Renta rodzinna - czyli co?

Renta rodzinna jest świadczeniem przysługującym uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Oceniając prawo do renty, przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Kto jest uprawniony do renty rodzinnej?

Do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci:

• miała ustalone prawo do emerytury, w tym emerytury pomostowej, albo spełniała warunki do jej uzyskania; 
• miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, albo spełniała warunki do jej uzyskania;
• pobierała zasiłek przedemerytalny;
• pobierała świadczenie przedemerytalne;
• pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Przy ocenie prawa do renty ZUS przyjmuje, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Członkami rodziny uprawnionymi do renty rodzinnej, po spełnieniu określonych warunków, są:

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione - do ukończenia 16 lat, do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo bez względu na wiek, jeżeli w tym okresie stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów,
2. dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka – oprócz kryteriów wiekowych, wymienionych wyżej, dzieci muszą jeszcze spełnić dodatkowe warunki tzn. otrzymają rentę, jeżeli zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku oraz nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach; a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd,
3. małżonek (wdowa i wdowiec) - jeżeli w chwili śmierci męża wdowa ukończyła 50 lat lub była niezdolna do pracy, albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 roku życia, a jeżeli uczą się - 18 roku życia lub są całkowicie niezdolne do pracy; uprawnienie do renty rodzinnej przysługuje wdowie, jeśli spełnia warunek dotyczący wieku lub niezdolności do pracy w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża, lub od zaprzestania wychowywania dzieci.

   Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która w chwili śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków wymaganych od wdowy, w chwili śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową (jednak na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2014 r. z dniem 26 maja 2014 r. wymieniony przepis stracił moc w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej poza spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 tej ustawy oraz wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony uzależnia od tego, aby alimenty były ustalone wyrokiem lub ugodą sądową). Wdowa, która nie spełnia żadnego z wymienionych warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej i nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania - ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od dnia śmierci męża albo przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od śmierci męża. Te same zasady są stosowane w stosunku do wdowca, z wyjątkiem tej dotyczącej renty okresowej.

4. rodzice (rodzicami są również ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające) - jeżeli ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania, a ponadto spełniają warunki takie jak dla wdowy/wdowca, w tym również dotyczące wieku.

Jaka jest wysokość renty rodzinnej?

Renta rodzinna wynosi:

• dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,
• dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,
• dla trzech i więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, uważa się - co do zasady - kwotę emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. ZUS bada uprawnienia zmarłego do wszystkich świadczeń emerytalno-rentowych, do jakich mógł mieć prawo w chwili śmierci oraz ustala rentę rodzinną po świadczeniu w najkorzystniejszej wysokości. 

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, a w razie konieczności dzielona jest w równych częściach między uprawnionych. W razie ujawnienia okoliczności powodujących konieczność dokonania podziału renty rodzinnej po raz pierwszy lub zmiany warunków dotychczasowego podziału renty ze względu na zmianę liczby osób uprawnionych organ rentowy dokonuje podziału świadczenia od miesiąca ujawnienia tych okoliczności.

Renta rodzinna nie może być niższa niż kwota najniższej renty rodzinnej (obecnie 1.029,80 zł). Jeśli obliczona renta jest niższa niż najniższe świadczenie, to łączna kwota renty dla wszystkich uprawnionych jest podwyższana do najniższej renty rodzinnej. 

Renta jest co roku podwyższana (waloryzowana).

Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna (tj. jej rodzice nie żyją), to przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych.

Od kiedy i jak ZUS wypłaca rentę rodzinną?

Rentę rodzinną uprawniony otrzyma od dnia powstania prawa do niej, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożył wniosek o rentę. 

Jeśli złożył wniosek: 

• w miesiącu, w którym zmarła osoba, po której przysługuje mu renta,
• następnym miesiącu 

- to rentę rodzinną otrzyma od dnia śmierci tej osoby – pod warunkiem, że już wtedy spełniał warunki do przyznania renty.

Rentę ZUS wypłaca na dwa sposoby:

• za pośrednictwem poczty;
• na rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. 

Jeśli uprawniony mieszka za granicą, na jego wniosek rentę rodzinną ZUS może wypłacać:

• osobie zamieszkałej w Polsce, którą uprawniony upoważni do odbioru świadczenia;
• na jego rachunek bankowy w Polsce.

Czy renta rodzinna może być zawieszona albo zmniejszona?

Jeśli uprawniony osiąga przychód z tytułu zatrudnienia albo innej działalności, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, ZUS może zawiesić lub zmniejszyć jego rentę rodzinną.

Zawiesi prawo do renty, jeżeli przychód uprawnionego przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Jeśli natomiast jego przychód będzie wyższy niż 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia, rentę rodzinną ZUS zmniejszy o kwotę przekroczenia, nie więcej jednak niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia.

Czy można zrezygnować z renty rodzinnej?

Na wniosek uprawnionego ZUS może wyłączyć go z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej. Od tego miesiąca ponownie ustali wysokość renty dla pozostałych uprawnionych.

Jeżeli zainteresowany został wyłączony na swój wniosek z kręgu uprawnionych, może znowu ubiegać się o rentę rodzinną. Musi jednak ponownie złożyć wniosek, a ZUS sprawdzi, czy uprawniony nadal spełnia warunki do uzyskania renty.

Pamiętaj, że:

Do renty rodzinnej mają prawo: 

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:

• do ukończenia 16 lat;
• jeśli się uczą – do ukończenia 25 lat (jeżeli dziecko ukończyło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłużamy do zakończenia tego roku studiów);
• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat  lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat.

2. wnuki i rodzeństwo – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności.

3. inne dzieci – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyjątkiem dzieci które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.

4. małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli:

• w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy; albo
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
• sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
• ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.

Owdowiała osoba, która nie spełnia tych warunków i nie ma źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej: 

• przez rok od śmierci współmałżonka;
• przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka.

Małżonka lub małżonek rozwiedziony albo wdowa lub wdowiec, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia wymienionych warunków – mieli w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. 

Prawo do renty ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi/separowanymi (nie dotyczy to mężczyzny). 

5. rodzice, jeżeli:

• spełniają warunki takie jak dla wdowy/ wdowca (odnośnie wieku, wychowywania dzieci lub niezdolności do pracy);
• zmarły ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.

Zob. też:

• Dla kogo renta rodzinna?
• Zbieg prawa do renty rodzinnej i renty socjalnej

Podstawa prawna:

• ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1383  z późn. zm.).