Jak najkorzystniej zatrudnić nianię?

22.8.2017

Kim jest niania i kto ją zatrudnia?

Niania sprawuje opiekę indywidualną, co oznacza, że opiekuje się tylko jednym dzieckiem bądź rodzeństwem, w pełni uwzględniając potrzeby każdego z nich. Dzięki temu dzieci są nie tylko bezpieczne, ale też rozwijają się psychofizycznie w warunkach domowych. Niania może sprawować opiekę nad dziećmi w różnym wieku (od 20 tygodnia życia do 3 roku życia, wyjątkowo do 4 roku życia) i przez okres czasu dostosowany do potrzeb dziecka i rodzica, co jest określone w umowie zawieranej między nianią a rodzicami.

Jakie kwalifikacje powinna mieć niania? O tym, jakie kwalifikacje powinna posiadać niania decydują rodzice dziecka. Jedynym warunkiem, który musi spełnić niania jest poddanie się obowiązkowym badaniom sanitarno - epidemiologicznym zgodnie z ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Kto może być nianią? - Każdy, kto spełni trzy poniższe warunki:

nie jest rodzicem dziecka, którym ma się opiekować,
ma więcej niż 18 lat,
zrobi badania dla celów sanitarno-epidemiologicznych i dostanie orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy.

Nianią może więc być na przykład babcia, siostra, kuzynka dziecka, ktoś spoza rodziny — sąsiadka, studentka, emeryt, osoba na świadczeniu przedemerytalnym. Niania nie musi mieć kierunkowego wykształcenia ani doświadczenia zawodowego w pracy z małymi dziećmi. Nie musi też odbywać specjalnych szkoleń.

Niania zatrudniana jest przez rodziców dziecka na podstawie umowy uaktywniającej (zob. dalej).

Jak zatrudnić nianię i nie opłacać składek ZUS? Skorzystaj z dofinansowania na zatrudnienie niani

Chcesz zatrudnić opiekunkę do dziecka? Podpisz z nią umowę uaktywniającą. Składki sfinansuje lub dofinansuje budżet państwa. Dzięki składkom na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne niania zyska zabezpieczenie teraz i na przyszłość.

Dofinansowanie zależy od wynagrodzenia niani. Jeśli niania będzie mieć pensję:

równą albo mniejszą niż minimalne wynagrodzenie — nie trzeba opłacać za nią składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne. Będą one odprowadzane z budżetu państwa,
wyższą niż minimalne wynagrodzenie — będzie trzeba opłacać tylko składki od kwoty, która przewyższa minimalne wynagrodzenie.

Przykład: Zatrudniasz nianię w lipcu 2017 roku i wyplacasz jej pensję 2100 zł. Minimalne wynagrodzenie wynosi obecnie 2000 zł. Opłacasz zatem składki tylko od 100 zł.

Jeżeli niania będzie chciała mieć też ubezpieczenie chorobowe - trzeba potrącić składkę na to ubezpieczenie z jej pensji i odprowadzić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Tej składki nie finansuje budżet państwa.

Jakie warunki należy spełnić, aby ZUS opłacał składki za nianię?

Warunki opłacania składek przez ZUS za nianię:

sprawowanie opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 (wyjątkowo – w przypadkach wskazanych
w ustawie, do 4 lat,
praca zawodowa obojga rodziców dziecka (lub rodzica, w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko) – zatrudnienie, świadczenie usług na podstawie umowy cywilnoprawne stanowiącej tytuł prawny do ubezpieczeń społecznych, prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub działalności rolniczej,
zgłoszenie niani przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w ciągu 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia (czyli od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy). Należy wypełnić odpowiednio:

a) do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia społecznego - druk ZUS ZUA,
b) a jeśli podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu - druk ZUS ZZA.

niekorzystanie przez dziecko z innej formy opieki (żłobka, klubu dziecięcego dziennego opiekuna)
niekorzystanie przez rodzica dziecka z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej,o której mowa w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 października 2007 r., z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym,
umowa uaktywniająca nie może zostać zawarta między nianią a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej,
niepobieranie zasiłku macierzyńskiego na drugie, młodsze dziecko.

W przypadku utraty przez rodziców albo rodzica samotnie wychowującego dziecko zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług lub pozarolniczej działalności, ZUS opłaca składki przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn.

Kiedy budżet państwa sfinansuje składki za nianię?

Budżet państwa finansuje składki za nianię:

gdy rodzice:

pracują na podstawie umowy o pracę,
świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej, która stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych (umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług),
prowadzą pozarolniczą działalność,
prowadzą działalność rolniczą (z wyjątkiem osoby, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik).

Jeśli dzieckiem opiekuje się zawodowa rodzina zastępcza albo pobiera się zasiłek macierzyński lub przebywa na urlopie wychowawczym, to budżet państwa nie będzie płacił składek za nianię.

2. gdy dziecko:

nie jest w żłobku, klubie dziecięcym ani nie jest pod opieką dziennego opiekuna,
ukończyło 20 tygodni.

Składki za nianię są opłacane przez budżet państwa najdłużej do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 lata (ewentualnie 4 lata, jeżeli nie można zapewnić dziecku opieki przedszkolnej).
Rok szkolny trwa od 1 września do 31 sierpnia następnego roku.

3. gdy niania:

jest osobą pełnoletnią,
nie jest rodzicem dziecka.

Nianią może być również osoba spokrewniona, np. babcia, dziadek.

Budżet państwa finansuje składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne za nianię tylko od tej części jej pensji, która nie przekracza minimalnego wynagrodzenia.

Kto więc może skorzystać z dofinansowania?

Rodzice, opiekunowie prawni albo inne osoby, które opiekują się dzieckiem na podstawie orzeczenia sądu — jeśli:

ich dziecko ma od 20. tygodni do 3 lat — mogą korzystać z dofinansowania do końca roku szkolnego. Wyjątkowo, jeśli dziecko nie może pójść do przedszkola, na przykład przez brak miejsc — do skończenia 4 lat. Dziecko, które ma 5 lat ma zagwarantowane miejsce w przedszkolu,
nie są na urlopie macierzyńskim, ojcowskim albo wychowawczym,
nie tworzą zawodowej rodziny zastępczej,
nie korzystają z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, czyli na przykład nie zatrudniają innej osoby, która była bezrobotna,
spełnią jeden z poniższych warunków:
- pracują na umowę o pracę albo zlecenie,
- prowadzą działalność pozarolniczą,
- prowadzą działalność rolniczą. Wyjątkiem są osoby, które są domownikami w gospodarstwie rolnym i podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Rodzice mogą skorzystać z dofinansowania niezależnie od sytuacji życiowej. Rodzic może więc samotnie wychowywać dziecko, czyli być panną, kawalerem, wdową, wdowcem, po rozwodzie, w separacji. Dotyczy to również rodzica, który samotnie wychowuje dziecko choć jest w związku małżeńskim, bo jego małżonek nie ma praw rodzicielskich albo jest w więzieniu (podpisuje wtedy umowę z nianią tylko ten jeden rodzic).

Dziecko nie może chodzić do żłobka, klubu dziecięcego ani być pod opieką dziennego opiekuna.

Jakimi ubezpieczeniami jest objęta niania?

Niania jest objęta obowiązkowymi:

ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnym, rentowymi i wypadkowym) oraz ubezpieczeniem zdrowotnym – jeśli np. opieka nad dzieckiem jest jej jedyną pracą,
tylko ubezpieczeniem zdrowotnym – np. kiedy pracuje jednocześnie na cały etat.

Ubezpieczenie chorobowe jest dla niani dobrowolne. Składkę na nie finansuje sama niania. Płątnik - rodzić potrąca jej tę składkę z pensji i odprowadza do ZUS.

1 października 2011 r. weszły bowiem w życie przepisy ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, na mocy których osoby sprawujące opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile spełnione są warunki określone obowiązującymi przepisami.

Ubezpieczona - niania

Nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej. Nianią nie może być:

jeden z rodziców, także w przypadku rodzica samotnie wychowującego dziecko,
osoba niepełnoletnia.

Płatnik składek – rodzic

Płatnikiem składek jest jeden z rodziców dziecka bądź rodzic samotnie wychowujący dziecko. Przez rodzica samotnie wychowującego dziecko rozumie się rodzica będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo rodzica, w stosunku do którego orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, a także rodzica pozostającego w związku małżeńskim, jeżeli jego małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Za rodzica uważa się także opiekuna prawnego oraz inne osoby, którym sąd powierzył sprawowanie opieki nad dzieckiem.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym

Nianie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu, o ile nie zachodzą okoliczności wyłączające ten obowiązek. Dla niani podlegającej obowiązkowo wymienionym ubezpieczeniom ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Zasady rozstrzygania obowiązku ubezpieczeń w przypadku wystąpienia więcej niż jednego tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych lub występowania innych okoliczności (np. prawo do emerytury lub renty), następują na takich samych zasadach, jak dla innych umów o świadczenie usług, do których zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Wyjątek stanowi zawarcie umowy uaktywniającej z uczniem lub studentem do ukończenia przez niego 26 lat.

Wybrane zbiegi tytułów ubezpieczeń

Umowa uaktywniająca i umowa o pracę. Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i jednocześnie wykonująca umowę uaktywniającą, zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Natomiast z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny, jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę. Jeśli zatem podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, to osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej. Dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy albo którym w umowie o pracę zagwarantowano co najmniej minimalne wynagrodzenie, tak długo jak długo trwa stosunek pracy, ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej mają charakter dobrowolny. Jeśli niania pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, to dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy uaktywniającej należy ustalić, czy z tytułu umów o pracę ma łącznie zagwarantowane minimalne wynagrodzenie (np. 2 umowy o pracę – każda w wymiarze czasu pracy ½ etatu). Jeżeli ma zagwarantowane takie wynagrodzenie, to z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Niania zawierająca umowę uaktywniającą z własnym pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy bądź wykonująca taką umowę na rzecz własnego pracodawcy, podlega ubezpieczeniom jako pracownik. Nie korzysta wówczas z dofinansowania składek z budżetu.
Umowa uaktywniająca i pozarolnicza działalność:
- Osoba, dla której minimalną podstawę wymiaru składek z tytułu działalności stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i 5 rentowym z tytułu tej działalności, jeśli z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (czyli 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego). Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej. W razie gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej wynosi co najmniej tyle ile najniższa podstawa, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy, ubezpieczonemu przysługuje wybór tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Powyższa zasada rozstrzygania zbiegu tytułów do ubezpieczeń ma zastosowanie do wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność (nie tylko działalność gospodarczą).
- Osoba, dla której właściwa jest podstawa wymiaru składek, o której mowa w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, dla której właściwa jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o której mowa w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tzn. zadeklarowana kwota nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów. Wyjątkiem jest przypadek, kiedy podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pozarolniczej działalności bądź umowy uaktywniającej, z zachowaniem kolejności powstawania tytułów, osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Wtedy drugi tytuł nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczony może na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Ze względu na wskazanie art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ta regulacja dotyczy wyłącznie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, w tym wspólników spółek cywilnych.
- Osoba współpracująca z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Osoba wykonująca umowę uaktywniającą, z tytułu której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu współpracy z osobą prowadzącą działalność, podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom jako niania oraz z tytułu współpracy. Zasady tej nie stosuje się, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej lub z tytułu współpracy osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania. Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, ale wybór ten powinien uwzględniać zasadę podaną wyżej, dotyczącą wysokości podstawy wymiaru składek. Ubezpieczony może również dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z drugiego tytułu, nie rodzącego obowiązku tych ubezpieczeń.
Umowa uaktywniająca i prawo do emerytury lub renty. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej, która ma jednocześnie ustalone prawo do emerytury bądź renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o ile równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy.
Kilka umów uaktywniających. Osoba wykonująca umowę uaktywniającą, z tytułu której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu wykonywania jednocześnie kolejnych umów uaktywniających, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu tych umów. Zasady tej nie stosuje się, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej czy kolejnej/ kolejnych umów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania. Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jednak wybór ten powinien uwzględniać zasadę podaną wyżej, dotyczącą wysokości podstawy wymiaru składek. Ubezpieczony może także dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z drugiego tytułu, nie rodzącego obowiązku tych ubezpieczeń.
Umowa uaktywniająca z uczniem lub studentem. Uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych oraz studenci do ukończenia 26 lat, wykonujący pracę na podstawie umowy uaktywniającej, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne.
Umowa uaktywniająca i zasiłek macierzyński. Osoby pobierające zasiłek macierzyński, które jednocześnie wykonują umowę uaktywniającą, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu umowy uaktywniającej.
Umowa uaktywniająca i urlop wychowawczy. Osoby, które przebywają na urlopie wychowawczym i jednocześnie wykonują umowę uaktywniającą, obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy, natomiast nie podlegają tym ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym.

