Kto i kiedy może skorzystać z kasacji, czyli jak złożyć skargę kasacyjną?

Od lutego 2005 r. obowiązują zupełnie nowe przepisy kodeksu postępowania cywilnego w zakresie kasacji. Została wprowadzona skarga kasacyjna.

Kto i od jakiego orzeczenia może wnieść skargę kasacyjną?

Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie. Może ją wnieść także Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka . Wnosi się ją oczywiście do Sądu Najwyższego. Co bardzo ważne - wniesienie skargi kasacyjnej przez stronę wyłącza - w zaskarżonym zakresie - wniesienie skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka.

Czy skarga kasacyjna może zostać wniesiona w każdym postępowaniu?

Nie. Przede wszystkim skarga kasacyjna jest niedopuszczalna:

• w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 000 zł, 
• a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż 10 000 zł. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. 

Niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna przysługuje także w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.

W jakiego jeszcze typu sprawach skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna?

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego postanawiają wprost, iż skarga kasacyjna jest niedopuszczalna także w sprawach:

1. o rozwód, o separację, o alimenty, o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania,
2. dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent,
3. rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym,
4. od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński.

Co może być podstawą skargi kasacyjnej, czyli jakich argumentów można użyć?

Skargę kasacyjną strona może oprzeć na następujących podstawach:

1. naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,

2. naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Na tych podstawach Prokurator Generalny może oprzeć skargę kasacyjną, tylko jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, a Rzecznik Praw Obywatelskich - jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, a Rzecznik Praw Dziecka - jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia praw dziecka

Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Co powinna zawierać skarga kasacyjna?

Skarga kasacyjna powinna zawierać:

1. oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części,

2. przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie,

3. wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany.

Oprócz tego, skarga kasacyjna powinna zawierać wniosek o przyjęcie do rozpoznania i jego uzasadnienie. Oczywiście, poza tym skarga kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a w sprawach o prawa majątkowe powinna zawierać również oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia. Do skargi kasacyjnej dołącza się także dwa jej odpisy przeznaczone do akt Sądu Najwyższego oraz dla Prokuratora Generalnego, chyba że sam wniósł skargę. Jeżeli skarga kasacyjna nie spełnia tych wymagań (podanych w tym akapicie), to przewodniczący w sądzie II instancji wzywa skarżącego do usunięcia braków w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi.

Do którego sądu należy wnieść skargę kasacyjną?

Skargę kasacyjną należy wnieść do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej.

  Inny termin obowiązuje tylko  Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, gdyż dla nich termin do wniesienia skargi kasacyjnej wynosi 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli strona zażądała doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem - od chwili doręczenia orzeczenia stronie.

Czy i w jakich okolicznościach skarga kasacyjna może zostać odrzucona?

Skarga kasacyjna może zostać odrzucona już przez sąd II instancji. Sąd ten czyni to na posiedzeniu niejawnym. Ma obowiązek odrzucić skargę kasacyjną:

• wniesioną po upływie terminu, 
• skargę niespełniającą wymagań podanych w ww. pkt 1-3 (bez wzywania do usunięcia braków), 
• nieopłaconą oraz 
• skargę, której braków nie usunięto w terminie lub 
• z innych przyczyn niedopuszczalną.

Odrzucić skargę kasacyjną może także Sąd Najwyższy. Czyni tak ze skargą kasacyjną, która podlegała odrzuceniu przez sąd II instancji, albo zwraca ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków.

O odrzuceniu skargi kasacyjnej niespełniającej wymagań podanych w ww. pkt 1-3 sąd II instancji albo Sąd Najwyższy zawiadamia właściwy organ samorządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik.

Czy Sąd Najwyższy może posiłkować się opiniami innych organów?

Tak, gdyż przepisy kpc dają mu taką możliwość. W każdej sprawie SN może zwrócić się do Prokuratora Generalnego o zajęcie na piśmie stanowiska co do skargi kasacyjnej wniesionej przez stronę i odpowiedzi na skargę, a ten lub wyznaczony prokurator przedstawia stanowisko w terminie 30 dni, a jeżeli uzna, że wymaga tego ochrona praworządności, praw obywatelskich lub interesu publicznego, bierze udział w postępowaniu kasacyjnym.

