Spis treści
Czym jest ugoda - definicja prawna
Ugoda jest umową dwustronną, wzajemną, której celem jest - jak sama nazwa wskazuje - dojście do porozumienia między stronami. Zgodnie z art. 917 Kodeksu cywilnego, przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w celu:
- uchylenia niepewności co do roszczeń wynikających z tego stosunku
- zapewnienia wykonania roszczeń
- uchylenia sporu istniejącego lub mogącego powstać w przyszłości
Kluczowe cechy ugody
Ugoda ma na celu zmniejszenie bądź wyeliminowanie kosztów ewentualnego postępowania sądowego. Zawarcie ugody z pewnością jest rozwiązaniem szybszym niż oczekiwanie na prawomocny wyrok sądowy.
- Nie powoduje powstania nowego stosunku prawnego
- Służy zmianie stosunku istniejącego wcześniej
- Wymaga wzajemnych ustępstw stron
- Może być zawarta w formie ustnej lub pisemnej
Przesłanki zawarcia ugody
Aby można było mówić o zawarciu ugody, muszą zostać spełnione określone przesłanki prawne. Są one konstytutywne, co oznacza, że bez ich zaistnienia nie można skutecznie zawrzeć ugody.
Wzajemne ustępstwa
To przesłanka konstytutywna (konieczna), gdyż bez niej nie można mówić o zawarciu ugody. Ustępstwa dokonane tylko przez jedną ze stron nie mają charakteru ugody, lecz stanowią formę zmiany umowy lub nowacji.
Istnienie sporu lub niepewności
Nie jest istotne, czego spór lub niepewność dotyczy - nie ma to wpływu na ewentualną ważność czy skuteczność ugody. Może to być niepewność co do zakresu praw, wysokości świadczenia czy sposobu wykonania zobowiązania.
Rodzaje ugód
W polskim prawie wyróżniamy kilka rodzajów ugód, różniących się sposobem zawarcia, skutkami prawnymi oraz procedurą ich wykonania.
Ugoda pozasądowa (cywilna)
To ugoda zawarta między stronami bez udziału sądu. Regulują ją przepisy Kodeksu cywilnego (art. 917-918). Ugoda pozasądowa wywołuje skutki materialnoprawne, ale nie stanowi tytułu egzekucyjnego - w przypadku jej niewykonania konieczne jest wystąpienie do sądu.
Ugoda sądowa
Ugoda zawarta przed sądem w toku postępowania sądowego. Regulują ją przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (m.in. art. 223). Ugoda sądowa stanowi tytuł egzekucyjny po nadaniu jej klauzuli wykonalności.
Ugoda zawarta w postępowaniu pojednawczym
Szczególna forma ugody zawartej przed sądem jeszcze przed wniesieniem pozwu. Regulują ją art. 184-186 Kodeksu postępowania cywilnego.
Forma ugody - wymagania prawne
Kodeks cywilny nie wprowadza żadnych szczególnych wymagań co do formy ugody. Oznacza to, że ugoda może być zawarta w formie zupełnie dowolnej, łącznie z ustną. Dla celów dowodowych zalecana jest jednak przynajmniej forma dokumentowa.
Wyjątki od zasady swobody formy
Zgodnie z art. 77 K.c., uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.
- Jeżeli przedmiotem ugody są kwestie związane z własnością nieruchomości - konieczna będzie forma aktu notarialnego
- W sprawach wymagających formy pisemnej - ugoda również musi być zawarta w formie pisemne
Ugoda sądowa - charakterystyka
Zgodnie z art. 10 K.p.c., w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji.
Obowiązki sędziego
Art. 223 § 1 K.p.c. stanowi, że przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Słowo "powinien" oznacza obowiązek sędziego.
Procedura zawarcia ugody sądowej
Aktualne zmiany - posiedzenia zdalne
Od 14 marca 2024 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące postępowań zdalnych. Zgodnie z art. 151 § 7 K.p.c., czynności procesowe dokonane w trakcie posiedzenia zdalnego są skuteczne, jednak ugoda nadal wymaga podpisania przez strony.
Postępowanie pojednawcze
Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza możliwość zawierania ugody jeszcze przed wniesieniem pozwu. Sprawy cywilne, których charakter na to zezwala, mogą być uregulowane drogą ugody zawartej przed wniesieniem pozwu do sądu.
Jak wszcząć postępowanie pojednawcze?
