Prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Jakie konsekwencje?

Prowadzenie różnego rodzaju pojazdów pod wpływem alkoholu jest zachowaniem szkodliwym społecznie. Powoduje wiele negatywnych konsekwencji, zarówno dla prowadzącego pojazd, jak i dla innych uczestników ruchu. Szkodliwość takiego zachowania ma swoje odbicie w prawie karnym. Prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego stanowi przestępstwo. Wpływa także na podwyższenie karalności w wypadku popełnienia innych przestępstw. Wysokość i charakter sankcji grożących za prowadzenie różnego rodzaju pojazdów pod wpływem alkoholu lub środków odurzających, uzależniona jest od stopnia upośledzenia funkcji psychomotorycznych. Jest on ustalony w sposób abstrakcyjny na podstawie stopnia. W przypadku alkoholu występują dwa pojęcia istotne z punktu widzenia prawa karnego. Są to: „stan nietrzeźwości” oraz „stan po użyciu alkoholu”.

Kiedy kierowca jest w stanie nietrzeźwości, a kiedy w stanie po spożyciu alkoholu?

Stan nietrzeźwości występuje gdy:

• zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub

• zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

Stan po użyciu alkoholu występuje gdy zawartość alkoholi wynosi od 0,2 do 0,5 promila we krwi lub od 0,1 do 0,25 mg w 1 dm³ wydychanego powietrza.

Ustalanie stopnia trzeźwości danej osoby dokonywane jest najczęściej ustalane za pomocą przenośnych lub stacjonarnych analizatorów trzeźwości („dmuchanie w balonik” czy coraz popularniejsze alkomaty bezustnikowe) lub analizy krwi. W przypadku badań alkomatowych duże znaczenie praktyczne może mieć błąd pomiarowy urządzenia. Ma to miejsce zwłaszcza w przypadku wyników graniczących z normami stanu nietrzeźwości lub stanu po użyciu alkoholu. W wypadku gdy wynik badania nieznacznie przekracza prawnie istotnie progi, odjęcie błędu pomiarowego może prowadzić do zmiany klasyfikacji prawnej, a nawet bezkarności. Równie istotne znaczenie ma aktualnie ważny atest danego urządzenia. Badanie analizatorem, który nie jest odpowiednio zalegalizowany, nie będzie miało znaczenia dowodowego. Stosowanie różnego rodzaju analizatorów, a także badania krwi, nie wyczerpuje jednak wszystkich możliwości dowodzenia stanu nietrzeźwości lub po użyciu alkoholu. Może być to ustalane za pomocą „klasycznych” metod dowodowych jak zeznania świadków lub wyjaśnienia oskarżonego.

Ustalenie stopnia naruszenia funkcji psychomotorycznych w przypadku innych środków odurzających

Większe trudności wywołuje ustalenie stopnia naruszenia funkcji psychomotorycznych w przypadku innych środków odurzających. W prawie karnym występują pojęcia: „pod wpływem środka odurzającego” oraz, porównywany do alkoholu, „stan po użyciu innego podobnie działającego środka”. Wydaje się, że zakres pojęciowy obu wyrażeń jest taki samy. Brak jest natomiast jasnego kryterium wyróżniającego poszczególne stopnie odurzenia. Rozróżnienie poszczególnych stanów ma więc bardziej ocenny charakter niż w przypadku alkoholu i zależy w tym wypadku od ustalonego stopnia naruszenia czynności psychomotorycznych.

Czyny karalne związane z prowadzeniem pojazdu pod wpływem odurzenia

Art. 178a § 1 Kodeksu karnego:

"Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".

 W tym przypadku wystarczy samo prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości bez żadnych dodatkowych skutków. Przestępstwo to jest dokonane już od początku prowadzenia danego pojazdu.

W § 1 tego artykułu poddano karze prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Przestępstwo to może zostać popełnione wyłącznie przez działanie.

 Za "pojazd mechaniczny" uważany jest zasadniczo pojazd wyposażony w silnik. Do tej kategorii zalicza się także pojazdy samobieżne oraz szynowe. Najbardziej popularnym przykładem pojazdu mechanicznego jest oczywiście samochód. Jako inne przykłady mogą służyć pociągi, tramwaje, motocykle lub motorowery. Podlegające karze prowadzenie pojazdu mechanicznego może odbywać się zarówno w ruchu lądowym, wodnym, jak i powietrznym. Dotyczy więc także prowadzenia samolotu czy motorówki. Przestępstwo to można popełnić w każdym miejscu, gdzie odbywa się ruch pojazdów.

Za prowadzenie pojazdu nie jest uznawane pchanie pojazdu, który nie ma włączonego silnika. Zaliczyć tu jednak można kierowanie pojazdem z wyłączonym silnikiem, holowanym przy pomocy linki holowniczej.

To przestępstwo zagrożone jest grzywną, karą ograniczenia wolności, lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Dodatkowo, w razie skazania za to przestępstwo, sąd ma obowiązek nałożyć środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów - wszelkich lub określonego rodzaju (np. jednośladów). W przypadku omawianego przestępstwa taki zakaz musi zostać orzeczony na okres nie krótszy niż 3 lata. Obowiązuje on od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Okres nałożonego zakazu nie biegnie jednak w razie pozbawienia wolności, także w innej sprawie. Wobec osoby, na którą nałożono wymieniony zakaz, sąd orzeka obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do kierowania pojazdem. Do czasu jego wykonania okres zakazu nie biegnie.

