Sądowe stwierdzenie nabycia spadku - początek drogi prawnej w postępowaniu spadkowym

W jakim celu przeprowadza się stwierdzenie nabycia spadku przez sąd?

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma bardzo duże znaczenie. Śmierć spadkodawcy oznacza, że nastąpiło przejście praw i obowiązków na jakieś inne osoby, czyli tzw. otwarcie spadku. Może się jednak okazać, że nie wiadomo, komu przypadł spadek i w jakim zakresie, że istnieje testament, o którym dotąd nie było wiadomo, albo pojawili się nowi spadkobiercy. Aby zatem rozwiać wszelkie wątpliwości, kto i w jakiej części odziedziczył majątek, konieczny jest udział sądu w tych roztrzygnięciach. Ponadto postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w pewnych sytuacjach jest jedynym dowodem, że ktoś jest spadkobiercą.

Kto może wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku do sądu?

Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić każdy, kto ma w tym interes. Do kręgu tych osób będą rzecz jasna należeli przede wszystkim spadkobiercy. Ponadto interes mają wierzyciele spadkodawcy, uprawnieni do zachowku, zapisobiercy, a także wierzyciele spadkobiercy. Mogą to być również osoby, które nie są spadkobiercami i chcą w ten sposób wykazać, że nie ponoszą odpowiedzialności za długi spadkowe. Uprawnionym do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest także wykonawca testamentu, na którym ciąży m.in. obowiązek wydania spadkobiercom majątku spadkowego zgodnie z wolą spadkodawcy. A wykonanie tego obowiązku może być niemożliwe dotąd, dopóki nie zostanie ustalone, kto dochodzi do dziedziczenia.

Brak rozstrzygnięcia, w zakończonym prawomocnie postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, żądania spadkobiercy w przedmiocie zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do odrzucenia spadku, nie uzasadnia odrzucenia ponownie złożonego w tym przedmiocie wniosku (tak: uchwała SN z dnia 6 czerwca 2007 r., sygn. akt III CZP 53/07). 

Jak wygląda postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku toczy się w trybie nieprocesowym (zamiast pozwu składamy wniosek, w którym określamy uczestników postępowania). Jako uczestników postępowania należy podać osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, ale udział w każdym stadium postępowania może wziąć osoba, której praw dotyczy wynik postępowania. Sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą oraz czy spadkodawca pozostawił po sobie testament oraz wzywa osobę, u której testament się znajduje do jego okazania. Z powyższego wynika, że sąd może stwierdzić nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż wskazane przez uczestników. Sąd zasadniczo nie bada, jakie składniki wchodzą w skład majątku spadkowego. W postanowieniu kończącym postępowanie sąd jest obowiązany wymienić wszystkich spadkobierców, którzy nabyli spadek oraz określić wysokość przypadających im udziałów.

Czy istnieje możliwość dokonania stwierdzenia nabycia spadku w innym postępowaniu?

Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić również w postępowaniu o dział spadku. Także w tym postępowaniu sąd nie może działać z urzędu i niezbędny jest wniosek osoby zainteresowanej. Powszechnie przyjmuje się jednak, iż wniosek o dokonanie działu spadku obejmuje z istoty swej także żądanie stwierdzenia jego nabycia.

W jakim terminie ma być dokonane stwierdzenie nabycia spadku?

Stwierdzenie nabycia spadku nie powinno nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). Przed upływem tego terminu może jednak nastąpić stwierdzenie nabycia spadku, jeżeli wszyscy znani spadkobiercy złożą oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Należy pamiętać, że oświadczenie to można złożyć w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (wówczas stwierdzenie może nastąpić później).

Jakie są skutki postanowienia wydanego przez sąd i czy można je zmienić?

Znaczenie stwierdzenia nabycia spadku polega na tym, iż domniemywa się, że osoba, która uzyskała taki tytuł, uważana jest za spadkobiercę. Domniemanie to jest skuteczne erga omnes (wobec wszystkich). Możliwe jest jego obalenie tylko w drodze uchylenia lub zmiany postanowienia o sądowym stwierdzeniu nabycia spadku. Wniosek w tej sprawie może być złożony przez każdego zainteresowanego, a więc może to być np. wierzyciel spadkobiercy. Ponadto względem osób, które nie roszczą sobie praw do spadku, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku (np. jeśli chce wyegzekwować jakiś dług od dłużnika spadkodawcy). Wówczas jedynym dowodem, że jest się spadkobiercą jest właśnie stwierdzenie nabycia spadku. Wreszcie w sytuacji, gdy jakaś osoba trzecia nabywa prawo należące do spadku od osoby, która legitymuje się sądowym stwierdzeniem nabycia spadku, nabędzie to prawo, choćby później okazało się, że osoba posiadająca dokument sądowy nie jest spadkobiercą. Warunkiem jest jednak to, aby nabywca działał w dobrej wierze (czyli nie miał wiadomości, że tak naprawdę nie ma do czynienia z rzeczywistym spadkobiercą).

Pamiętaj, że:

• Postanowienie stwierdzajęce nabycie spadku w pewnych okolicznościach jest jedynym dowodem odziedziczenia spadku, a legitymowanie się tym dokumentem uruchamia domniemanie, że osoba tam wskazana jest spadkobiercą.
• Postanowienie to nie ma charakteru bezwzględnego – może zostać uchylone lub zmienione na wniosek każdego zainteresowanego, który wykaże, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobiercą.
• Sąd nie przeprowadzi postępowania z urzędu, tylko na wniosek zainteresowanych osób, z wnioskiem należy wystąpić do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić to do sądu, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część; jeżeli i tego nie uda się ustalić to właściwy będzie sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121, z późn. zm.);

• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 101, z późn. zm.).