Objęcie niani dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym

Objęcie niani dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, ale tylko wtedy, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie złożone w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń. W pozostałych wypadkach objęcie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje:

od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
od dnia ustania obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Objęcie niani dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi

W przypadkach, gdy wobec niani nie występuje obowiązek ubezpieczeń społecznych, może ona na swój wniosek zostać zgłoszona do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W takiej sytuacji obowiązkowe będzie ubezpieczenie wypadkowe.

Osoby, które przystępują do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Niania przystępująca do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, podlega tym ubezpieczeniom od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony.

Ubezpieczenia te ustają:

od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
od dnia ustania tytułu do tych ubezpieczeń.

Okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego

Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a także ubezpieczeniu wypadkowemu nianie podlegają od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy. Niania sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 rok życia bądź w przypadku, gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – 4 rok życia.

Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu

Nianie spełniające warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym, podlegają również obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, w okresie od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy (osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego UE lub państwa członkowskiego EFTA - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu pod warunkiem, że przebywają na terytorium Polski na podstawie wizy w celu wykonywania pracy, zezwolenia na pobyt czasowy z wyłączeniem zezwolenia udzielonego na podstawie art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, Dz.U. poz. 1650, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zgody na pobyt ze względów humanitarnych, zgody na pobyt tolerowany).

Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych

Za nianie nie opłaca się składek na Fundusz Pracy, na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ani na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Czy niania zatrudniona na podstawie umowy uaktywniającej może świadczyć usługę nieodpłatnie?

Zasadą świadczenia pracy przez nianię zatrudnioną na podstawie umowy uaktywniającej jest jej odpłatność. Jednak przyjmujący zlecenie może zobowiązać się je wykonać także bez wynagrodzenia, ale w takiej sytuacji nie ma możliwości opłacania składek na ubezpieczenia społeczne ze względu na brak przychodu.

Co powinna zawierać umowa uaktywniająca?

Niania zatrudniana jest przez rodziców dziecka na podstawie umowy uaktywniającej, zawieranej w formie pisemnej. Umowa uaktywniająca to umowa zlecenie dla osoby fizycznej, która opiekuje się dzieckiem w wieku:

od ukończenia 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata,
do 4 lat — jeśli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym.

Umowa ma formę pisemną, zawierana jest między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko.

Umowa, którą zawrzesz z nianią - czyli tzw. umowa uaktywniająca - powinna określać:

strony umowy, czyli kto z kim podpisuje umowę (rodzic/opiekun dziecka i niania),
cel i przedmiot umowy,
czas i miejsce sprawowania opieki (tj. w jakich godzinach niania będzie pracować - możesz ustalić dowolny czas pracy niani - oraz miejsce, gdzie niania będzie opiekować się dzieckiem),
liczbę dzieci powierzonych opiece,
obowiązki niani,
wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty,
czas, na jaki umowa została zawarta,
warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.

Umowa uaktywniająca to umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Na podstawie tej umowy niania sprawuje opiekę nad dziećmi. Umowa ta jest zawierana w formie pisemnej między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko.

Nie ma jednego wzoru takiej umowy. Jeśli chcesz, możesz skorzystać z przykładowej umowy. Jeżeli zaś chcesz samodzielnie przygotować umowę z nianią - pamiętaj o powyszych elementach.

Zawarcie umowy uaktywniającej i zgłoszenie jej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oznacza opłacanie za nianię przez ZUS, składek na ubezpieczenia społeczne (ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne. Wysokość składki naliczana jest od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, że ZUS będzie opłacał składki za nianię od kwoty wynagrodzenia nie większej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, zaś od nadwyżki tej kwoty, składki będzie płacił rodzic dziecka.

Umowa z nianią może zostać podpisana na dowolny okres czasu, np. na czas nieokreślony z 3 miesięcznym okresem wypowiedzenia warunków pracy lub na 2 lata, a następnie przedłużona na kolejny okres.

O każdej istotnej zmianie (mającej wpływ na opłacanie składek) należy poinformować ZUS.

Jak zgłosić nianię do ubezpieczeń?

Zgłoszenie do ubezpieczeń niani

Niania powinna zostać zgłoszona do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń, odpowiednio:

do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZUA,
a jeśli podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu - na druku ZUS ZZA.

W zgłoszeniu należy podawać wyłącznie kod tytułu ubezpieczenia rozpoczynający się cyframi 04 30 (a więc także, jeśli podstawa wymiaru składek jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie).

Z kodu tytułu rozpoczynającego się cyframi 04 31 płatnik korzysta wyłącznie w imiennych raportach miesięcznych, gdy rozlicza składki nie podlegające finansowaniu z budżetu państwa (tj. od podstawy wymiaru składek będącej nadwyżką ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia). Jeżeli niania nie spełnia warunków do finansowania za nią składek ze środków budżetu państwa powinna zostać zgłoszona do ubezpieczeń na zasadach ogólnych, dotyczących zleceniobiorców. W takim przypadku nie może być stosowany kod tytułu rozpoczynający się cyframi 04 30.

Zgłoszenie jednego z rodziców jako płatnika składek

Przy zgłaszaniu niani do ubezpieczeń, jeden z rodziców powinien się zgłosić jako płatnik składek, na druku ZUS ZFA. Zgłoszenie to jest konieczne, żeby możliwe było prawidłowe ewidencjonowanie danych niezbędnych do rozliczenia należnych za nianię składek. Oczywiście zgłoszenie to należy złożyć jedynie w sytuacji, gdy rodzic nie jest już zarejestrowany jako płatnik składek, np. ze względu na opłacanie składek za innych ubezpieczonych bądź na własne ubezpieczenia.

Dokumenty ubezpieczeniowe

Wobec niań zastosowanie mają kody tytułu ubezpieczenia, rozpoczynające się cyframi:

04 30 – osoba sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej w rozumieniu ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, dla której podstawę wymiaru składek stanowi kwota nie wyższa niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę;
04 31 - osoba sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej w rozumieniu ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, dla której podstawę wymiaru składek stanowi nadwyżka ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W przypadku dokumentów rozliczeniowych składanych za nianie należy stosować następujące identyfikatory:

40 – dla deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego,
41-49 włącznie – dla deklaracji rozliczeniowej korygującej i imiennego raportu miesięcznego korygującego.

Co przygotować przed zgłoszeniem w ZUS?

Porozmawiaj z nianią. Poproś o jej dane i potrzebne informacje.
Przygotuj umowę, którą podpiszesz z nianią.
Podpisz umowę o świadczenie usług z nianią - tak zwaną umowę uaktywniającą. Jeżeli jesteś w związku małżeńskim - umowę musisz podpisać Ty i małżonek.
Niania może zacząć pracować.

Podpisałeś umowę? Teraz powinieneś...

Przygotuj dokumenty potrzebne do zgłoszenia niani do ubezpieczenia. Złóż dokumenty do ZUS. Masz na to 7 dni od dnia, kiedy niania zacznie pracować według umowy. Jeśli nie jesteś płatnikiem składek - zgłoś dodatkowo siebie jako płatnika. Płatnik składek to każda firma, instytucja lub osoba, która zgłasza do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) osoby ubezpieczone oraz rozlicza i opłaca za nie składki na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne. Może to być na przykład pracodawca albo osoba, która prowadzi działalność gospodarczą (pozarolniczą). 1. Najpierw zgłoś do ZUS siebie jako płatnika składek – wypełnij formularz ZUS ZFA i przekaż go do ZUS. Jeżeli prowadzisz działalność i już składałeś taki formularz, nie musisz go składać ponownie. Płatnikiem składek jest rodzic lub opiekun dziecka, który podpisał umowę. 2. Zgłoś nianię jako osobę ubezpieczoną. Jeżeli niania podlega:

ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – wypełnij formularz ZUS ZUA,
tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu – wypełnij formularz ZUS ZZA

i przekaż do ZUS.
W formularzu wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30.
Formularze otrzymasz w dowolnej placówce ZUS bądź możesz pobrać je ze strony Zakladu.

Gdzie zgłosić nianię i rozliczać składki? Do oddziału ZUS w swoim miejscu zamieszkania. Masz dwie możliwości złożenia dokumentów:

zanieś do ZUS,
wyślij pocztą.

Dane i informacje o niani, które - oprócz umowy aktywizacyjnej - będą potrzebne do zgłoszenia do ZUS:

imię albo imiona,
nazwisko aktualne i rodowe,
PESEL,
data urodzenia,
adres,
obywatelstwo,
czy jest emerytką,
czy ma rentę,
czy jest osobą z niepełnosprawnością i jeśli tak, to w jakim stopniu,
czy niania pracuje na umowę o pracę w innym miejscu i jeśli tak, to jakie ma tam wynagrodzenie,
czy wykonuje inne umowy,
czy prowadzi działalność pozarolniczą,
jej oddział Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) i od kiedy chce mieć ubezpieczenie chorobowe — jeśli chce mieć to ubezpieczenie.

Dokumenty, które są potrzebne do zgłoszenia niani i siebie jako płatnika do ZUSi:

zgłoszenie płatnika składek (ZUS ZFA) — jeśli chcesz zgłosić siebie jako płatnika,
zgłoszenie do ubezpieczeń (ZUS ZUA)— jeżeli zgłaszasz nianię do ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, wypadkowego i jeśli niania chce — chorobowego) i ubezpieczenia zdrowotnego,
zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego (ZUS ZZA)— jeśli zgłaszasz nianię tylko do ubezpieczenia zdrowotnego.

3. Rozlicz pierwszą składkę do 15 dnia kolejnego miesiąca po zatrudnieniu niani. Na przykład zatrudniasz nianię od 7 lipca, więc pierwszą składkę rozliczasz do 15 sierpnia. Dostarcz potrzebne dokumenty do ZUS.

Dokumenty, które są potrzebne do rozliczania składek:

deklaracja rozliczeniową (ZUS DRA),
imienny raport miesięczny o:
należnych składkach i wypłaconych świadczeniach (ZUS RCA) — jeśli rozliczasz składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe i jeśli niania chce — chorobowe) i ubezpieczenie zdrowotne niani,
należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne (ZUS RZA) — jeśli rozliczasz składki tylko na ubezpieczenie zdrowotne niani.

