Jak uzyskać rentę i emeryturę przyznawaną w szczególnym trybie?

Renta z tytułu niezdolności do pracy, emerytura, renta rodzinna są świadczeniami z ubezpieczenia społecznego, które są przysługują po spełnieniu określonych przesłanek. Podstawową przesłanką jest podleganie ubezpieczeniu społecznemu z określonego tytułu np umowy o pracę. Ustawodawca z uwagi na socjalny charakter tego rodzaju świadczeń stworzył instytucję, która pozwala na przyznanie świadczenia z ubezpieczenia społecznego, mimo że nie zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące nabycie określonego prawa (np renty z tytułu niezdolności do pracy). Tego rodzaju rozwiązanie jeszcze wyraźniej eksponuje socjalny charakter świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Niweluje tym samym społeczne skutki braku dochodu po wystąpieniu określonego zdarzenia (np wieku emerytalnego, niezdolności do pracy czy śmierci).

Jakie świadczenia można uzyskać w trybie szczególnym (w drodze wyjątku)?

W tym trybie może zostać przyznana emerytura oraz renta dla osoby, która nie spełnia wszystkich warunków do jej otrzymania (ubezpieczony jak również członkowie rodziny ubezpieczonego). Ustawodawca posłużył się ogólnym pojęciem renta nie wskazując o jakie jej rodzaje chodzi. Zatem należy wnioskować, że ustawodawca nie ograniczył się tylko do możliwości uzyskania w drodze wyjątku w szczególnym trybie renty z tytułu niezdolności do pracy, lecz również renty rodzinnej. Wskazuje na to również możliwość przyznania renty członkom rodziny np renta rodzinna.

Kto może przyznać świadczenie w drodze wyjątku w szczególnym trybie?

Prawodawca w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że podmiotami uprawnionymi do przyznania emerytury, renty, renty rodzinnej w drodze wyjątku w specjalnym trybie są Prezes Rady Ministrów oraz Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Uprawniony nie może się jednak starać o przyznanie świadczeń w drodze wyjątku w szczególnym trybie w razie, gdy nabył do niego prawo na zasadach ogólnych (spełnił przesłanki np do nabycia emerytury).

Jakie warunki należy spełnić, aby otrzymać świadczenie przyznawane w drodze wyjątku w szczególnym trybie od Prezesa Rady Ministrów?

Ogólnie sformułowany przepis wskazuje, że chodzi o szczególnie uzasadnione przypadki. W tych bowiem przypadkach Prezes Rady Ministrów może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie.

Pojęcie szczególnie uzasadnionych przypadków jest pojęciem nieostrym. Jednoznacznie można stwierdzić, że nie chodzi tu tylko o uzasadnione (udowodnione, uprawdopodobnione) przypadki. Powinny to być przypadki szczególnie uzasadnione. Przesłanka szczegółowości odnosi się do przypadków, które spowodowały, że dany podmiot nie uzyskał prawa do określonego świadczenia z powodu niespełnienia przesłanek warunkujących nabycie określonego prawa.

Prezes Rady Ministrów ma obowiązek przedstawienia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku kalendarzowego informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach w drodze wyjątku w szczególnym trybie.

Uwaga! Z racji niespełnienia niektórych przesłanek (nawet z powodów szczególnie uzasadnionych) nigdy nie dojdzie do sytuacji, że dana osoba będzie mogła nabyć określone prawo do świadczenia w szczególnym trybie. Takim przykładem jest wiek emerytalny. Zatem bez jego osiągnięcia nie może być przyznana emerytura w drodze wyjątku w szczególnym trybie.

Jakie warunki należy spełnić, aby otrzymać świadczenie przyznawane w drodze wyjątku w szczególnym trybie od Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych?

Takie świadczenie może uzyskać zarówno ubezpieczony - czyli osoba podlegająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, określonym w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, a także osobę, która przed dniem wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników jak również pozostałym po nim członkom rodziny.