Kiedy możemy mieć pewność, że Sąd Najwyższy przyjmie skargę kasacyjną?

Odpowiedź znajduje się bezpośrednio w przepisach, gdyż Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną (ma taki obowiązek) do rozpoznania, jeżeli:

1. w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,
2. istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,
3. zachodzi nieważność postępowania lub
4. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

O przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym.

Postanowienie takie nie wymaga pisemnego uzasadnienia (to jednak zostało uznane za niezgodne z Konstytucją RP, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 maja 2007 r., sygn. akt SK 68/06, Dz.U. z 2007 r. Nr 106, poz. 731).

Ilu sędziów Sądu Najwyższego orzeka w sprawie skargi kasacyjnej?

Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w składzie 3 sędziów (w pozostałych wypadkach orzeka w składzie 1 sędziego). Skargę kasacyjną rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym, chyba że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, a skarżący złożył w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na rozprawie Może także rozpoznać skargę kasacyjną na rozprawie, jeżeli przemawiają za tym inne względy.

Czy Sąd Najwyższy orzeknie więcej niż żądasz w skardze?

Nie, ponieważ obowiązuje zasada, zgodnie z którą Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Poza tym w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Skarżący może natomiast przytoczyć jedynie nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.

Jaką decyzję może podjąć w sprawie skargi Sąd Najwyższy?

Sąd Najwyższy może:

1. oddalić skargę kasacyjną (jeżeli nie ma uzasadnionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu),

2. uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie lub innemu sądowi równorzędnemu (w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej); Sąd Najwyższy może uchylić także w całości lub w części orzeczenie sądu I instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi temu samemu lub równorzędnemu. W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie,

3. uchylić wydany w sprawie wyrok oraz odrzucić pozew lub umorzyć postępowanie (jeżeli pozew ulegał odrzuceniu albo istniała podstawa do umorzenia postępowania).

Czy możliwe jest, aby Sąd Najwyższy orzekł co do istoty sprawy?

Tak. Jest to możliwe na wniosek skarżącego. W takim wypadku w pierwszej kolejności SN uchyla zaskarżony wyrok i następnie orzeka co do istoty sprawy. Koniecznym jest jednak spełnienie pewnych warunków. Mianowicie jest to możliwe, jeżeli podstawa naruszenia prawa materialnego jest oczywiście uzasadniona, a skargi kasacyjnej nie oparto także na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub podstawa ta okazała się nieuzasadniona.

Oczywiście może zaistnieć i taka sytuacja, gdy przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. W takiej sytuacji SN może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego Sądu, a uchwała powiększonego składu Sądu Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca (Sąd Najwyższy w powiększonym składzie może przejąć sprawę do swego rozpoznania).

Pamiętaj, że:

• Skarga kasacyjna przysługuje tylko w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 000 złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż 10 000 zł.

• W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

• Do skargi kasacyjnej dołącza się dodatkowe dwa jej odpisy przeznaczone do akt Sądu Najwyższego oraz dla Prokuratora Generalnego, chyba że sam wniósł skargę.

• Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed SN, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o apelacji, z tym że skargę kasacyjną cofnąć może również sama strona, a termin na sporządzenie uzasadnienia orzeczenia przez Sąd Najwyższy wynosi miesiąc.

• Strona przeciwna może wnieść do sądu II instancji odpowiedź na skargę kasacyjną w terminie 2 tygodni od doręczenia jej skargi. W razie wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, RPD lub RPO odpowiedź na skargę mogą wnieść obydwie strony. Po upływie terminu do wniesienia odpowiedzi lub po zarządzeniu doręczenia odpowiedzi skarżącemu, sąd II instancji niezwłocznie przedstawia skargę kasacyjną i odpowiedź wraz z aktami sprawy Sądowi Najwyższemu. Do akt sprawy dołącza się dwa odpisy zaskarżonego orzeczenia z uzasadnieniem.

• Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami).