Zażalenie - Kiedy przysługuje zażalenie na postanowienie? Jak powinno wyglądać?
Zażalenie w postępowaniu cywilnym jest zwykłym środkiem odwoławczym, który prowadzi do zmiany lub uchylenia postanowienia sądu albo zarządzenia przewodniczącego wydanego w pierwszej instancji. Zażalenie jest tzw. środkiem względnie dewolutywnym - oznacza to, że w zasadzie rozpatrywać je powinien sąd wyższej instancji niż sąd wydający orzeczenie, jednakże są od tej zasady wyjątki. Zażalenie jest środkiem odwoławczym, który można zastosować w przypadkach wskazanych w przepisach prawa. W jakich sytuacjach można wnieść zażalenie? Co powinno się w takim piśmie znaleźć? Do którego sądu i w jakim terminie wnieść zażalenie? Czy zażalenie wnoszone do Sądu Najwyższego powinno spełniać szczególne wymogi? Jakie są skutki nieopłacenia zażalenia przez przedsiębiorcę w postępowaniu w sprawach gospodarczych?
Kiedy przysługuje zażalenie?
Zażalenie przysługuje tylko w tych przypadkach, w których Kodeks postępowania cywilnego je wyraźnie przewiduje. Tak więc, na gruncie postępowania procesowego zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie (taką sytuacją jest np. odrzucenie pozwu - postanowienie o odrzuceniu pozwu kończy bowiem postępowanie w sprawie), a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:
- zwrot pozwu, odmowa odrzucenia pozwu, przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie;
- odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;
- oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;
- rygor natychmiastowej wykonalności;
- wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;
- stwierdzenie prawomocności orzeczenia,
- skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia,
- zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;
- odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;
- sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;
- zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiar opłaty, zwrot opłaty lub zaliczki, obciążenie kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka;
- oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;
- zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;
- odrzucenie zażalenia;
- odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.
Zażalenie do innego równorzędnego składu sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia (z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji) tego sądu, których przedmiotem są:
- oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,
- zwrot kosztów procesu,
- zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu,
- skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę,
- zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka,
- odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia.
Zażalenie przysługuje również do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje też w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 398[1] (od których przysługuje skarga kasacyjna, tj. wydanych przez sąd drugiej instancji prawomocnych postanowień w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie), a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
Zażalenie składane do Sądu Najwyższego podlega, co do zasady, obowiązkowi sporządzenia go przez adwokata lub radcę prawnego. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje bowiem zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, a w sprawach własności przemysłowej także przez rzeczników patentowych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji. Przymusu adwokacko-radcowski nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Nie stosuje się go także wtedy, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa albo państwowej osoby prawnej jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej.
W przypadku postępowania nieprocesowego, zabezpieczającego i egzekucyjnego również wymaga się szczególnego przepisu, który uprawnia do złożenia zażalenia. Jednakże w postępowaniu procesowym przypadki te zebrano w jednym katalogu, natomiast w wymienionych postępowaniach poszczególne przepisy stanowią o dopuszczalności zażalenia.
Jak zażalenie powinno być sporządzone?
Zażalenie powinno czynić przede wszystkim zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać ponadto:
- wskazanie zaskarżonego postanowienia,
- wniosek o jego zmianę lub uchylenie,
- zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów (uzasadnienie zażalenia może obejmować wskazanie takich uchybień, które w przekonaniu skarżącego uzasadniają zmianę, bądź też uchylenie zaskarżonego zarządzenia lub postanowienia).
Ponadto, choć to wymaganie nie jest ściśle wskazane w przepisach dotyczących zażalenia, skarżący powinien w sprawach majątkowych określić wartość przedmiotu zaskarżenia.
Należy także uiścić przewidzianą prawem opłatę sądową (zależną od wysokości przedmiotu zażalenia). Zwrócić uwagę należy na fakt, że sąd odrzuci bez wezwania o uiszczenie opłaty zażalenie wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłatę można w takiej sytuacji uiścić w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia sądu o zwrocie pisma.
Do kogo i kiedy należy wnosić zażalenie?
Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia. W przypadku, gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie, wówczas termin tygodniowy liczy się od ogłoszenia postanowienia. Jeżeli dana strona nie dotrzyma wymienionego terminu, może żądać jego przywrócenia, ale tylko jeżeli zachodzą do tego przesłanki. Zażalenie wnosi się do sądu pierwszej instancji.
Jak toczy się postępowanie w sprawie o zażalenie?
Po pierwsze wniesienie zażalenia nie stanowi podstawy do wstrzymania wykonania zaskarżonego postanowienia. Sąd pierwszej instancji może jednak wstrzymać jego wykonanie do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Postanowienie takie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd drugiej instancji rozpoznaje bowiem zażalenie na posiedzeniu niejawnym.
Jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, wówczas sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sądowi drugiej instancji, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Jeżeli w takim przypadku wyda postanowienie, to od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.
Jeśli nie zachodzi powyżej wskazana sytuacja, to sąd pierwszej instancji przedstawia akta sprawy wraz z zażaleniem sądowi drugiej instancji po uprzednim doręczeniu zażalenia stronie przeciwnej.
Nie ma jednak obowiązku doręczania zażalenia stronie przeciwnej na postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia, oraz odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie, a także na postanowienie o skazaniu świadka, biegłego, strony i osoby trzeciej na grzywnę, na zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz na odmowę zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia. Wówczas akta sprawy z zażaleniem sąd pierwszej instancji przedstawia sądowi drugiej instancji niezwłocznie po złożeniu zażalenia.
Jeżeli doręczono zażalenie stronie przeciwnej, to odpowiedź na zażalenie może być wniesiona wprost do sądu drugiej instancji w terminie tygodniowym od doręczenia zażalenia. Sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym.
Do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego i skazania na grzywnę następuje w składzie jednego sędziego.
W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia sąd drugiej instancji uzasadnia postanowienie kończące to postępowanie z urzędu.
- Zażalenie przysługuje tylko na wyraźnie przewidziane przepisami postanowienia.
- Zażalenie nie wstrzymuje samo przez się wykonania postanowienie, które jest zaskarżone, a jedynie sąd pierwszej instancji może o tym zdecydować.
- W przypadku zażalenia do Sądu Najwyższego obowiązuje przymus adwokacko-radcowski.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?