Spis treści
- Wprowadzenie do apelacji
- Warunki wniesienia apelacji
- Wymogi formalne apelacji
- Rodzaje zarzutów apelacyjnych
- Zarzuty naruszenia prawa materialnego
- Zarzuty naruszenia prawa procesowego
- Nieważność postępowania
- Nowe fakty i dowody w apelacji
- Ograniczenia w postępowaniu apelacyjnym
- Terminy wniesienia apelacji
- Praktyczne wskazówki
Wprowadzenie do apelacji
W procesie cywilnym po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji każda ze stron ma prawo odwołać się od tego wyroku, wnosząc apelację. W obecnym stanie prawnym w procesie cywilnym obowiązuje system apelacji pełnej, pozwalającej sądowi drugiej instancji nie tylko na kontrolę prawidłowości postępowania przed sądem pierwszej instancji, ale także na ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy, w tym weryfikację ustaleń dotyczących stanu faktycznego, także - pod pewnymi warunkami - poprzez uwzględnienie nowych faktów i dowodów.
Istotne informacje
Od 2020 roku obowiązuje wymóg złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia z pisemnym uzasadnieniem przed wniesieniem apelacji. Za taki wniosek pobierana jest opłata w wysokości 100 zł.
Warunki wniesienia apelacji
Zgodnie z art. 367 § 1 KPC od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Podstawowe warunki wniesienia apelacji to:
Wymogi formalne apelacji
Zgodnie z art. 368 § 1 KPC, prawidłowo sporządzona apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:
Oznaczenie wyroku
Wskazanie wyroku, od którego apelacja jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części
Przedstawienie zarzutów
Zwięzłe przedstawienie zarzutów wobec zaskarżonego wyroku
Uzasadnienie zarzutów
Szczegółowe uzasadnienie podnoszonych zarzutów
Nowe fakty i dowody
Powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów lub dowodów z wykazaniem przyczyn ich niepowołania wcześniej
Wniosek merytoryczny
Wniosek o zmianę lub uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia
Wartość przedmiotu
W sprawach majątkowych - oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia
Ważne zmiany od 2020 roku
W zarzutach dotyczących podstawy faktycznej rozstrzygnięcia należy wskazać fakty ustalone przez sąd pierwszej instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy lub istotne dla rozstrzygnięcia fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji.
Powołując fakt wykazany dowodem utrwalonym za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, wskazane jest oznaczenie konkretnej części zapisu dotycząego tego faktu (minuty i sekundy).
Rodzaje zarzutów apelacyjnych
Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie ustanawiają katalogu rodzajów zarzutów, jednak tradycyjnie zarzuty apelacyjne dzieli się na dwie główne kategorie. Pojęcie zarzutu można zdefiniować jako "twierdzenie skarżącego, że zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji jest wadliwy ze względu na niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego lub uchybienia procesowe, które miały wpływ na jego treść".
Brak obowiązku wskazywania przepisów
Strona nie ma obowiązku wskazywania w apelacji konkretnych przepisów prawa, które jej zdaniem zostały naruszone przez sąd. Wystarczy, że zarzut zostanie sformułowany w sposób jednoznacznie określający stanowisko skarżącego w kwestii budzącej jego sprzeciw.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego
Ta grupa zarzutów opiera się na błędach dotyczących sfery merytorycznej orzeczenia, tj. zastosowania lub interpretacji przepisów prawa przez sąd - są to tak zwane błędy orzekania (łac. errores in iudicando). Mogą one polegać na:
- Nieprawidłowej interpretacji przepisów prawnych, szczególnie ich znamion ocennych w rodzaju "znacznej wartości" czy "odpowiedniej wysokości"
- Błędnej interpretacji zasad współżycia społecznego (klauzule generalne)
- Zastosowaniu niewłaściwego przepisu - może to być zarówno przepis, który przestał obowiązywać, jak i przepis niepasujący do stanu faktycznego (błędna kwalifikacja prawna)
- Niezastosowaniu prawa obcego, jeżeli w danej sprawie powinno ono znaleźć zastosowanie
Zarzuty naruszenia prawa procesowego
Kolejna kategoria zarzutów dotyczy nieprawidłowości w przeprowadzeniu postępowania przed sądem pierwszej instancji (łac. errores in procedendo). Ze względu na wagę ewentualnych konsekwencji ich wystąpienia, naruszenia prawa procesowego można podzielić na:
Powodujące nieważność postępowania
Wymienione enumeratywnie w art. 379 KPC, brane pod uwagę przez sąd z urzędu
Wszystkie pozostałe
Mogą być podnoszone w apelacji, jeśli miały wpływ na wynik sprawy
Nieważność postępowania
Przyczyny nieważności postępowania, wymienione enumeratywnie w art. 379 KPC, sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę z urzędu. Nieważność postępowania zachodzi gdy:
- Droga sądowa była niedopuszczalna
- Strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany
- O to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona
- Skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy
- Strona została pozbawiona możności obrony swych praw
- Sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu
Nowe fakty i dowody w apelacji
Oprócz zarzutów, strona może w apelacji powoływać nowe fakty i dowody, jeżeli wykaże, iż nie mogła ich powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji lub, że potrzeba powołania się na nie wynikła później.