Zatem świadczenie przyznawane w drodze wyjątku w szczególnym trybie może zostać przyznane przez Prezesa Zakładu ubezpieczeń Społecznych tym ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy:

• wskutek szczególnych okoliczności

• nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty,

• nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym

• nie mają niezbędnych środków utrzymania

Osobom, które spełniają powyższe warunki Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Świadczenia przyznawane w drodze wyjątku w szczególnym trybie finansowane są z budżetu państwa.

Również Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek przedstawienia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku kalendarzowego informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach w drodze wyjątku w szczególnym trybie.

Jaki charakter ma decyzja Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Prezesa Rady Ministrów oraz czy podlega jakiejkolwiek kontroli?

Decyzje podejmowane przez Prezesa ZUS i RM jest decyzjami administracyjnymi o charakterze uznaniowym. Nie można się zatem odwołać od nich do Sądu powszechnego np Sądu Ubezpieczeń Społecznych. Jednakże decyzje te nie mogą być dowolne. Jeśli dana osoba spełnia przesłanki do uzyskania świadczenia w szczególnym trybie nie może domagać się przyznania tego świadczenia z uwagi, że uzyskała do niego prawo. Decyzję bowiem w tym zakresie podejmuje samodzielnie Prezes ZUS lub RM. Przy czym wymaga uzasadnienia dlaczego dana osoba mimo spełniania warunków do uzyskania świadczenia w szczególnym trybie go nie otrzymała.

Pamiętać należy, że uznaniowe decyzje prezesa ZUS dotyczące świadczeń przyznawanych w drodze wyjątku podlegają kontroli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Moja mama uzyskała prawo do emerytury w szczególnym trybie. Czy w sytuacji jej śmierci będę mogła uzyskać rentę rodzinną przyznaną w drodze wyjątku w szczególnym trybie?

Członkom rodziny pracownika, który pobierał świadczenie emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku, nie przysługuje renta rodzinna przyznawana na zasadach ogólnych. Sam fakt, że matka pobierała emeryturę przyznaną jej w drodze wyjątku, w sposób nie nasuwający wątpliwości oznacza, że nie spełniała warunków do uzyskania emerytury, nie miała też - z tej samej przyczyny - ustalonego prawa do tego świadczenia. Pobieranie bowiem emerytury przyznanej w drodze wyjątku nie jest równoznaczne z ustaleniem prawa do świadczenia na zasadach ogólnych. Świadczenia wyjątkowe, przyznawane w szczególnym trybie mają bowiem charakter osobisty.

Podkreślić jednak należy, że członkowie rodziny pozostali po osobie uprawnionej do świadczenia wyjątkowego mogą - jeśli spełniają warunki określone w ustawie - również ubiegać się o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku w szczególnym trybie. Nie mogą natomiast otrzymać tego świadczenia na zasadach ogólnych.

Pamiętaj, że:

• Ustawodawca z uwagi na socjalny charakter tego rodzaju świadczeń stworzył instytucję, która pozwala na przyznanie świadczenia z ubezpieczenia społecznego, mimo że nie zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące nabycie określonego prawa.

• W tym trybie może zostać przyznana emerytura oraz renta dla osoby, która nie spełnia wszystkich warunków do jej otrzymania (ubezpieczony jak również członkowie rodziny ubezpieczonego).

• Prawodawca w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że podmiotami uprawnionymi do przyznania emerytury, renty, renty rodzinnej w drodze wyjątku w specjalnym trybie są Prezes Rady Ministrów oraz Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

• Decyzje podejmowane przez Prezesa ZUS i RM jest decyzjami administracyjnymi o charakterze uznaniowym.

• Członkowie rodziny pozostali po osobie uprawnionej do świadczenia wyjątkowego mogą - jeśli spełniają warunki określone w ustawie - również ubiegać się o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku w szczególnym trybie.

• Uznaniowe decyzje prezesa ZUS dotyczące świadczeń przyznawanych w drodze wyjątku podlegają kontroli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl