Zasiłek macierzyński jest bez wątpienia ważnym wsparciem materialnym dla kobiety przebywającej na urlopie macierzyńskim. 

Kiedy przysługuje zasiłek macierzyński

Podstawowym warunkiem nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego jest urodzenie dziecka, jednak należy mieć na względzie również inne przesłanki uzasadniające jego przyznanie. Ogólnie rzecz biorąc, zasiłek przysługuje w okresie trwania ubezpieczenia albo podczas urlopu wychowawczego przez okres odpowiadający długości urlopu macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński bez ubezpieczenia chorobowego?

Zasiłek macierzyński będzie przysługiwał nawet wówczas, gdy ustanie ubezpieczenie chorobowe. Warunkiem jednak jest, aby ustało ono w okresie ciąży, a ponadto żeby stało się to wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów prawa, jeżeli zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, a dziecko w tym właśnie czasie urodziło się.

W takim przypadku zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie.

Zobacz także: Zasiłek macierzyński dla przedsiębiorców na nowych zasadach.

Jak długo trwa urlop macierzyński i okres pobierania zasiłku?

Urlop macierzyński wynosi:

1.  20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2.  31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 
3.  33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
4.  35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
5.  37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.

Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.

Zobacz: Urlop macierzyński - Najważniejsze informacje o urlopie macierzyńskim

Komu przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego?

Zasiłek macierzyński przysługuje oczywiście ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego:

• urodziła dziecko,
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;,
• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia

Ubezpieczonej będącej pracownicą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z którą umowa o pracę na podstawie Kodeksu pracy została przedłużona do dnia porodu - przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia.

W przypadku, gdy prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w okresie urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie.

Czy zasiłek macierzyński przysługuje tylko kobiecie?

Zasiłek macierzyński przysługuje także ubezpieczonemu (mężczyźnie), który:

• przyjął na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i wystąpił do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia; 
• przyjął na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia. 

Ponadto, w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka, zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu – ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.  

W przypadku, gdy matka dziecka dokona skrócenia okresu korzystania z zasiłku macierzyńskiego, tj. złoży stosowny wniosek zawierający rezygnację z rzeczonego świadczenia po co najmniej 14 – tygodniowym okresie jego pobierania, zasiłek przysługiwać będzie ubezpieczonemu – ojcu dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. 

Zasiłek przysługuje oczywiście także ojcu wychowującemu dziecko w czasie wykorzystywania przez niego urlopu ojcowskiego na warunkach zobrazowanych w Kodeksie pracy, tj.:

• do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo 
• do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia. 

Zasiłek powyższy przyznawany jest na okres 2 tygodni.

Ile wynosi miesięczny zasiłek macierzyński?

Miesięczny zasiłek macierzyński (za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, okres dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu ojcowskiego) wynosi – z pewnymi wyjątkami – 100% podstawy wymiaru zasiłku. Prawo do zasiłku natomiast przysługuje za każdy dzień kalendarzowy urlopu macierzyńskiego.

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego osobie ubezpieczonej będącej pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

Do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe. 

Dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy podstawa wymiaru nie może być niższa od najniższego wynagrodzenia, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia.

Podstawę wymiaru zasiłku przysługującego osobie ubezpieczonej nie będącej pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód, od którego opłacana jest składka na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składek na to ubezpieczenie, z okresu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających powstanie prawa do zasiłku.
Podstawa wymiaru zasiłku nie może być niższa od najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, określonej dla danej grupy ubezpieczonych, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tej podstawy.

Jakie są zasady ustalania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego?

Wysokość zasiłku jest zależna od przeciętnego wynagrodzenia, jakie otrzymywała osoba uprawniona przez 12 miesięcy poprzedzających miesiąc w którym urodziło się dziecko (lub zostało wzięte na wychowanie). Kwota zasiłku to równowartość tego wynagrodzenia (100%). Za jeden dzień urlopu wypłaca się 1/30 część tak obliczonego miesięcznego wynagrodzenia.

Zasiłek przysługuje za każdy dzień urlopu macierzyńskiego, w tym także za dni wolne od pracy. Jeżeli prawo do zasiłku powstało w czasie urlopu wychowawczego lub gdy zasiłek przysługuje pomimo ustania ubezpieczenia chorobowego, świadczenie wypłaca się za czas urlopu macierzyńskiego, który zgodnie z przepisami przypadałby po porodzie.

Wypłaty zasiłku dokonuje pracodawca, o ile zatrudnia więcej niż 20 pracowników. W innych przypadkach należy to do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli osoba uprawniona nie zgadza się z przyjętym przez pracodawcę sposobem ustalenia prawa do zasiłku lub obliczenia jego wysokości, może zwrócić się bezpośrednio do ZUS o dokonanie tych ustaleń. Uprawnionym do odebrania zasiłku jest osoba, której on przysługuje lub ten, kto został przez nią upoważniony do odbioru świadczenia.

Prawo do żądania wypłaty zasiłku macierzyńskiego przedawnia się z upływem 6 miesięcy licząc od ostatniego dnia, za który świadczenie przysługuje.

Jakie dokumenty są potrzebne do uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego?

Dokumentem wymaganym do wypłaty zasiłku macierzyńskiego jest zaświadczenie o przewidywanej dacie porodu lub o dacie przebytego porodu albo akt urodzenia dziecka.

Do wypłaty tego zasiłku w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie wymagane jest zaświadczenie o wystąpieniu do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.

Pamiętaj, że:

• Prawo do zasiłku macierzyńskiego nie powstanie w sytuacji urodzenia dziecka w okresie urlopu bezpłatnego lub tymczasowego aresztowania,
• Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.
• Ubezpieczonej będącej pracownicą, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,
• Ubezpieczona traci prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres nałożenia się prawa do zasiłku macierzyńskiego i okresu tymczasowego aresztowania albo odbywania kary pozbawienia wolności,
• Urodzenie dziecka w okresie pobytu w areszcie lub więzieniu powoduje, że nie nabywa się prawa do zasiłku macierzyńskiego, 
• W przypadku gdy ubezpieczona prowadzi własną firmę i sama opłaca za siebie składki" na ZUS po urodzeniu dziecka będzie otrzymywała z ZUS-u zasiłek macierzyński w wysokości 100 % sumy, od której płaci składkę. Czas, przez który będzie dostawać zasiłek, jest równy pełnej długości urlopu macierzyńskiego,
• Studentka nie ma prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. 1999 r., Nr 60, poz. 636 ze zmianami).
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zmianami).