Budżet państwa finansuje składki za nianię:

1. gdy rodzice:

• pracują na podstawie umowy o pracę,
• świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej, która stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych (umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług),
• prowadzą pozarolniczą działalność, 
• prowadzą działalność rolniczą (z wyjątkiem osoby, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik).

Jeśli dzieckiem opiekuje się zawodowa rodzina zastępcza albo pobiera się zasiłek macierzyński lub przebywa na urlopie wychowawczym, to budżet państwa nie będzie płacił składek za nianię.

2. gdy dziecko:

• nie jest w żłobku, klubie dziecięcym ani nie jest pod opieką dziennego opiekuna,
• ukończyło 20 tygodni.

Składki za nianię są opłacane przez budżet państwa najdłużej do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 lata (ewentualnie 4 lata, jeżeli nie można zapewnić dziecku opieki przedszkolnej). 
Rok szkolny trwa od 1 września do 31 sierpnia następnego roku.

3. gdy niania:

• jest osobą pełnoletnią,
• nie jest rodzicem dziecka.  

Nianią może być również osoba spokrewniona, np. babcia, dziadek.

Budżet państwa finansuje składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne za nianię tylko od tej części jej pensji, która nie przekracza minimalnego wynagrodzenia.

Kto więc może skorzystać z dofinansowania?

Rodzice, opiekunowie prawni albo inne osoby, które opiekują się dzieckiem na podstawie orzeczenia sądu — jeśli:

• ich dziecko ma od 20. tygodni do 3 lat — mogą korzystać z dofinansowania do końca roku szkolnego. Wyjątkowo, jeśli dziecko nie może pójść do przedszkola, na przykład przez brak miejsc — do skończenia 4 lat. Dziecko, które ma 5 lat ma zagwarantowane miejsce w przedszkolu,
• nie są na urlopie macierzyńskim, ojcowskim albo wychowawczym,
• nie tworzą zawodowej rodziny zastępczej,
• nie korzystają z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, czyli na przykład nie zatrudniają innej osoby, która była bezrobotna,
• spełnią jeden z poniższych warunków:
  • pracują na umowę o pracę albo zlecenie,
  • prowadzą działalność pozarolniczą,
  • prowadzą działalność rolniczą. Wyjątkiem są osoby, które są domownikami w gospodarstwie rolnym i podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Rodzice mogą skorzystać z dofinansowania niezależnie od sytuacji życiowej. Rodzic może więc samotnie wychowywać dziecko, czyli być panną, kawalerem, wdową, wdowcem, po rozwodzie, w separacji. Dotyczy to również rodzica, który samotnie wychowuje dziecko choć jest w związku małżeńskim, bo jego małżonek nie ma praw rodzicielskich albo jest w więzieniu (podpisuje wtedy umowę z nianią tylko ten jeden rodzic).

Dziecko nie może chodzić do żłobka, klubu dziecięcego ani być pod opieką dziennego opiekuna.

Jakimi ubezpieczeniami jest objęta niania?

Niania jest objęta obowiązkowymi:

• ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnym, rentowymi i wypadkowym) oraz ubezpieczeniem zdrowotnym – jeśli np. opieka nad dzieckiem jest jej jedyną pracą,
• tylko ubezpieczeniem zdrowotnym – np. kiedy pracuje jednocześnie na cały etat. 

Ubezpieczenie chorobowe jest dla niani dobrowolne. Składkę na nie finansuje sama niania. Płątnik - rodzić potrąca jej tę składkę z pensji i odprowadza do ZUS.

1 października 2011 r. weszły bowiem w życie przepisy ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, na mocy których osoby sprawujące opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile spełnione są warunki określone obowiązującymi przepisami.

Ubezpieczona - niania

Nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej. Nianią nie może być: 

• jeden z rodziców, także w przypadku rodzica samotnie wychowującego dziecko, 
• osoba niepełnoletnia. 

Płatnik składek – rodzic

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym

Wybrane zbiegi tytułów ubezpieczeń

• Umowa uaktywniająca i umowa o pracę. Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i jednocześnie wykonująca umowę uaktywniającą, zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Natomiast z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny, jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę. Jeśli zatem podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, to osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej. Dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy albo którym w umowie o pracę zagwarantowano co najmniej minimalne wynagrodzenie, tak długo jak długo trwa stosunek pracy, ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej mają charakter dobrowolny. Jeśli niania pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, to dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy uaktywniającej należy ustalić, czy z tytułu umów o pracę ma łącznie zagwarantowane minimalne wynagrodzenie (np. 2 umowy o pracę – każda w wymiarze czasu pracy ½ etatu). Jeżeli ma zagwarantowane takie wynagrodzenie, to z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Niania zawierająca umowę uaktywniającą z własnym pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy bądź wykonująca taką umowę na rzecz własnego pracodawcy, podlega ubezpieczeniom jako pracownik. Nie korzysta wówczas z dofinansowania składek z budżetu. 
• Umowa uaktywniająca i pozarolnicza działalność:
  • Osoba, dla której minimalną podstawę wymiaru składek z tytułu działalności stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i 5 rentowym z tytułu tej działalności, jeśli z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (czyli 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego). Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej. W razie gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu wykonywania umowy uaktywniającej wynosi co najmniej tyle ile najniższa podstawa, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy, ubezpieczonemu przysługuje wybór tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Powyższa zasada rozstrzygania zbiegu tytułów do ubezpieczeń ma zastosowanie do wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność (nie tylko działalność gospodarczą). 
  • Osoba, dla której właściwa jest podstawa wymiaru składek, o której mowa w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, dla której właściwa jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o której mowa w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tzn. zadeklarowana kwota nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów. Wyjątkiem jest przypadek, kiedy podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pozarolniczej działalności bądź umowy uaktywniającej, z zachowaniem kolejności powstawania tytułów, osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Wtedy drugi tytuł nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczony może na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Ze względu na wskazanie art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ta regulacja dotyczy wyłącznie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, w tym wspólników spółek cywilnych. 
  • Osoba współpracująca z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Osoba wykonująca umowę uaktywniającą, z tytułu której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu współpracy z osobą prowadzącą działalność, podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom jako niania oraz z tytułu współpracy. Zasady tej nie stosuje się, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej lub z tytułu współpracy osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania. Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, ale wybór ten powinien uwzględniać zasadę podaną wyżej, dotyczącą wysokości podstawy wymiaru składek. Ubezpieczony może również dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z drugiego tytułu, nie rodzącego obowiązku tych ubezpieczeń. 
• Umowa uaktywniająca i prawo do emerytury lub renty. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej, która ma jednocześnie ustalone prawo do emerytury bądź renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o ile równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy. 
• Kilka umów uaktywniających. Osoba wykonująca umowę uaktywniającą, z tytułu której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu wykonywania jednocześnie kolejnych umów uaktywniających, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu tych umów. Zasady tej nie stosuje się, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej czy kolejnej/ kolejnych umów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania. Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jednak wybór ten powinien uwzględniać zasadę podaną wyżej, dotyczącą wysokości podstawy wymiaru składek. Ubezpieczony może także dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z drugiego tytułu, nie rodzącego obowiązku tych ubezpieczeń. 
• Umowa uaktywniająca z uczniem lub studentem. Uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych oraz studenci do ukończenia 26 lat, wykonujący pracę na podstawie umowy uaktywniającej, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne. 
• Umowa uaktywniająca i zasiłek macierzyński. Osoby pobierające zasiłek macierzyński, które jednocześnie wykonują umowę uaktywniającą, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu umowy uaktywniającej. 
• Umowa uaktywniająca i urlop wychowawczy. Osoby, które przebywają na urlopie wychowawczym i jednocześnie wykonują umowę uaktywniającą, obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy, natomiast nie podlegają tym ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. 

Objęcie niani dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym

Objęcie niani dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi

W przypadkach, gdy wobec niani nie występuje obowiązek ubezpieczeń społecznych, może ona na swój wniosek zostać zgłoszona do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W takiej sytuacji obowiązkowe będzie ubezpieczenie wypadkowe.