Jeśli wynagrodzenie dla niani jest:

równe albo niższe niż minimalne wynagrodzenie - wystarczy, że dokumenty dostarczysz tylko przy rozliczaniu pierwszej składki,
wyższe niż minimalne wynagrodzenie - musisz dostarczaj dokumenty co miesiąc.

Jak rozliczać składki za nianię?

Co, jeśli niania zarabia minimalne wynagrodzenie lub niższe?

Wypełnij i złóż do ZUS:

deklarację ZUS DRA oraz
raport miesięczny ZUS RCA – jeśli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu

albo
raport miesięczny ZUS RZA – jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

W raporcie ZUS RCA lub ZUS RZA wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30.

Co, jeżeli niania zarabia więcej, niż wynosi minimalne wynagrodzenie?

Wypełnij i złóż do ZUS:

deklarację ZUS DRA oraz
raport miesięczny ZUS RCA (jeżeli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) bądź ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu);

W tym raporcie wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30. Rozliczasz w nim składki od części wynagrodzenia niani równej minimalnemu wynagrodzeniu.

raport miesięczny ZUS RCA (jeżeli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) albo ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu).

W tym raporcie wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 31. Rozliczasz w nim składki od części pensji niani ponad minimalne wynagrodzenie. Składki te współfinansujesz z nianią.

Przykład:

Niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. W styczniu 2017 r. zarobiła 2090 zł.

Rodzic powinien złożyć za nią następujące dokumenty rozliczeniowe:

imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od cyfr 04 30 – od minimalnego wynagrodzenia 2000 zł,
imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od cyfr 04 31 – od wynagrodzenia 90 zł (2090 zł minus 2000 zł),
deklarację rozliczeniową ZUS DRA z identyfikatorem 40 01 2016.

W jakich terminach należy składać dokumenty rozliczeniowe?

Jako płatnik, powinieneś do 15. dnia następnego miesiąca dostarczyć do ZUS dokumenty rozliczeniowe za nianię (za miniony miesiąc).

Jeśli pensja niani nie przekracza minimalnego wynagrodzenia, dokumenty składasz tylko raz. Chyba że zatrudniłeś nianię w trakcie miesiąca, wtedy składasz dokumenty jeszcze za kolejny, pełny miesiąc.

Ponownie złóż dokumenty:

gdy zmieni się pensja niani (do wysokości minimalnego wynagrodzenia),
gdy niania pobierała za dany miesiąc np. zasiłek chorobowy.

Gdy pensja opiekunki jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie, dokumenty rozliczeniowe składa się do ZUS co miesiąc.

Gdzie składać dokumenty?

w każdej placówce ZUS,
wysłać pocztą,
przez Platformę Usług Elektronicznych za pośrednictwem programu ePłatnik.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

Jeśli w umowie uaktywniającej odpłatność za jej wykonanie określono np. kwotowo albo w kwotowej stawce godzinowej, to podstawę wymiaru składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany z tytułu wykonywania umowy.

Gdyby zaś odpłatność ta została określona w innej formie (innej niż kwoto, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne niani stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w skali roku. Roczna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (wysokość rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe).

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeśli więc osoba, podlegająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od początku miesiąca, do ubezpieczenia chorobowego przystąpi w trakcie tego miesiąca, nie zmniejsza się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Jednakże podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne

Wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe ustalona została w formie stóp procentowych. Stopy procentowe na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe wynoszą:

na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% podstawy wymiaru,
na ubezpieczenia rentowe – 8% podstawy wymiaru,
na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% podstawy wymiaru,
na ubezpieczenie wypadkowe - stopa procentowa składki jest zróżnicowana. Zasady jej ustalania reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz odpowiednimi aktami wykonawczymi do tej ustawy. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązuje przez okres roku składkowego, czyli od 1 kwietnia danego roku do dnia 31 marca roku następnego. Biorąc pod uwagę to, że wysokość tej stopy podlega zmianom, przed rozpoczęciem każdego roku składkowego należy zawsze zweryfikować jej wysokość jaka będzie obowiązywała w danym roku.

Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niań stanowi przychód. Podstawę tę pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe finansowane przez nianie, potrącone przez płatników składek (rodziców) ze środków niani zgodnie z zadami finansowania składek na ubezpieczenia społeczne. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, od której składki finansowane są przez budżet państwa, stanowi więc kwota nie wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia pomniejszona o kwotę składki na ubezpieczenie chorobowe (którą finansuje niania).

Natomiast rodzic odprowadza składki na ubezpieczenie zdrowotne niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą minimalnego wynagrodzenia, pomniejszonej o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowane przez nianie.

Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne i zasady jej finansowania

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest dla wszystkich ubezpieczonych jednakowa i wynosi 9% podstawy wymiaru składek. Składka ta jest miesięczna i niepodzielna.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne ustalona od podstawy wymiaru nie wyższej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia jest opłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ze środków budżetu państwa.

Składkę na ubezpieczenie zdrowotne ustaloną od podstawy wymiaru stanowiącej kwotę nadwyżki na minimalnym wynagrodzeniem finansuje niania, natomiast oblicza, pobiera z dochodu niani i odprowadza płatnik, czyli rodzic.

Rozliczanie składek za nianię

Jak wsponiano, płatnik składek zobowiązany jest do sporządzania i przekazywania do Zakładu dokumentów rozliczeniowych za nianie w terminie do 15. dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. Składki należy rozliczać w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz załączonych do niej odpowiednio imiennych raportach miesięcznych ZUS RCA lub ZUS RZA. W przypadku, gdy podstawa wymiaru składek niani jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie, należy złożyć wraz z deklaracją rozliczeniową odpowiednio dwa raporty ZUS RCA lub ZUS RZA:

z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30, z rozliczonymi składkami od podstawy wymiaru nie przekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia oraz
z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 31, z rozliczonymi składkami od podstawy wymiaru składek będącej kwotą nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Budżet państwa sfinansuje tylko składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne obliczone od podstawy wymiaru nie przekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia, a zatem wykazane w raportach z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30, natomiast składki na te ubezpieczenia rozliczone od nadwyżki oraz składki na ubezpieczenie chorobowe opłaca płatnik składek na zasadach ogólnych.

