Jakie skutki powoduje oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Jeżeli zostanie złożone oświadczenie o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę, to od tego momentu traci on prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku. Jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Taka sytuacja pociąga za sobą szereg konsekwencji i zmian. Mogą to być np. zmiany w kręgu osób dziedziczących z ustawy w przypadku gdy nie został sporządzony testament i w grę wchodzi ustawowy porządek dziedziczenia (np. jedynym spadkobiercą jest syn spadkodawcy i on odrzuca spadek – wówczas do dziedziczenia dojdą dalsi spadkobiercy). Mogą to być również zmiany dotyczące wielkości udziałów, a nawet może zmienić się tytuł dziedziczenia (w sytuacji gdy spadkobierca testamentowy odrzuca spadek).

W jakim terminie można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Oświadczenie to może zostać złożone w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (w przypadku spadkobierców ustawowych będzie to z reguły dzień śmierci spadkodawcy, a w przypadku spadkobierców testamentowych powzięcie informacji o istnieniu testamentu). Wspomniany sześciomiesięczny termin ma charakter terminu zawitego. Gdy spadkobierca w tym terminie nie złoży oświadczenia o odrzuceniu spadku wówczas, w świetle aktualnie obowiązujących przepisów dojdzie do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Istotne jest jednak, że nie dotyczy do spadków otwartych przed nowelizacją przepisów z października 2015 r. (wtedy bowiem milczenie prowadzi do przyjęcia spadku wprost i odpowiedzialności za długi spadkowe bez ograniczenia)

Czy odrzucenie spadku ma charakter bezwzględny, czy też może być kwestionowane?

Zdarzają się sytuacje kiedy spadek ma odziedziczyć osoba, której osobisty majątek jest zadłużony. Aby zatem nie doprowadzić do poszerzenia tego majątku o przyszły majątek spadkowy osoba taka mogłaby odzucić spadek i uniemożliwić tym samym wierzycielom możliwość zaspokojenia swoich roszczeń. Przepisy prawne przeciwdziałają takim posunięciom.

Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego. Warunkiem musi być istnienie takiej wierzytelności w chwili otwarcia spadku. Ochrona powyższa następuje w oparciu o przepisy o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika (tzw. skarga pauliańska). Jeżeli więc oświadczenie o odrzuceniu spadku zostanie uznane za bezskuteczne w stosuku do określonego wierzyciela, może on zaspokajać się z z przedmitów należących do spadku.

Należy jednak pamiętać, że wierzyciel może żądać uznania oświadczenia o odrzuceniu spadku za bezskuteczne w stosunku do niego jedynie w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie poźniej niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku. Jest to termin zawity (jego upływ pociąga za sobą definitywne wygaśnięcie uprawnienia wierzyciela).

Czy oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać obarczone terminem lub warunkiem?

Przepisy stanowią, że nie wolno składać oświadczenia o odrzuceniu spadku pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Jeżeli ktoś zawarłby w oświadczeniu o odrzuceniu spadku klauzulę dotyczącą warunku lub terminu to takie oświadczenie będzie nieważne. Nie istnieje również możliwość odwołania takiego oświadczenia. Prawo przewiduje jednak sytuacje kiedy złożenie oświadczenia następuje pod wpływem wad oświadczenia woli. Wówczas po spełnieniu określonych warunków można uchylić się od skutków prawnych tak złożonego oświadczenia.

Kiedy można złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych odrzucenia spadku?

Przede wszystkim w grę wchodzą tylko dwie wady oświadczenia woli, a mianowicie : błąd oraz groźba. Ale nie można wykluczyć zastosowania tutaj wady oświadczenia woli polegającej na wyłączeniu świadomości lub swobody podczas składania oświadczenia o odrzuceniu spadku. W takim przypadku znajdą zastosowanie przepisy ogólne o wadach oświadczenia woli (sankcją za tego typu naruszenie jest bezwzględna nieważność dokonanej czynności prawnej dotkniętej tą wadą). Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem groźby lub błędu stosujemy ogólne przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

• uchylenie od skutków wadliwego oświadczenia następuje przed sądem,
• spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca,
• uchylenie wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Jeżeli spadkobierca pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia to może w takim przypadku uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili kiedy spasdkobierca wykrył błąd lub w przypadku groźby – od chwii kiedy ustał stan zagrożenia wywołany groźbą.

Jaka ma być treść oświadczenia o odrzuceniu spadku?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania,
• tytuł powołania do spadku,
• treść złożonego oświadczenia,
• wyliczenie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do spadkobierców ustawowych oraz wszelkich testamentów (jeśli takie istnieją) oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania tych testamentów.

Należy również dołączyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli te dowody nie zostały dotąd złożone.

Czy możliwe jest częściowe odrzucenie spadku?

Z zasady nie można spadku częściowo odrzucić, ani częściowo przyjąć. Przepisy wprowadzają jednak od tej reguły pewne wyjątki:

• spadkobierca może odzucić udział przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu,
• jeżeli spadkobierca powołany jest zarówno z mocy ustawy jak i testamentu to może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy i dziedziczyć na zasadach określonych w ustawie, odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od udziału przypadającego mu z innego tytułu.

Pamiętaj że:

• Oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może zostać odwołane; jedynie złożenie takiego oświadczenia pod wpływem błedu lub groźby daje uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwie złożonego oświadczenia,
• Jeżeli nie złożysz oświadczenia o odrzuceniu spadku w przewidzianym sześciomiesięcznym terminie, a spadek został otwarty przed 18 października 2015 r., to powstaną takie skutki jak przy przyjęciu spadku.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tj. Dz.U.2014.121 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).