Zażalenie w postępowaniu cywilnym - Kiedy przysługuje? Jak sporządzić? Terminy i procedura 2025

Kiedy przysługuje zażalenie?

Ważne

Zażalenie przysługuje tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych przez Kodeks postępowania cywilnego. Nie można go wnieść na każde postanowienie sądu!

Zażalenie jest zwykłym środkiem odwoławczym, który służy do zmiany lub uchylenia postanowienia sądu pierwszej instancji lub zarządzenia przewodniczącego. Jest to tzw. środek względnie dewolutywny, co oznacza, że zasadniczo rozpatruje go sąd wyższej instancji, choć są od tej zasady wyjątki.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 394 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na:

  • Postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie (np. odrzucenie pozwu)
  • Postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego w określonych sprawach

Katalog postanowień podlegających zażaleniu

Zwrot pisma/pozwu

Zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy oraz zwrot pozwu

Odmowa odrzucenia pozwu

Gdy sąd odmówi odrzucenia pozwu mimo wniosku strony przeciwnej

Przekazanie sprawy

Przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie

Zawieszenie postępowania

Zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania

Sprostowania i wykładnia

Sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa

Koszty procesu

Zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia kosztów, zwrot opłaty - jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy

Rodzaje zażaleń w aktualnym stanie prawnym

Aktualne przepisy przewidują trzy rodzaje zażaleń, które zostały wprowadzone nowelizacjami z lat 2019-2023:

1
Zażalenie dewolutywne (klasyczne)

To podstawowy typ zażalenia składany do sądu drugiej instancji na postanowienia sądu pierwszej instancji. Jest to zasadniczy model zażalenia określony w art. 394 k.p.c.

2
Zażalenie poziome I instancji

Składane do innego składu tego samego sądu pierwszej instancji na określone postanowienia (art. 394(1a) § 1 k.p.c.), np. w sprawach kosztowych, kar porządkowych.

3
Zażalenie poziome II instancji

Składane do innego składu sądu drugiej instancji na określone postanowienia tego sądu (art. 394(2) § 1(1) k.p.c.).

4
Zażalenie do Sądu Najwyższego

Przysługuje w ściśle określonych przypadkach, np. na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 394(1) k.p.c.).

Jak sporządzić zażalenie?

Wymagania formalne zażalenia

Zażalenie musi spełniać wszystkie wymogi pisma procesowego oraz zawierać określone elementy szczególne:

  • Wskazanie zaskarżonego postanowienia
  • Wniosek o zmianę lub uchylenie postanowienia
  • Zwięzłe uzasadnienie ze wskazaniem nowych faktów i dowodów
  • Określenie wartości przedmiotu zaskarżenia (w sprawach majątkowych)

Elementy zażalenia krok po kroku

1. Nagłówek pisma: Zawiera oznaczenie sądu, dane stron, sygnaturę akt oraz tytuł "ZAŻALENIE".

2. Wskazanie zaskarżonego postanowienia: Precyzyjne określenie postanowienia, którego dotyczy zażalenie (data wydania, sygn. akt, treść rozstrzygnięcia).

3. Wniosek: Jasne sformułowanie żądania - czy ma nastąpić zmiana czy uchylenie postanowienia.

4. Uzasadnienie: Zwięzłe przedstawienie argumentów prawnych i faktycznych przemawiających za uwzględnieniem zażalenia.

5. Wartość przedmiotu zaskarżenia: W sprawach majątkowych należy określić wartość dla celów opłaty sądowej.

Terminy i procedura wnoszenia

Termin na zażalenie - 7 dni

Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. Jeżeli sąd odstąpił od uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia lub jego doręczenia.

Procedura składania zażalenia

1
Sprawdź dopuszczalność

Upewnij się, że na dane postanowienie przysługuje zażalenie zgodnie z przepisami kodeksu.

2
Sporządź zażalenie

Przygotuj pismo spełniające wszystkie wymogi formalne i merytoryczne.

3
Uiść opłatę sądową

Wpłać właściwą opłatę sądową przed złożeniem pisma (jeśli jest wymagana).

4
Złóż w sądzie pierwszej instancji

Zażalenie zawsze składa się do sądu, który wydał zaskarżone postanowienie.

Jak toczy się postępowanie w sprawie zażalenia?

Po wniesieniu zażalenia uruchamia się określona procedura, która różni się w zależności od rodzaju zażalenia:

Skutki wniesienia zażalenia

Brak automatycznego wstrzymania wykonania

Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje automatycznie wykonania zaskarżonego postanowienia. Sąd pierwszej instancji może jednak na wniosek lub z urzędu wstrzymać wykonanie do czasu rozstrzygnięcia zażalenia.

Rozpatrywanie przez sąd pierwszej instancji

Jeżeli zażalenie:

  • Zarzuca nieważność postępowania lub
  • Jest oczywiście uzasadnione

Sąd pierwszej instancji może na posiedzeniu niejawnym uchylić zaskarżone postanowienie i rozpoznać sprawę na nowo, nie przesyłając akt do sądu drugiej instancji. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.

Doręczenie stronie przeciwnej

W większości przypadków zażalenie jest doręczane stronie przeciwnej, która może wnieść odpowiedź w terminie tygodniowym. Wyjątki dotyczą m.in. zażaleń na postanowienia o kosztach sądowych czy karach porządkowych.

Rozpoznanie przez sąd drugiej instancji

Sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym i stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Postanowienie kończące postępowanie zażaleniowe jest uzasadniane z urzędu.

Zażalenie do Sądu Najwyższego

Przymus adwokacko-radcowski

Zażalenie do Sądu Najwyższego musi być sporządzone przez adwokata lub radcę prawnego. Obowiązuje pełne zastępstwo procesowe.

Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje w ściśle określonych przypadkach:

  • Na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną
  • Na postanowienie odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
  • W razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
  • W sprawach gdzie przysługuje skarga kasacyjna - na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie

Wyjątki od przymusu adwokacko-radcowskiego

Przymus ten nie dotyczy:

  • Postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych
  • Przypadków gdy stroną jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych
  • Gdy zastępstwo wykonuje Prokuratura Generalna RP

Koszty i opłaty sądowe

Zażalenie podlega opłacie sądowej, której wysokość zależy od rodzaju sprawy i wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłaty są określone w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Ważna zmiana od 2023 roku

Sąd odrzuci bez wezwania o uiszczenie opłaty zażalenie wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej. Opłatę można uiścić w terminie tygodniowym od doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma.

Najczęstsze błędy i jak ich unikać

Błędna ocena dopuszczalności

Wnoszenie zażalenia na postanowienia, od których nie przysługuje ten środek odwoławczy. Zawsze sprawdź katalog w art. 394 k.p.c.

Przekroczenie terminu

Liczenie terminu od niewłaściwego momentu. Pamiętaj: 7 dni od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem!

Niewłaściwy sąd

Mylenie rodzaju zażalenia - sprawdź czy to zażalenie dewolutywne czy poziome i do którego sądu należy je wnieść.

Brak opłaty sądowej

Nieopłacenie zażalenia może prowadzić do jego odrzucenia, zwłaszcza w przypadku pism składanych przez profesjonalistów.

Praktyczne wskazówki

1
Dokładnie przeanalizuj postanowienie

Sprawdź czy zawiera pouczenie o dopuszczalności i terminie wniesienia zażalenia. Zwróć uwagę na datę doręczenia i sposób doręczenia.

2
Zbierz materiał dowodowy

Jeśli powoływasz się na nowe fakty lub dowody, przygotuj odpowiednią dokumentację już na etapie składania zażalenia.

3
Rozważ zasadność

Oceń rzeczywiste szanse powodzenia zażalenia. Pamiętaj o kosztach postępowania i możliwych konsekwencjach procesowych.

4
Rozważ wniosek o wstrzymanie wykonania

Jeśli wykonanie postanowienia może spowodować nieodwracalne skutki, rozważ złożenie wniosku o wstrzymanie wykonania.

Pamiętaj

  • Zażalenie przysługuje tylko na wyraźnie przewidziane przepisami postanowienia
  • Termin wynosi 7 dni i jest terminem zawitym
  • Zażalenie nie wstrzymuje samo przez się wykonania postanowienia
  • W przypadku zażalenia do Sądu Najwyższego obowiązuje przymus adwokacko-radcowski
  • Aktualne przepisy znacznie skomplikowały procedurę zażaleniową - w razie wątpliwości skonsultuj się z prawnikiem

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. 2024 poz. 1568 ze zmianami), w szczególności art. 394-398.

Michał Włodarczyk - Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.