Ważne ograniczenia
- Powołując nowe fakty lub dowody, należy uprawdopodobnić, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później
- Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później
- Wydanie niekorzystnego wyroku nie może stanowić samoistnej podstawy powołania się na nowe fakty i dowody
Kiedy nowe fakty i dowody są dopuszczalne?
Fakty powstałe po wyroku
Jeśli jakiś fakt zaistniał po wydaniu wyroku w I instancji, można się na niego powoływać bez ograniczeń
Dowody na uzasadnienie zarzutów
Ograniczenia nie odnoszą się do faktów i dowodów uzasadniających zarzuty apelacji
Potrzeba wynikła z uzasadnienia
Gdy o potrzebie powołania dowodu strona dowiedziała się z uzasadnienia wyroku
Niemożność wcześniejszego powołania
Gdy obiektywnie nie było możliwe powołanie faktów lub dowodów przed sądem I instancji
Ograniczenia w postępowaniu apelacyjnym
W postępowaniu apelacyjnym obowiązują następujące ograniczenia:
Zasada koncentracji materiału dowodowego
W postępowaniu apelacyjnym nie można co do zasady rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Wyjątkowo możliwe jest:
- W razie zmiany okoliczności - żądanie zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu
- W sprawach o świadczenie powtarzające się - rozszerzenie żądania pozwu o świadczenia za dalsze okresy
Terminy wniesienia apelacji
Zgodnie z art. 369 KPC, apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.
| Sytuacja | Termin na apelację | Uwagi |
|---|---|---|
| Standardowy termin | 14 dni | Od doręczenia wyroku z uzasadnieniem |
| Przedłużony termin na uzasadnienie | 21 dni | Sąd zawiadamia o tym terminie |
| Brak wniosku o uzasadnienie | 21 dni | Od dnia ogłoszenia wyroku |
Nowa opłata od 2020 roku
Warunkiem wniesienia środka zaskarżenia, w tym apelacji, jest obecnie uprzednie złożenie wniosku o doręczenie orzeczenia z pisemnym uzasadnieniem. Ustanowiono opłatę od wniosku o doręczenie orzeczenia w kwocie 100,00 zł.
Praktyczne wskazówki
Kluczowe zasady skutecznej apelacji
- Koncentruj się na konkretnych błędach sądu pierwszej instancji
- Unikaj powtarzania argumentów już przedstawionych w pierwszej instancji
- Jeśli powołujesz nowe fakty lub dowody, szczegółowo uzasadnij, dlaczego nie mogły być powołane wcześniej
- W przypadku nagrań audio/wideo, w miarę możliwości wskaż konkretne minuty i sekundy
- Pamiętaj o właściwym sformułowaniu wniosku końcowego
Apelacja jest podstawowym środkiem odwoławczym w procesie cywilnym, dającym możliwość ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji. Skuteczność apelacji zależy przede wszystkim od właściwego zidentyfikowania błędów popełnionych przez sąd pierwszej instancji oraz ich prawidłowego przedstawienia w formie zarzutów apelacyjnych. Ważne jest również zachowanie wszystkich wymogów formalnych i terminów przewidzianych przez prawo.