Art. 178a § 4 K.k. przewiduje surowszą odpowiedzialność w przypadku recydywy bądź w razie popełnienia omawianego przestępstwa w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Wówczas sąd orzeka też zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.

Art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń normuje prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka: 

" § 1. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych. 

§ 1a. Tej samej karze podlega, kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1. 

§ 2. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania inny pojazd niż określony w § 1, podlega karze aresztu do 14 dni albo grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.

 § 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1a lub 2 można orzec zakaz prowadzenia pojazdów innych niż określone w § 1". 

W § 1 tego artykułu spenalizowano zachowanie polegające na prowadzeniu, w wymienionym wcześniej stanie, pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. To wykroczenie zagrożone zostało karą aresztu lub grzywny od 50 do 5000 zł. Także w tym przypadku obligatoryjne jest orzeczenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Orzeka się go na okres od 6 miesięcy do lat trzech. W tym przypadku określa się rodzaj pojazdów jakiego dotyczy zakaz (samochody, jednoślady). Wskazanie rodzaju pojazdów może nastąpić od strony pozytywnej (czego dotyczy zakaz) lub negatywnej (czego zakaz nie dotyczy). Powyższy zakaz obowiązuje od chwili uprawomocnienia się orzeczenia. Orzekając ten środek karny sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Do czasu spełnienia tego obowiązku, okres, na który orzeczono środek, nie biegnie.

W § 1a tego artykułu zostało określone wykroczenie polegające na prowadzeniu innego pojazdu, niż mechaniczny, w stanie nietrzeźwości lub wpływem środków odurzających. Takim pojazdem może być rower, hulajnoga lub pojazd zaprzęgowy. Karalne prowadzenie takiego pojazdu może odbywać się jedynie na drodze publicznej lub strefie zamieszkania. Z tego sformułowania wynika, że to przestępstwo może zostać popełnione jedynie w ruchu lądowym. Nie dotyczy zatem płynięcia kajakiem lub kierowania szybowcem. Opisywane wykroczenie zagrożone jest grzywną lub karą aresztu. Jednakże w tym przypadku nałożenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów wszelkich lub określonego rodzaju jest fakultatywne. Zasady jego nakładania są identyczne, jak przedstawiono powyżej.

W § 2 tego samego artykułu znajduje się wykroczenie polegające na prowadzeniu, w tym samym co w § 1 stanie, pojazdu, innego niż mechaniczny, na drodze publicznej lub strefie zamieszkania. Odnosi się zatem jedynie do ruchu lądowego. Powyższe wykroczenie zagrożone jest karą aresztu do 14 dni lub grzywną (od 20 do 5000 zł). Również w tym przypadku zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju jest fakultatywny.

Inne przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji

Popełnienie niektórych przestępstw, innych niż określone w art. 178a Kodeksu karnego, przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, powoduje podwyższenie wysokości grożących sankcji. Dotyczy to:

• Art. 173 k.k. - sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

• Art. 174 k.k. - sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym wodnym lub powietrznym,

• Art. 177 k.k. – spowodowanie wypadku w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.

Zgodnie z art. 178 § 1 k.k.., popełnienie wymienionych przestępstw w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, powoduje podwyższenie dolnej oraz górnej granicy ustawowego zagrożenia o połowę.

Przykład:

Przestępstwo określone w art. 173 § 1 k.k. zagrożone jest karą od roku do 10 lat pozbawienia wolności. W przypadku jego popełnienia w rozpatrywanym stanie, granice grożących sankcji zostaną podwyższone i wyniosą od roku i 6 miesięcy do lat 15.

Kiedy sąd orzeka dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów?

We wszystkich wypadkach skazania za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, przwidziano możliwość nałożenia przez sąd - fakultatywnie albo obligatoryjnie - środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju. Dotyczy to zatem także przestępstw, które nie polegają na prowadzeniu pojazdów, jak np. dopuszczenie do ruchu pojazdu zagrażającemu bezpieczeństwu. Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

• art. 178b k.k. (tj. niedostosowanie się do polecenia zatrzymania pojazdu mechanicznego) lub art. 180a (prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień);
• art. 244 k.k. (niestosowanie się do orzeczonych środków karnych), jeżeli czyn sprawcy polegał na niezastosowaniu się do zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.

W przypadku niektórych przestępstw, popełnienie ich w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, powoduje dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów. Sąd orzeka bowiem zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów na zawsze (wg art. 42 § 3 k.k.):

• w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 (tj. w przypadku prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w warunkach recydywy bądź w razie popełnienia tego przestępstwa w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych) lub 
• jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 (tj. sprowadzenia katastrofy w ruchu), którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 (tj. spowodowania wypadku w komunikacji ze skutkiem śmiertelnym albo skutkującym ciężkim uszczerbek na zdrowiu innej osoby) lub w art. 355 § 2 (tj. spowodowania przez żołnierza prowadzącego uzbrojony pojazd mechaniczny wypadku w komunikacji ze skutkiem śmiertelnym albo skutkującym ciężkim uszczerbek na zdrowiu innej osoby) był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia 

- chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Ustalenie, iż w sprawie zaistniał "wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami" to nic innego jak wynik dokonania kompleksowej oceny wszystkich okoliczności związanych z popełnionym przestępstwem.

Ponadto sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w powyższych punktach.  W tym przypadku nie ma już zastosowania wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zm.);

• ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 482, ze zm.).

Zespół
e-prawnik.pl