Osoby, które przystępują do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Niania przystępująca do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, podlega tym ubezpieczeniom od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony.

Ubezpieczenia te ustają:

Okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego

Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu

Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych

Za nianie nie opłaca się składek na Fundusz Pracy, na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ani na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Czy niania zatrudniona na podstawie umowy uaktywniającej może świadczyć usługę nieodpłatnie?

Zasadą świadczenia pracy przez nianię zatrudnioną na podstawie umowy uaktywniającej jest jej odpłatność. Jednak przyjmujący zlecenie może zobowiązać się je wykonać także bez wynagrodzenia, ale w takiej sytuacji nie ma możliwości opłacania składek na ubezpieczenia społeczne ze względu na brak przychodu.

Co powinna zawierać umowa uaktywniająca?

Niania zatrudniana jest przez rodziców dziecka na podstawie umowy uaktywniającej, zawieranej w formie pisemnej. Umowa uaktywniająca to umowa zlecenie dla osoby fizycznej, która opiekuje się dzieckiem w wieku:

• od ukończenia 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata,
• do 4 lat — jeśli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym. 

Umowa ma formę pisemną, zawierana jest między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko.

Umowa, którą zawrzesz z nianią - czyli tzw. umowa uaktywniająca - powinna określać:

1. strony umowy, czyli kto z kim podpisuje umowę (rodzic/opiekun dziecka i niania),
2. cel i przedmiot umowy,
3. czas i miejsce sprawowania opieki (tj. w jakich godzinach niania będzie pracować - możesz ustalić dowolny czas pracy niani - oraz miejsce, gdzie niania będzie opiekować się dzieckiem),
4. liczbę dzieci powierzonych opiece,
5. obowiązki niani,
6. wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty,
7. czas, na jaki umowa została zawarta,
8. warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.

Umowa uaktywniająca to umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Na podstawie tej umowy niania sprawuje opiekę nad dziećmi. Umowa ta jest zawierana w formie pisemnej między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko. 

Nie ma jednego wzoru takiej umowy. Jeśli chcesz, możesz skorzystać z przykładowej umowy. Jeżeli zaś chcesz samodzielnie przygotować umowę z nianią - pamiętaj o powyszych elementach.

Zawarcie umowy uaktywniającej i zgłoszenie jej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oznacza opłacanie za nianię przez ZUS, składek na ubezpieczenia społeczne (ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne. Wysokość składki naliczana jest od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, że ZUS będzie opłacał składki za nianię od kwoty wynagrodzenia nie większej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, zaś od nadwyżki tej kwoty, składki będzie płacił rodzic dziecka.

Umowa z nianią może zostać podpisana na dowolny okres czasu, np. na czas nieokreślony z 3 miesięcznym okresem wypowiedzenia warunków pracy lub na 2 lata, a następnie przedłużona na kolejny okres.

O każdej istotnej zmianie (mającej wpływ na opłacanie składek) należy poinformować ZUS.

Jak zgłosić nianię do ubezpieczeń?

Zgłoszenie do ubezpieczeń niani

Niania powinna zostać zgłoszona do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń, odpowiednio:

W zgłoszeniu należy podawać wyłącznie kod tytułu ubezpieczenia rozpoczynający się cyframi 04 30 (a więc także, jeśli podstawa wymiaru składek jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie).

Z kodu tytułu rozpoczynającego się cyframi 04 31 płatnik korzysta wyłącznie w imiennych raportach miesięcznych, gdy rozlicza składki nie podlegające finansowaniu z budżetu państwa (tj. od podstawy wymiaru składek będącej nadwyżką ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia). Jeżeli niania nie spełnia warunków do finansowania za nią składek ze środków budżetu państwa powinna zostać zgłoszona do ubezpieczeń na zasadach ogólnych, dotyczących zleceniobiorców. W takim przypadku nie może być stosowany kod tytułu rozpoczynający się cyframi 04 30.

