Spis treści
Kiedy przysługuje zażalenie?
Ważne
Zażalenie przysługuje tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych przez Kodeks postępowania cywilnego. Nie można go wnieść na każde postanowienie sądu!
Zażalenie jest zwykłym środkiem odwoławczym, który służy do zmiany lub uchylenia postanowienia sądu pierwszej instancji lub zarządzenia przewodniczącego. Jest to tzw. środek względnie dewolutywny, co oznacza, że zasadniczo rozpatruje go sąd wyższej instancji, choć są od tej zasady wyjątki.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 394 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na:
- Postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie (np. odrzucenie pozwu)
- Postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego w określonych sprawach
Katalog postanowień podlegających zażaleniu
Zwrot pisma/pozwu
Zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy oraz zwrot pozwu
Odmowa odrzucenia pozwu
Gdy sąd odmówi odrzucenia pozwu mimo wniosku strony przeciwnej
Przekazanie sprawy
Przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie
Zawieszenie postępowania
Zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania
Sprostowania i wykładnia
Sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa
Koszty procesu
Zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia kosztów, zwrot opłaty - jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy
Rodzaje zażaleń w aktualnym stanie prawnym
Aktualne przepisy przewidują trzy rodzaje zażaleń, które zostały wprowadzone nowelizacjami z lat 2019-2023:
To podstawowy typ zażalenia składany do sądu drugiej instancji na postanowienia sądu pierwszej instancji. Jest to zasadniczy model zażalenia określony w art. 394 k.p.c.
Składane do innego składu tego samego sądu pierwszej instancji na określone postanowienia (art. 394(1a) § 1 k.p.c.), np. w sprawach kosztowych, kar porządkowych.
Składane do innego składu sądu drugiej instancji na określone postanowienia tego sądu (art. 394(2) § 1(1) k.p.c.).
Przysługuje w ściśle określonych przypadkach, np. na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 394(1) k.p.c.).
Jak sporządzić zażalenie?
Wymagania formalne zażalenia
Zażalenie musi spełniać wszystkie wymogi pisma procesowego oraz zawierać określone elementy szczególne:
- Wskazanie zaskarżonego postanowienia
- Wniosek o zmianę lub uchylenie postanowienia
- Zwięzłe uzasadnienie ze wskazaniem nowych faktów i dowodów
- Określenie wartości przedmiotu zaskarżenia (w sprawach majątkowych)
Elementy zażalenia krok po kroku
1. Nagłówek pisma: Zawiera oznaczenie sądu, dane stron, sygnaturę akt oraz tytuł "ZAŻALENIE".
2. Wskazanie zaskarżonego postanowienia: Precyzyjne określenie postanowienia, którego dotyczy zażalenie (data wydania, sygn. akt, treść rozstrzygnięcia).
3. Wniosek: Jasne sformułowanie żądania - czy ma nastąpić zmiana czy uchylenie postanowienia.
4. Uzasadnienie: Zwięzłe przedstawienie argumentów prawnych i faktycznych przemawiających za uwzględnieniem zażalenia.
5. Wartość przedmiotu zaskarżenia: W sprawach majątkowych należy określić wartość dla celów opłaty sądowej.
Terminy i procedura wnoszenia
Termin na zażalenie - 7 dni
Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. Jeżeli sąd odstąpił od uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia lub jego doręczenia.
Procedura składania zażalenia
Upewnij się, że na dane postanowienie przysługuje zażalenie zgodnie z przepisami kodeksu.
Przygotuj pismo spełniające wszystkie wymogi formalne i merytoryczne.
Wpłać właściwą opłatę sądową przed złożeniem pisma (jeśli jest wymagana).
Zażalenie zawsze składa się do sądu, który wydał zaskarżone postanowienie.
Jak toczy się postępowanie w sprawie zażalenia?
