Kiedy apelacja jest zasadna? - Podstawy apelacji

W procesie cywilnym po wydaniu wyroku przez sąd I instancji każda ze stron ma prawo odwołać się od tego wyroku wnosząc apelację. W obecnym stanie prawnym w procesie cywilnym obowiązuje system apelacji pełnej, pozwalającej sądowi drugiej instancji nie tylko na kontrolę prawidłowości postępowania przed sądem pierwszej instancji, ale także na ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy, w tym weryfikację ustaleń dotyczących stanu faktycznego, także - pod pewnymi warunkami - poprzez uwzględnienie nowych faktów i dowodów.

Jak sporządzić apelację?

Prawidłowo sporządzona apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:

1. oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części,  
2. zwięzłe przedstawienie zarzutów,  
3. uzasadnienie zarzutów,  
4. powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później,  
5. wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.  

W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia. Wartość ta może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub sąd orzekł ponad żądanie.

W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego, określając wymogi apelacji nakazują zawrzeć w niej m.in. zwięzłe przedstawienie i uzasadnienie zarzutów, jednak w żaden sposób nie precyzują katalogu dopuszczalnych zarzutów.

Pojęcie zarzutu można zdefiniować jako "twierdzenie skarżącego, że zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji jest wadliwy ze względu na niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego lub uchybienia procesowe, które miały wpływ na jego treść" (tak: W. Broniewicz w glosie do wyroku SN z 1 grudnia 2000 r., sygn. V CKN 153/2000, OSP 2002/5 str. 235, za: A. Oklejak, Apelacja w procesie cywilnym, Kraków 1994 r., str. 64).

Strona nie ma obowiązku wskazywania w apelacji konkretnych przepisów prawa, które jej zdaniem zostały naruszone przez sąd. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2006 (V CZ 48/2006), precyzując, że: "skarżący nie ma obowiązku powołania w apelacji przepisów, które doznały naruszenia, a jedynie zarzutów, więc np. twierdzenia, że wyrok sądu pierwszej instancji jest wadliwy ze względu na błędne ustalenie stanu faktycznego. Wystarczy, że zarzut taki zostanie sformułowany w sposób jednoznacznie określający stanowisko skarżącego w kwestii budzącej jego sprzeciw".

Przepisy Kodeksu cywilnego nie ustanawiają rodzajów zarzutów, tradycyjnie jednak zarzuty apelacyjne dzieli się na zarzuty naruszenia prawa materialnego i zarzuty naruszenia prawa procesowego.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego

Ta grupa zarzutów opiera się na błędach dotyczących sfery merytorycznej orzeczenia, tj. zastosowania lub interpretacji przepisów prawa przez sąd - są to tak zwane błędy orzekania (łac. errores in iudicando). Mogą one polegać na nieprawidłowej interpretacji przepisów prawnych, szczególnie ich znamion ocennych w rodzaju znacznej wartości czy odpowiedniej wysokości, zasad współżycia społecznego (tzw. klauzule generalne). Naruszeniem prawa materialnego jest także zastosowanie niewłaściwego przepisu - może to być zarówno przepis, który przestał obowiązywać (został uchylony lub zmieniony), jak i przepis niepasujący do występującego w danej sprawie stanu faktycznego (błędna kwalifikacja prawna - tak zwany błąd subsumcji). Naruszenie prawa materialnego stanowi także niezastosowanie prawa obcego, jeżeli w danej sprawie powinno ono znaleźć zastosowanie.

Zarzuty naruszenia prawa procesowego

Kolejna kategoria zarzutów dotyczy nieprawidłowości w przeprowadzeniu postępowania przed sądem pierwszej instancji (łac. errores in procedendo). Ze względu na wagę ewentualnych konsekwencji ich wystąpienia, naruszenia prawa procesowego można podzielić na:

1. powodujące nieważność postępowania i 
2. wszystkie pozostałe. 

Przyczyny nieważności postępowania, wymienione enumeratywnie w art. 379 K.p.c., sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę z urzędu. Nieważność postępowania zachodzi:

1. jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna, 
2. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany, 
3. jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona, 
4. jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy, 
5. jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw, 
6. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu. 

Samo wystąpienie którejkolwiek z ustawowych przesłanek skutkuje nieważnością postępowania, z założenia bowiem mają one wpływ na wynik sprawy. Pozostałe naruszenia procedury cywilnej, inne niż skutkujące nieważnością postępowania, mogą być podnoszone w apelacji, jeśli miały wpływ na wynik sprawy. Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Chodzi tu przede wszystkim o postanowienia dotyczące wniosków dowodowych stron. Nie dotyczy to postanowień wydanych już po wydaniu wyroku (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z 9 lipca 2004 r., II CK 69/2004).

Czy można powoływać w apelacji nowe fakty i dowody?

Oprócz powyższych zarzutów, strona może w apelacji powoływać nowe fakty i dowody, jeżeli wykaże, iż nie mogła ich powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji lub, że potrzeba powołania się na nie wynikła później.

Dotyczy to faktów, które wystąpiły już przed sądem I instancji, lecz nie zostały przez stronę powołane. Jeśli jakiś fakt zaistniał po wydaniu wyroku w I instancji można się na niego powoływać bez w/w ograniczeń, to samo dotyczy dowodu na poparcie tego faktu. Ograniczenia te nie odnoszą się również do tych faktów i dowodów, za pomocą których strona uzasadnia zarzuty lub wnioski apelacji. Strona nie może natomiast powoływać nowych faktów i dowodów argumentując to jedynie tym, iż sąd wydał niekorzystny dla niego wyrok: Wydanie niekorzystnego dla strony wyroku nie może stanowić samoistnej podstawy powołania się w postępowaniu apelacyjnym na nowe fakty i dowody (wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 1999 r., PKN 640/98, OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 389). Skarżący nie może też wnioskować w apelacji o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, jeżeli dowód taki został już dopuszczony w I instancji, a strona przez własne niestawiennictwo uniemożliwiła jego przeprowadzenie (wyrok SN z 9 grudnia 1998 r., I PKN 505/98, OSNAPiUS 2000, nr 3, poz. 110). 

Zob. Dopuszczalność zgłoszenia zarzutu przedawnienia w apelacji

Czy w apelacji można żądać można rozszerzyć żądanie pozwu ani występić z nowymi roszczeniami?

Co do zasady - nie. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Podstawa prawna:

e-prawnik.pl