Zgłoszenie jednego z rodziców jako płatnika składek

Przy zgłaszaniu niani do ubezpieczeń, jeden z rodziców powinien się zgłosić jako płatnik składek, na druku ZUS ZFA. Zgłoszenie to jest konieczne, żeby możliwe było prawidłowe ewidencjonowanie danych niezbędnych do rozliczenia należnych za nianię składek. Oczywiście zgłoszenie to należy złożyć jedynie w sytuacji, gdy rodzic nie jest już zarejestrowany jako płatnik składek, np. ze względu na opłacanie składek za innych ubezpieczonych bądź na własne ubezpieczenia.

Dokumenty ubezpieczeniowe

Wobec niań zastosowanie mają kody tytułu ubezpieczenia, rozpoczynające się cyframi:

• 40 – dla deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego, 
• 41-49 włącznie – dla deklaracji rozliczeniowej korygującej i imiennego raportu miesięcznego korygującego. 

Co przygotować przed zgłoszeniem w ZUS?

Porozmawiaj z nianią. Poproś o jej dane i potrzebne informacje.
Przygotuj umowę, którą podpiszesz z nianią. 
Podpisz umowę o świadczenie usług z nianią - tak zwaną umowę uaktywniającą. Jeżeli jesteś w związku małżeńskim - umowę musisz podpisać Ty i małżonek.
Niania może zacząć pracować.

Podpisałeś umowę? Teraz powinieneś...

• ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu – wypełnij formularz ZUS ZUA,
• tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu – wypełnij formularz ZUS ZZA

i przekaż do ZUS.
W formularzu wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30.
Formularze otrzymasz w dowolnej placówce ZUS bądź możesz pobrać je ze strony Zakladu. 

Gdzie zgłosić nianię i rozliczać składki? Do oddziału ZUS w swoim miejscu zamieszkania. Masz dwie możliwości złożenia dokumentów:

• zanieś do ZUS,
• wyślij pocztą.

• zgłoszenie płatnika składek (ZUS ZFA) — jeśli chcesz zgłosić siebie jako płatnika,
• zgłoszenie do ubezpieczeń (ZUS ZUA)— jeżeli zgłaszasz nianię do ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, wypadkowego i jeśli niania chce — chorobowego) i ubezpieczenia zdrowotnego,
• zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego (ZUS ZZA)— jeśli zgłaszasz nianię tylko do ubezpieczenia zdrowotnego.

3. Rozlicz pierwszą składkę do 15 dnia kolejnego miesiąca po zatrudnieniu niani. Na przykład zatrudniasz nianię od 7 lipca, więc pierwszą składkę rozliczasz do 15 sierpnia. Dostarcz potrzebne dokumenty do ZUS.

Dokumenty, które są potrzebne do rozliczania składek:

•  deklaracja rozliczeniową (ZUS DRA),
• imienny raport miesięczny o:
•  należnych składkach i wypłaconych świadczeniach (ZUS RCA) — jeśli rozliczasz składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe i jeśli niania chce — chorobowe) i ubezpieczenie zdrowotne niani,
• należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne (ZUS RZA) — jeśli rozliczasz składki tylko na ubezpieczenie zdrowotne niani.

Jeśli wynagrodzenie dla niani jest:

• równe albo niższe niż minimalne wynagrodzenie - wystarczy, że dokumenty dostarczysz tylko przy rozliczaniu pierwszej składki,
• wyższe niż minimalne wynagrodzenie - musisz dostarczaj dokumenty co miesiąc.

Jak rozliczać składki za nianię?

Co, jeśli niania zarabia minimalne wynagrodzenie lub niższe?

Wypełnij i złóż do ZUS:

1. deklarację ZUS DRA oraz 
2. raport miesięczny ZUS RCA  – jeśli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu 

albo
raport miesięczny ZUS RZA  – jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

W raporcie ZUS RCA lub ZUS RZA wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30.

Co, jeżeli niania zarabia więcej, niż wynosi minimalne wynagrodzenie?

Wypełnij i złóż do ZUS:

1. deklarację ZUS DRA oraz
2. raport miesięczny ZUS RCA (jeżeli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) bądź ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu);

W tym raporcie wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30. Rozliczasz w nim składki od części wynagrodzenia niani równej minimalnemu wynagrodzeniu.

1. raport miesięczny ZUS RCA (jeżeli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) albo ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu).

W tym raporcie wpisz kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 31. Rozliczasz w nim składki od części pensji niani ponad minimalne wynagrodzenie. Składki te współfinansujesz z nianią.

Przykład:

 Niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. W styczniu 2017 r. zarobiła 2090 zł.

Rodzic powinien złożyć za nią następujące dokumenty rozliczeniowe:

• imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od cyfr 04 30 – od minimalnego wynagrodzenia 2000 zł,
• imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od cyfr 04 31 – od wynagrodzenia 90 zł (2090 zł minus 2000 zł),
• deklarację rozliczeniową ZUS DRA z identyfikatorem 40 01 2016.

W jakich terminach należy składać dokumenty rozliczeniowe?

Jako płatnik, powinieneś do 15. dnia następnego miesiąca dostarczyć do ZUS dokumenty rozliczeniowe za nianię (za miniony miesiąc). 

Jeśli pensja niani nie przekracza minimalnego wynagrodzenia, dokumenty składasz tylko raz. Chyba że zatrudniłeś nianię w trakcie miesiąca, wtedy składasz dokumenty jeszcze za kolejny, pełny miesiąc.

Ponownie złóż dokumenty:

• gdy zmieni się pensja niani (do wysokości minimalnego wynagrodzenia),

• gdy niania pobierała za dany miesiąc np. zasiłek chorobowy.

Gdy pensja opiekunki jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie, dokumenty rozliczeniowe składa się do ZUS co miesiąc.

Gdzie składać dokumenty?

• w każdej placówce ZUS,
• wysłać pocztą,
• przez Platformę Usług Elektronicznych za pośrednictwem programu ePłatnik.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

Jeśli w umowie uaktywniającej odpłatność za jej wykonanie określono np. kwotowo albo w kwotowej stawce godzinowej, to podstawę wymiaru składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany z tytułu wykonywania umowy.

Gdyby zaś odpłatność ta została określona w innej formie (innej niż kwoto, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne niani stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w skali roku. Roczna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (wysokość rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe).

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeśli więc osoba, podlegająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od początku miesiąca, do ubezpieczenia chorobowego przystąpi w trakcie tego miesiąca, nie zmniejsza się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Jednakże podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne

Wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe ustalona została w formie stóp procentowych. Stopy procentowe na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe wynoszą:

• na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% podstawy wymiaru, 
• na ubezpieczenia rentowe – 8% podstawy wymiaru,
• na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% podstawy wymiaru, 
• na ubezpieczenie wypadkowe - stopa procentowa składki jest zróżnicowana. Zasady jej ustalania reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz odpowiednimi aktami wykonawczymi do tej ustawy. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązuje przez okres roku składkowego, czyli od 1 kwietnia danego roku do dnia 31 marca roku następnego. Biorąc pod uwagę to, że wysokość tej stopy podlega zmianom, przed rozpoczęciem każdego roku składkowego należy zawsze zweryfikować jej wysokość jaka będzie obowiązywała w danym roku.

Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niań stanowi przychód. Podstawę tę pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe finansowane przez nianie, potrącone przez płatników składek (rodziców) ze środków niani zgodnie z zadami finansowania składek na ubezpieczenia społeczne. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, od której składki finansowane są przez budżet państwa, stanowi więc kwota nie wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia pomniejszona o kwotę składki na ubezpieczenie chorobowe (którą finansuje niania).

Natomiast rodzic odprowadza składki na ubezpieczenie zdrowotne niani, która przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą minimalnego wynagrodzenia, pomniejszonej o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowane przez nianie.

Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne i zasady jej finansowania

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest dla wszystkich ubezpieczonych jednakowa i wynosi 9% podstawy wymiaru składek. Składka ta jest miesięczna i niepodzielna.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne ustalona od podstawy wymiaru nie wyższej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia jest opłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ze środków budżetu państwa.

Składkę na ubezpieczenie zdrowotne ustaloną od podstawy wymiaru stanowiącej kwotę nadwyżki na minimalnym wynagrodzeniem finansuje niania, natomiast oblicza, pobiera z dochodu niani i odprowadza płatnik, czyli rodzic.

Rozliczanie składek za nianię

Jak wsponiano, płatnik składek zobowiązany jest do sporządzania i przekazywania do Zakładu dokumentów rozliczeniowych za nianie w terminie do 15. dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. Składki należy rozliczać w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz załączonych do niej odpowiednio imiennych raportach miesięcznych ZUS RCA lub ZUS RZA. W przypadku, gdy podstawa wymiaru składek niani jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie, należy złożyć wraz z deklaracją rozliczeniową odpowiednio dwa raporty ZUS RCA lub ZUS RZA:

• z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30, z rozliczonymi składkami od podstawy wymiaru nie przekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia oraz 
• z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 31, z rozliczonymi składkami od podstawy wymiaru składek będącej kwotą nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia. 

Budżet państwa sfinansuje tylko składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne obliczone od podstawy wymiaru nie przekraczającej kwoty minimalnego wynagrodzenia, a zatem wykazane w raportach z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 30, natomiast składki na te ubezpieczenia rozliczone od nadwyżki oraz składki na ubezpieczenie chorobowe opłaca płatnik składek na zasadach ogólnych.

Zwolnienie z obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych

Na podstawie złożonego kompletu dokumentów rozliczeniowych będą tworzone dokumenty rozliczeniowe za kolejne miesiące.

W razie zaistnienia w kolejnym miesiącu zmian, w stosunku do danych wykazanych w złożonych dokumentach rozliczeniowych, płatnik składek zobowiązany jest do złożenia poprawnie wypełnionych dokumentów rozliczeniowych.

W przypadku zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia, ZUS utworzy dokumenty za nianię pod warunkiem, że nowa kwota minimalnego wynagrodzenia nie będzie niższa od dotychczas obowiązującej.

Jeśli nowo ogłoszone minimalne wynagrodzenie ulegnie zwiększeniu, dokumenty będą nadal tworzone z podstawą wymiaru składek w wysokości odpowiadającej wykazanej w zestawie dokumentów rozliczeniowych złożonych przez płatnika.

Opłacanie składek przez płatnika (rodzica)

Jeśli płatnik składek jest zobowiązany do opłacania składek za nianię, to powinien dokonywać wpłat na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami, w podziale na:

• ubezpieczenia społeczne (nr konta: 83 1010 1023 0000 2613 9510 0000), 
• ubezpieczenie zdrowotne (nr konta: 78 1010 1023 0000 2613 9520 0000). 

Składki za dany miesiąc należy opłacać w terminie do 15 dnia następnego miesiąca.

Zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne

Gdy podstawa wymiaru składek jest nie wyższa niż minimalne wynagrodzenie...

Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe niań obliczone od podstawy, którą stanowi kwota nie wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, finansuje budżet państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Składki są finansowane przez budżet państwa niezależnie od tego, czy niania podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo, czy dobrowolnie. Jeśli niania nie wykonuje pracy przez część miesiąca, z uwagi np. na pobieranie zasiłku chorobowego, proporcjonalnemu zmniejszeniu podlega podstawa wymiaru składek finansowanych z budżetu państwa.

Jeżeli rodzice zawrą w tym samym okresie umowy uaktywniające z kilkoma nianiami, to składki z budżetu państwa będą finansowane przez budżet państwa tylko za jedną z nich. W sytuacji zawarcia następnej umowy na opiekę nad kolejnym dzieckiem tych samych rodziców, składki będą finansowane przez budżet państwa przez cały okres sprawowania opieki nad dziećmi wynikający z ustawy, jednak od podstawy nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Jak wspomniano, Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłaca składki finansowane przez budżet państwa, jeśli spełnione są łącznie następujące warunki:

1. niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego;

2. rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko:

• są zatrudnieni (należy przez to rozumieć wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, umowy o pracę nakładczą, bezsporne wykonywanie zatrudnienia w innym kraju niż Polska, oraz wykonywanie innych form aktywności zawodowej, np. posiadanie statusu funkcjonariusza, żołnierza zawodowego, sędziego, prokuratora, posła, a także statusu osoby duchownej, czy też pobieranie stypendium w okresie odbywania stażu, na który dana osoba została skierowana przez powiatowy urząd pracy lub inny podmiot), 
• świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych (chodzi o wszystkie umowy cywilnoprawne stanowiące tytuł do ubezpieczeń, czyli umowę agencyjną, umowę-zlecenie albo inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia), 
• prowadzą pozarolniczą działalność,
• a od 13 lipca 2013 r. - prowadzą działalność rolniczą (nie dotyczy osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik). 

Powyższy warunek pozostaje spełniony również, gdy umowę uaktywniającą zawrze osoba współpracująca z osobą świadczącą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej lub z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność. W przypadku utraty przez rodziców albo rodzica samotnie wychowującego dziecko zatrudnienia, zaprzestania świadczenia usług lub działalności, składki opłaca się przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn. Także w przypadku, gdy rodzic zatrudniający nianię przebywa na urlopie bezpłatnym lub nie podlega ubezpieczeniom społecznym z uwagi na zawieszenie działalności gospodarczej , brak jest podstaw do finansowania składek na ubezpieczenia niani po upływie 3 miesięcy od dnia rozpoczęcia urlopu bezpłatnego, zawieszenia działalności. 

3. dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym, nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna oraz nie jest objęte wychowaniem przedszkolnym łącznie z okresem adaptacyjnym.

Ponadto ZUS nie opłaca składek, w przypadku gdy:

• rodzic dziecka korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, o której mowa w art. 61c ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 października 2007 r., z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym, 
• umowa uaktywniająca została zawarta między nianią, a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej, 
• rodzic dziecka podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego w związku z przebywaniem na urlopie macierzyńskim, dodatkowym urlopie macierzyńskim, urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopie ojcowskim albo z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym (niezależnie od tego z tytułu urodzenia którego dziecka przysługują). 

Kwota nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe niani, od podstawy wymiaru składek stanowiącej kwotę nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia są współfinansowane przez nianię i rodzica. Niania i rodzic finansują w równych częściach składkę na ubezpieczenie emerytalne (po 9,76%). Składkę na ubezpieczenia rentowe w wysokości 1,5% podstawy wymiaru finansuje niania, a w wysokości 6,5% podstawy wymiaru – rodzic. Składkę na ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości rodzic. 
Składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe niani, w każdym przypadku (bez względu na to, czy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przekracza kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę, czy nie) finansuje w całości z własnych środków niania, a opłaca do ZUS rodzic. Składki te są odprowadzane do Zakładu przez płatnika składek, czyli rodzica.

Kiedy budżet państwa przestanie finansować składki za nianię?

1. Z chwilą wygaśnięcia lub rozwiązania umowy, np. z końcem roku szkolnego, w którym Twoje dziecko skończyło 3 lata. 
2. Po 3 miesiącach od dnia, w którym:

• stracisz pracę, 
• przestaniesz prowadzić działalność gospodarczą lub ją zawiesisz,
• będziesz na urlopie bezpłatnym. 

Jeżeli sytuacja twojej rodziny się zmieni, na przykład zwolnisz nianię, stracisz pracę, dziecko skończy 3 albo 4 lata - zgłoś do ZUS taką zmianę. Jeśli tego nie zrobisz - dostaniesz wezwanie, żeby zwrócić składki za czas, kiedy nie spełniasz już warunków do dofinansowania.

Co należy zrobić po zakończeniu umowy z nianią?

Należy złożyć do ZUS: 

• druk ZUS ZWUA – wyrejestrowanie niani z ubezpieczeń – jako datę wyrejestrowania należy wpisać dzień, od którego niania nie podlega ubezpieczeniom;
• druk ZUS ZWPA – jeżeli płaciłeś składki tylko za nianię (tzn. gdy przestajesz być płatnikiem składek)

- w ciągu 7 dni od dnia, w którym budżet państwa przestanie płacić składki za nianię.