O zawezwanie do próby ugodowej - bez względu na właściwość rzeczową - można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika. W wezwaniu należy oznaczyć zwięźle sprawę i przedstawić propozycje ugodowe.
Stawiennictwo na posiedzenie
Niestawiennictwo wzywającego
Jeżeli wzywający nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie przeciwnika włoży na niego obowiązek zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową.
Niestawiennictwo przeciwnika
Jeżeli przeciwnik bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie wzywającego uwzględni koszty wywołane próbą ugodową w orzeczeniu kończącym postępowanie.
Skutki prawne ugody
Ugoda wywołuje skutki jak każda inna umowa cywilnoprawna. W zależności od jej treści może wywoływać powstanie zobowiązań bądź z nich zwalniać.
Skutki ugody pozasądowej
- Wywołuje skutki materialnoprawne między stronami
- Nie stanowi tytułu egzekucyjnego
- W celu wyegzekwowania realizacji ugody należy zwrócić się do sądu
- Roszczenie potwierdzone ugodą przedawnia się zgodnie z przepisami prawa cywilnego
Skutki ugody sądowej
Ugoda sądowa jako tytuł egzekucyjny
Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 K.p.c., ugoda sądowa stanowi tytuł egzekucyjny. Ugoda sądowa staje się tytułem egzekucyjnym z chwilą uprawomocnienia się postanowienia umarzającego postępowanie.
- Można uzyskać klauzulę wykonalności
- Umożliwia wszczęcie egzekucji "od ręki"
- Roszczenie potwierdzone ugodą sądową przedawnia się z upływem 6 lat
Ograniczenia w zawieraniu ugód
Istnieje szereg spraw, w których zawarcie ugody nie jest dopuszczalne. Ograniczenia te wynikają z charakteru pewnych stosunków prawnych lub z przepisów szczególnych.
Sprawy, w których ugoda jest niedopuszczalna
- Prawa ściśle osobiste, niezbywalne (np. stwierdzenie pokrewieństwa, ważność małżeństwa)
- Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477(12) K.p.c.)
- Sprawy dotyczące nieruchomości położonych za granicą
- Sprawy, w których strona nie może samodzielnie dysponować uprawnieniami
- Niektóre sprawy z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (np. ustalenie ojcostwa).
Kontrola ugody przez sąd
Sąd uzna ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. W sprawach z zakresu prawa pracy sąd kontroluje ugodę również pod kątem naruszenia słusznego interesu pracownika.
Wady oświadczeń woli w ugodzie
Ponieważ ugoda jest umową, mają do niej zastosowanie wszystkie przepisy ogólne odnoszące się do oświadczeń woli. Wyjątkiem jest odmienne uregulowanie kwestii błędu.
Błąd w ugodzie
Zgodnie z art. 918 § 1 K.c., uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy.
Ograniczenia w zakresie błędu
Nie można uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została zawarta w złej wierze (art. 918 § 2 K.c.).
Korzyści z zawarcia ugody
Ugoda, zarówno sądowa jak i pozasądowa, przynosi stronom wiele korzyści w porównaniu z długotrwałym postępowaniem sądowym.
Oszczędność czasu
Ugoda pozwala uniknąć wielomiesięcznych lub nawet wieloletnich procesów sądowych. Strony mogą rozwiązać spór w znacznie krótszym czasie.
Niższe koszty
Zawarcie ugody eliminuje koszty związane z długotrwałym postępowaniem sądowym, opłaty od apelacji i kasacji, koszty zastępstwa procesowego.
Kontrola nad rozwiązaniem
Strony mają wpływ na treść porozumienia i mogą wypracować rozwiązanie dostosowane do ich potrzeb, zamiast czekać na narzucone przez sąd rozstrzygnięcie.
Pewność prawna
Ugoda eliminuje ryzyko niekorzystnego wyroku i długotrwałych postępowań odwoławczych. Strony wiedzą na czym stoją.
Pamiętaj o najważniejszych zasadach
- Ugoda sądowa stanowi tytuł egzekucyjny (art. 777 K.p.c.)
- Postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednoosobowym
- Ugoda może zostać zawarta w dowolnym momencie postępowania - aż do zakończenia postępowania kasacyjnego
- Do ugody stosuje się przepisy ogólne o oświadczeniach woli
- Ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody sądowej
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2024 poz. 1568 t.j.); Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 2024 poz. 1061 t.j.).