Przykłady:

W sierpniu 2017 r. niania podlegająca ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu osiągnęła przychód 2150 zł. Płatnik powinien złożyć następujące dokumenty rozliczeniowe:
- imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30 i z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne 2000 zł,
- imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 31 i podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne 150 zł,
- deklarację rozliczeniową ZUS DRA z identyfikatorem 40 02 2017, w której rozliczone zostaną składki podlegające sfinansowaniu ze środków budżetu państwa oraz podlegające opłaceniu przez płatnika składek.
Niania podlegająca tyko ubezpieczeniu zdrowotnemu za lipiec 2017 r. osiągnęła przychód 1100 zł. Płatnik powinien złożyć następujące dokumenty rozliczeniowe:
- imienny raport ZUS RZA z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne 1100 zł i z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30,
- deklarację rozliczeniową ZUS DRA z identyfikatorem dokumentu 40 03 2017, w której rozliczona zostanie składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca sfinansowaniu przez budżet państwa.
Niania w sierpniu 2017 r. uzyskała przychód w wysokości 2000 zł. Niania od 1 sierpnia 2017 r. podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu. Za sierpień 2017 r. płatnik składek powinien sporządzić i przekazać:
- imienny raport ZUS RCA oznaczony identyfikatorem 40 01 2017, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 0430, w którym powinny zostać wykazane składki na te ubezpieczenia obliczone od podstawy ich wymiaru w wysokości 2000 zł.
- deklaracja rozliczeniowa oznaczona identyfikatorem 40 01 2017, z rozliczonymi składkami w polach przeznaczonych do wykazania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz zdrowotne podlegających finansowaniu ze środków budżetu państwa.
Niania podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu oraz dobrowolnie chorobowemu od 1 sierpnia 2017 r. W sierpniu 2017 r. osiągnęła przychód stanowiący podstawę wymiaru składek w wysokości 2000 zł. Za sierpień 2017 r. płatnik składek powinien sporządzić i przekazać:
- imienny raport ZUS RCA z identyfikatorem 40 01 2017, z kodem tytułu rozpoczynającym się 04 30, w którym powinny być wykazane podstawy wymiaru składek na: o ubezpieczenia społeczne - w kwocie 2000 zł, o na ubezpieczenie zdrowotne – 1951,00 zł (2000 zł – 49,00 zł, tj. kwota składki na ubezpieczenie chorobowe),
- deklarację rozliczeniową oznaczoną identyfikatorem 40 01 2017, z rozliczonymi składkami na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz zdrowotne (podlegającymi finansowaniu ze środków budżetu państwa), a także na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe (podlegające sfinansowaniu ze środków ubezpieczonego i opłaceniu przez płatnika).
Niania podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 1 lipca 2017 r. W lipcu 2017 r. osiągnęła przychód stanowiący podstawę wymiaru składek w wysokości 2200zł. Za lipiec 2017 r. płatnik składek powinien sporządzić i przekazać:
- imienny raport ZUS RCA oznaczony identyfikatorem 40 01 2017, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30, w którym powinny zostać wykazane podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie 2000 zł, a na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 1951,00 zł (2000 zł – 49,00 zł, tj. składka na ubezpieczenie chorobowe);
- imienny raport ZUS RCA oznaczony identyfikatorem 40 01 2017, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 0431, w którym powinny być wykazane podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie 200 zł (2200 zł – 2000 zł), a na ubezpieczenie zdrowotne podstawa wymiaru w kwocie 172,58 zł (200 zł – 27,42 zł, tj. składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez nianię), ustalona w następujący sposób: 200 zł x 9,76% = 19,52 zł – składka na ubezpieczenie emerytalne finansowana przez nianię; 200 zł x 1,5% = 3 zł - składka na ubezpieczenia rentowe finansowana przez nianię; 200 zł x 2,45% = 4,90 zł – składka na ubezpieczenie chorobowe finansowana przez nianię; 19,52 zł + 3 zł + 4,90 zł = 27,42 zł;
- deklarację rozliczeniową z wykazanymi składkami na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne w polach składek podlegających finansowaniu ze środków budżetu państwa (z raportu ZUS RCA z kodem tytułu rozpoczynającym się cyframi 04 30) oraz składki na ubezpieczenia społeczne i na ubezpieczenie zdrowotne podlegające opłaceniu przez płatnika (z raportu ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30- składka na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe oraz składki rozliczone w raporcie ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 31).

Zwolnienie z obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych

W świetle nowego brzmienia art. 47 ust. 2f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (sus), płatnik składek zgłaszający do ubezpieczenia wyłącznie osobę świadczącą pracę na podstawie umowy uaktywniającej jest zwolniony z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej oraz imiennych raportów miesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej zadeklarował do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne – kwotę w wysokości nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie. Zwolnienie to obowiązuje też, gdy zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego jest spowodowana wyłącznie zmianą minimalnego wynagrodzenia (art. 47 ust. 2c ustawy o sus). Oznacza to, że płatnik składek będzie zwolniony z obowiązku comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych za nianię, w przypadku spełnienia łącznie następujących warunków:

za poprzedni miesiąc złożył komplet dokumentów rozliczeniowych z rozliczonymi składkami za pełny miesiąc, od podstawy wymiaru składek nie wyższej niż kwota odpowiadająca minimalnemu wynagrodzeniu,
komplet złożonych dokumentów rozliczeniowych będzie składał się wyłącznie z deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz odpowiednio raportu imiennego ZUS RCA lub ZUS RZA z kodem tytułu rozpoczynającym się cyframi 04 30) i nie będzie zawierał raportu imiennego ZUS RSA.

Na podstawie złożonego kompletu dokumentów rozliczeniowych będą tworzone dokumenty rozliczeniowe za kolejne miesiące.

W razie zaistnienia w kolejnym miesiącu zmian, w stosunku do danych wykazanych w złożonych dokumentach rozliczeniowych, płatnik składek zobowiązany jest do złożenia poprawnie wypełnionych dokumentów rozliczeniowych.

W przypadku zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia, ZUS utworzy dokumenty za nianię pod warunkiem, że nowa kwota minimalnego wynagrodzenia nie będzie niższa od dotychczas obowiązującej.

Jeśli nowo ogłoszone minimalne wynagrodzenie ulegnie zwiększeniu, dokumenty będą nadal tworzone z podstawą wymiaru składek w wysokości odpowiadającej wykazanej w zestawie dokumentów rozliczeniowych złożonych przez płatnika.

Opłacanie składek przez płatnika (rodzica)

Jeśli płatnik składek jest zobowiązany do opłacania składek za nianię, to powinien dokonywać wpłat na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami, w podziale na:

ubezpieczenia społeczne (nr konta: 83 1010 1023 0000 2613 9510 0000),
ubezpieczenie zdrowotne (nr konta: 78 1010 1023 0000 2613 9520 0000).

Składki za dany miesiąc należy opłacać w terminie do 15 dnia następnego miesiąca.

Zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne

Gdy podstawa wymiaru składek jest nie wyższa niż minimalne wynagrodzenie...

Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe niań obliczone od podstawy, którą stanowi kwota nie wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, finansuje budżet państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Składki są finansowane przez budżet państwa niezależnie od tego, czy niania podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo, czy dobrowolnie. Jeśli niania nie wykonuje pracy przez część miesiąca, z uwagi np. na pobieranie zasiłku chorobowego, proporcjonalnemu zmniejszeniu podlega podstawa wymiaru składek finansowanych z budżetu państwa.

Jeżeli rodzice zawrą w tym samym okresie umowy uaktywniające z kilkoma nianiami, to składki z budżetu państwa będą finansowane przez budżet państwa tylko za jedną z nich. W sytuacji zawarcia następnej umowy na opiekę nad kolejnym dzieckiem tych samych rodziców, składki będą finansowane przez budżet państwa przez cały okres sprawowania opieki nad dziećmi wynikający z ustawy, jednak od podstawy nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Jak wspomniano, Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłaca składki finansowane przez budżet państwa, jeśli spełnione są łącznie następujące warunki:

1. niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego;

2. rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko:

są zatrudnieni (należy przez to rozumieć wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, umowy o pracę nakładczą, bezsporne wykonywanie zatrudnienia w innym kraju niż Polska, oraz wykonywanie innych form aktywności zawodowej, np. posiadanie statusu funkcjonariusza, żołnierza zawodowego, sędziego, prokuratora, posła, a także statusu osoby duchownej, czy też pobieranie stypendium w okresie odbywania stażu, na który dana osoba została skierowana przez powiatowy urząd pracy lub inny podmiot),
świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych (chodzi o wszystkie umowy cywilnoprawne stanowiące tytuł do ubezpieczeń, czyli umowę agencyjną, umowę-zlecenie albo inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia),
prowadzą pozarolniczą działalność,
a od 13 lipca 2013 r. - prowadzą działalność rolniczą (nie dotyczy osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik).

Powyższy warunek pozostaje spełniony również, gdy umowę uaktywniającą zawrze osoba współpracująca z osobą świadczącą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej lub z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność. W przypadku utraty przez rodziców albo rodzica samotnie wychowującego dziecko zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług lub działalności, składki opłaca się przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn. Także w przypadku, gdy rodzic zatrudniający nianię przebywa na urlopie bezpłatnym lub nie podlega ubezpieczeniom społecznym z uwagi na zawieszenie działalności gospodarczej , brak jest podstaw do finansowania składek na ubezpieczenia niani po upływie 3 miesięcy od dnia rozpoczęcia urlopu bezpłatnego, zawieszenia działalności.

3. dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym, nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna oraz nie jest objęte wychowaniem przedszkolnym łącznie z okresem adaptacyjnym.

Ponadto ZUS nie opłaca składek, w przypadku gdy:

rodzic dziecka korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, o której mowa w art. 61c ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 października 2007 r., z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym,
umowa uaktywniająca została zawarta między nianią, a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej,
rodzic dziecka podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego w związku z przebywaniem na urlopie macierzyńskim, dodatkowym urlopie macierzyńskim, urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopie ojcowskim albo z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym (niezależnie od tego z tytułu urodzenia którego dziecka przysługują).

Kwota nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe niani, od podstawy wymiaru składek stanowiącej kwotę nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia są współfinansowane przez nianię i rodzica. Niania i rodzic finansują w równych częściach składkę na ubezpieczenie emerytalne (po 9,76%). Składkę na ubezpieczenia rentowe w wysokości 1,5% podstawy wymiaru finansuje niania, a w wysokości 6,5% podstawy wymiaru – rodzic. Składkę na ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości rodzic.
Składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe niani, w każdym przypadku (bez względu na to, czy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przekracza kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę, czy nie) finansuje w całości z własnych środków niania, a opłaca do ZUS rodzic. Składki te są odprowadzane do Zakładu przez płatnika składek, czyli rodzica.

Kiedy budżet państwa przestanie finansować składki za nianię?