Po wniesieniu zażalenia uruchamia się określona procedura, która różni się w zależności od rodzaju zażalenia:
Skutki wniesienia zażalenia
Brak automatycznego wstrzymania wykonania
Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje automatycznie wykonania zaskarżonego postanowienia. Sąd pierwszej instancji może jednak na wniosek lub z urzędu wstrzymać wykonanie do czasu rozstrzygnięcia zażalenia.
Rozpatrywanie przez sąd pierwszej instancji
Jeżeli zażalenie:
- Zarzuca nieważność postępowania lub
- Jest oczywiście uzasadnione
Sąd pierwszej instancji może na posiedzeniu niejawnym uchylić zaskarżone postanowienie i rozpoznać sprawę na nowo, nie przesyłając akt do sądu drugiej instancji. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.
Doręczenie stronie przeciwnej
W większości przypadków zażalenie jest doręczane stronie przeciwnej, która może wnieść odpowiedź w terminie tygodniowym. Wyjątki dotyczą m.in. zażaleń na postanowienia o kosztach sądowych czy karach porządkowych.
Rozpoznanie przez sąd drugiej instancji
Sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym i stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Postanowienie kończące postępowanie zażaleniowe jest uzasadniane z urzędu.
Zażalenie do Sądu Najwyższego
Przymus adwokacko-radcowski
Zażalenie do Sądu Najwyższego musi być sporządzone przez adwokata lub radcę prawnego. Obowiązuje pełne zastępstwo procesowe.
Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje w ściśle określonych przypadkach:
- Na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną
- Na postanowienie odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
- W razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
- W sprawach gdzie przysługuje skarga kasacyjna - na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie
Wyjątki od przymusu adwokacko-radcowskiego
Przymus ten nie dotyczy:
- Postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych
- Przypadków gdy stroną jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych
- Gdy zastępstwo wykonuje Prokuratura Generalna RP
Koszty i opłaty sądowe
Zażalenie podlega opłacie sądowej, której wysokość zależy od rodzaju sprawy i wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłaty są określone w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Ważna zmiana od 2023 roku
Sąd odrzuci bez wezwania o uiszczenie opłaty zażalenie wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej. Opłatę można uiścić w terminie tygodniowym od doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma.
Najczęstsze błędy i jak ich unikać
Błędna ocena dopuszczalności
Wnoszenie zażalenia na postanowienia, od których nie przysługuje ten środek odwoławczy. Zawsze sprawdź katalog w art. 394 k.p.c.
Przekroczenie terminu
Liczenie terminu od niewłaściwego momentu. Pamiętaj: 7 dni od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem!
Niewłaściwy sąd
Mylenie rodzaju zażalenia - sprawdź czy to zażalenie dewolutywne czy poziome i do którego sądu należy je wnieść.
Brak opłaty sądowej
Nieopłacenie zażalenia może prowadzić do jego odrzucenia, zwłaszcza w przypadku pism składanych przez profesjonalistów.
Praktyczne wskazówki
Sprawdź czy zawiera pouczenie o dopuszczalności i terminie wniesienia zażalenia. Zwróć uwagę na datę doręczenia i sposób doręczenia.
Jeśli powoływasz się na nowe fakty lub dowody, przygotuj odpowiednią dokumentację już na etapie składania zażalenia.
Oceń rzeczywiste szanse powodzenia zażalenia. Pamiętaj o kosztach postępowania i możliwych konsekwencjach procesowych.
Jeśli wykonanie postanowienia może spowodować nieodwracalne skutki, rozważ złożenie wniosku o wstrzymanie wykonania.
Pamiętaj
- Zażalenie przysługuje tylko na wyraźnie przewidziane przepisami postanowienia
- Termin wynosi 7 dni i jest terminem zawitym
- Zażalenie nie wstrzymuje samo przez się wykonania postanowienia
- W przypadku zażalenia do Sądu Najwyższego obowiązuje przymus adwokacko-radcowski
- Aktualne przepisy znacznie skomplikowały procedurę zażaleniową - w razie wątpliwości skonsultuj się z prawnikiem
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. 2024 poz. 1568 ze zmianami), w szczególności art. 394-398.