych. Instytucja ta ogranicza swobodę testowania, zapewniając określonym osobom roszczenie pieniężne nawet wtedy, gdy spadkodawca nie uwzględnił ich w testamencie.
Kto ma prawo do zachowku?
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zachowek przysługuje:
- Zstępnym (dzieciom, wnukom) spadkodawcy
- Małżonkowi spadkodawcy
- Rodzicom spadkodawcy
Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego przy dziedziczeniu ustawowym, a dla małoletnich lub osób trwale niezdolnych do pracy - dwie trzecie.
Terminy przedawnienia roszczenia o zachowek
Roszczenie o zachowek, jako roszczenie majątkowe, podlega przedawnieniu. Kluczowe znaczenie ma sposób dziedziczenia oraz rodzaj zobowiązanego do zapłaty zachowku.
5 lat od ogłoszenia testamentu
Gdy uprawniony dochodzi roszczenia od spadkobiercy testamentowego
5 lat od otwarcia spadku
Gdy uprawniony dochodzi roszczenia od obdarowanego za życia spadkodawcya lub zapisobiorcy windykacyjnego
5 lat od otwarcia spadku
Gdy uprawniony dochodzi roszczenia od fundacji rodzinnej lub osoby obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej (nowość 2023)
Przedawnienie przy dziedziczeniu testamentowym
Zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. To kluczowe rozróżnienie - liczy się data ogłoszenia testamentu, a nie śmierci spadkodawcy.
Uwaga! Ogłoszenie testamentu, a śmierć spadkodawcy
Testament może zostać ogłoszony nawet kilka lat po śmierci spadkodawcy. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się właśnie od daty ogłoszenia testamentu przez sąd lub notariusza.
Przykład praktyczny
Przypadek pana Jana: Spadkodawca zmarł 20 marca 2020 roku. Testament został odnaleziony przez rodzinę dopiero 15 maja 2022 roku i tego samego dnia notariusz dokonał jego otwarcia i ogłoszenia. Termin przedawnienia roszczenia o zachowek upłynie 16 maja 2027 roku.
Przedawnienie przy dziedziczeniu ustawowym i darowiznach
W przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, ale uczynił za życia darowizny na rzecz niektórych członków rodziny lub osób trzecich, uprawnieni do zachowku mogą dochodzić roszczeń od obdarowanych.
Zgodnie z art. 1007 § 2 Kodeksu cywilnego, roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy).
Kolejność odpowiedzialności obdarowanych
Jeśli jest kilku obdarowanych, ich odpowiedzialność powstaje kolejno, począwszy od ostatniej darowizny. Obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby obdarowanej później.
Zachowek a fundacja rodzinna - nowości 2025
Wprowadzenie fundacji rodzinnych w maju 2023 roku przyniosło istotne zmiany w prawie spadkowym. Dodano nowy paragraf 3 do art. 1007 Kodeksu cywilnego.
Nowy przepis art. 1007 § 3 KC
Roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Kluczowe zmiany w obliczaniu zachowku
Przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, ale z ważnymi ograniczeniami:
- Reguła 10 lat: Fundusz założycielski wniesiony więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy nie podlega doliczeniu (chyba że fundacja jest spadkobiercą)
- Mąjątek przekazany przed pojawieniem sie zstępnych: ?prz?y obliczaniu zachowku należnego zstępnemu, nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
- Ochrona małżonka: Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Możliwości odroczenia i obniżenia zachowku
Nowelizacja wprowadza także korzystne rozwiązania dla zobowiązanych:
- Sąd może rozłożyć zachowek na raty (maksymalnie na 5 lat)
- Możliwość odroczenia terminu płatności
- W wyjątkowych przypadkach - obniżenie wysokości zachowku
Sytuacje wyjątkowe i specjalne przypadki
Przepis art. 1007 KC wyłącza stosowanie ogólnej zasady z art. 120 KC o początku biegu przedawnienia od dnia wymagalności roszczenia. Jednak mogą wystąpić szczególne sytuacje.
Kilka testamentów tego samego spadkodawcy
Gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia rozpoczyna się dopiero gdy zostanie wyjaśnione, który z nich jest ważny i skuteczny. Zazwyczaj nastąpi to po wydaniu przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Zapis pod warunkiem zawieszającym
Jeśli spadkodawca ustanowił na rzecz uprawnionego do zachowku zapis pod warunkiem zawieszającym, termin przedawnienia nie biegnie do czasu ziszczenia się lub nieziszczenia się warunku.
Nieznany skład spadku
Gdy uprawniony wie wobec kogo zgłosić roszczenie, ale nie wie w jakiej wysokości (np. z powodu toczącego się sporu o ważność testamentu), przedawnienie nie rozpoczyna się do czasu rozstrzygnięcia tej kwestii.
Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia
Przerwanie biegu przedawnienia następuje przez:
Zawieszenie biegu przedawnienia
Przedawnienie nie rozpoczyna się lub ulega zawieszeniu w szczególnych sytuacjach:
- Władza rodzicielska: Roszczenia dzieci przeciwko rodzicom
- Opieka/kuratela: Roszczenia osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych
- Małżeństwo: Roszczenia między małżonkami
- Siła wyższa: Gdy uprawniony nie może dochodzić roszczenia z przyczyn niezależnych
Praktyczne porady dla uprawnionych do zachowku
Nie czekaj do ostatniej chwili!
Pamiętaj, że przedawnienie to zarzut, który zobowiązany może, ale nie musi podnieść. Jednak po upływie terminu tracisz pewność egzekwowania swojego prawa, ponadto upływ czasu utrudnia dochodzenie roszczeń. Działaj szybko po odkryciu swoich uprawnień spadkowych
Co robić gdy dowiesz się o testamencie?
Sprawdź czy masz prawo do zachowku
Sytuacja | Prawo do zachowku | Wysokość |
---|---|---|
Dziecko pełnoletnie, zdolne do pracy | TAK | 1/2 udziału ustawowego |
Dziecko małoletnie lub trwale niezdolne do pracy | TAK | 2/3 udziału ustawowego |
Małżonek | TAK | 1/2 udziału ustawowego |
Rodzice (gdy brak zstępnych) | TAK | 1/2 udziału ustawowego |
Rodzeństwo, wnuki (gdy żyją rodzice) | NIE | - |
Kluczowe terminy do zapamiętania
- 5 lat od ogłoszenia testamentu - roszczenie od spadkobiercy
- 5 lat od śmierci spadkodawcy - roszczenie od obdarowanego
- 5 lat od śmierci spadkodawcy - roszczenie od fundacji rodzinnej
- Do 23.10.2011 - termin wynosił tylko 3 lata