Z chwilą wygaśnięcia lub rozwiązania umowy, np. z końcem roku szkolnego, w którym Twoje dziecko skończyło 3 lata.
Po 3 miesiącach od dnia, w którym:

stracisz pracę,
przestaniesz prowadzić działalność gospodarczą lub ją zawiesisz,
będziesz na urlopie bezpłatnym.

Jeżeli sytuacja twojej rodziny się zmieni, na przykład zwolnisz nianię, stracisz pracę, dziecko skończy 3 albo 4 lata - zgłoś do ZUS taką zmianę. Jeśli tego nie zrobisz - dostaniesz wezwanie, żeby zwrócić składki za czas, kiedy nie spełniasz już warunków do dofinansowania.

Co należy zrobić po zakończeniu umowy z nianią?

Należy złożyć do ZUS:

druk ZUS ZWUA – wyrejestrowanie niani z ubezpieczeń – jako datę wyrejestrowania należy wpisać dzień, od którego niania nie podlega ubezpieczeniom;
druk ZUS ZWPA – jeżeli płaciłeś składki tylko za nianię (tzn. gdy przestajesz być płatnikiem składek)

- w ciągu 7 dni od dnia, w którym budżet państwa przestanie płacić składki za nianię.

Płatnik składek zobowiązany jest bowiem do złożenia wyrejestrowania niani z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA w ciągu 7 dni od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy zawartej z nianią. Jako datę wyrejestrowania należy podać następny dzień po dniu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy zawartej z nianią.

W przypadku utraty zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, zaprzestania prowadzenia pozarolniczej działalności, przez jednego z rodziców lub rodzica samotnie wychowującego dziecko w wieku do lat 3, składki są nadal opłacane jeszcze przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn. Tym samym płatnik składek zobowiązany jest do złożenia wyrejestrowania niani z ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia następnego po upływie tego okresu. Jako datę wyrejestrowania należy podać dzień następny, po upływie 3 miesięcy od dnia zaistnienia przyczyn wskazanych wyżej.

Jeżeli rodzic, po wyrejestrowaniu niani z ubezpieczeń przestaje być płatnikiem składek, powinien złożyć druk ZUS ZWPA.

Opodatkowanie dochodu z tytułu sprawowania przez nianię opieki nad dzieckiem w ramach umowy uaktywniającej

Umowa uaktywniająca

Jak wspomniano, na podstawie umowy uaktywniającej niania sprawuje opiekę nad dziećmi od ukończenia 20 tygodnia życia. Jest ona zawierana w formie pisemnej między nianią a rodzicem/rodzicami dziecka. Umowa uaktywniająca jest umową o świadczenie usług, do której - zgodnie z normami Kodeksu cywilnego - stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia.

Źródło przychodów niani

Umowa uaktywniająca zawierana jest między dwoma podmiotami nieprowadzącymi działalności gospodarczej, a więc między nianią a rodzicem/rodzicami dziecka, stąd przychód uzyskany przez nianię zaliczany jest do przychodów z innych źródeł (art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Rodzic dziecka nie jest więc płatnikiem podatku dochodowego z tytułu zawartej z nianią umowy. Oznacza to, że:

nie ciąży na nim obowiązek poboru zaliczek na podatek dochodowy od wypłacanego wynagrodzenia,
nie ma obowiązku sporządzenia i przekazania niani lub organowi podatkowemu deklaracji i informacji podatkowych, np. PIT-11.

Jakie koszty uzyskania przychodu należy zastosować?

Do wynagrodzenia niani stosuje się koszty uzyskania przychodu w wysokości 20% uzyskanego przychodu, z tym że oblicza się je od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika (rodzica) bądź opłacone przez podatnika (nianię) w danym miesiącu składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód (art. 22 ust. 9 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Jeśli niania będzie posiadała dowody potwierdzające poniesienie wyższych kosztów niż te wynikające z zastosowania normy procentowej, wtedy będzie mogła przyjąć koszty uzyskania w wysokości kosztów faktycznie poniesionych (art. 22 ust. 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych

Co do zasady przychody z innych źródeł podlegają opodatkowaniu dopiero w zeznaniu rocznym. Niania może jednak podjąć decyzję o odprowadzaniu miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy w ciągu roku podatkowego (art. 44 ust. 1c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Zaliczki wpłaca na rachunek urzędu skarbowego właściwego według jej miejsca zamieszkania w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym uzyskała dochód, a za grudzień w terminie złożenia zeznania podatkowego.

Jeżeli niania dokona wpłaty zaliczki w trakcie roku podatkowego, to jest zobowiązana do wpłacania kolejnych zaliczek od dochodów uzyskanych z tego tytułu w następnych miesiącach, aż do końca tego roku podatkowego (art. 44 ust. 1d ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Do uzyskanego przez nianię dochodu (przychód obniżony o składki na ubezpieczenie społeczne pobrane ze środków niani przez płatnika i o koszty uzyskania przychodu) stosuje się najniższą stawkę podatkową określoną w skali podatkowej, czyli 18%. Przy obliczaniu zaliczki na podatek niania może stosować także wyższą stawkę podatkową wynoszącą 32% (art. 44 ust. 1c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Rozliczenie roczne

Po zakończeniu roku podatkowego niania jest obowiązana złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o wysokości uzyskanych dochodów (PIT-36). Dokonując rozliczenia za dany rok podatkowy, niania powinna wykorzystać wszelkie dokumenty potwierdzające wysokość uzyskanego przychodu, jak też wysokość odprowadzonych przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Sposób opodatkowania dochodów uzależniony jest od spełnienia określonych warunków z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Niania może korzystać zarówno z preferencyjnego opodatkowania dochodów (np. łącznego opodatkowania dochodów małżonków), jak i z ulg podatkowych (np. ulga na dzieci) obowiązujących w danym roku (o ile spełnione są warunki dla zastosowania danej ulgi).

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 157, z późn. zm.);
ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r. poz. 121,z późn. zm.);
ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r. poz. 581);
ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl